13

Górale Czadeccy

Kurier Galicyjski * 18 lipca 2008

OSTATNIA WIELKA MIGRACJA EUROPEJSKA

WOJCIECH KRYSIŃSKI

kańców. Pozostałe 75% przypa

Na szczególną uwagę wśród

zwany miedziany szlak wiodący

dzamy to na podstawie dat

Seretu. Tutaj na zgliszczach 17

dało w większości na ludność

przez Czadcę, należy przypusz

żywiołu polskiego, zamieszku

i nazwisk zamieszczonych w

domów, porzuconych przez

mołdawską wyznania prawo

czać, że zaludnienie tego tery

jącego Bukowinę, zasługuje

księgach parafialnych.

osadników rumuńskich, osiedliło

sławnego. Odmienność wy

torium odbyło się wcześnie.

grupa górali, wywodząca się

Pierwsza grupa górali, która

się w czerwcu 1803 roku 11 rodzin,

znań sprawiła, że obie grupy

z okręgu czadeckiego (aktual

Największe nasilenie polskiego

dotarła do Kaliczanki, liczyła

do których w 1814 roku dołą

nie tereny Słowacji), która w

narodowościowe nie łączyły się

osadnictwa łączy się z wielką

około 20 rodzin. Później uległa

czyło kolejnych 14 rodzin i nie

okresie ponad 200 lat pokonała

ze sobą. Natomiast pozostała

ekspansją ludności polskiej na

zwiększeniu, prawdopodobnie

znana bliżej ilość rodzin w 1817

tysiące kilometrów. Omawiając

ludność polska, pochodząca

południe w ciągu XVII wieku.

przez napływ ludzi bezpośred

roku z Brzeżan. Tereblecze nale

tę grupę w każdym regionie lub

głównie z Mazur, została wchło

W XVIII wieku ludności zamiesz

nio z Czadeckiego, bądź z dóbr

żało do parafii w Serecie. W 1821

nięta przez górali.

brzeżańskich. W 1836 roku

roku było już w Terebleczuza

Znaczącym ośrodkiem pol

wyemigrowało z Kaliczanki na

ciasno, skierowano więc, do ce

skiej góralszczyzny na Bukowinie

południe 16 rodzin czadeckich

sarza Franciszka prośbę o przy

stała się Stara Huta, od kiedy

i założyło wieś o nazwie Plesza.

dzielenie nowych terenów

w 1803 roku osiadło w niej około

dziesięciu rodzin z czadeckiego.

Mieli oni pracować jako drwale

dla tamtejszej huty szkła. Z bie

giem czasu osada rozrastała się

przez napływ górali z Kaliczanki,

Tereblecza, Hlibokiej, Tereszan,

którzy osiadali na gruntach

porzuconych przez ludność

mołdawską. Gdy w 1817 roku

upadła huta szkła po przetrze

bieniu lasów, część górali prze

niosła się do Nowej Huty opodal

Czudyna. Pozostali rozproszyli się

po okolicy Baniłowa i Piotrowiec

Dolnych.

W księgach parafialnych

Starej Huty znajduje się też wiele

nazwisk polskich, nie wywodzą

cych się z Czadeckiego. Naj

prawdopodobniej były to rodzi

ny szlacheckie, które z biegiem

lat uległy wpływom niemieckim

lub rumuńskim, w przeciwień

stwie do górali, odpornych na te

wpływy. Trzeba tu dodać, że

uprzedzenia stanowe skutecz

nie hamowały łączenie się tej

szlachty z góralami.

O wspomnianych wcześniej

miejscowościach Hliboka i Tere

szany nie wiadomo zbyt wiele;

najprawdopodobniej do 1934

roku w Hlibokiej żyło 30 rodzin,

Inni połączyli się ze swoimi

osadniczych, na których mogło

które następnie przeniosły się do

krajanami w Terebleczu. Wielu

by 80 – 130 rodzin założyć gos

Nowego Sołońca, a w Teresza

porzuciło rolnictwo i osiadło na

podarstwa. Jednak dopiero w

nach – 19 rodzin.

stałe w miastach, gdzie uległo

1836 roku część kolonistów prze

państwie, nie sposób nie uw

W latach 1834 – 1842 na po

kującej Beskidy Zachodnie żyło

wynarodowieniu, przede wszyst

niosła się do Pleszy, osady czysto

zględnić Czadecczyzny, skąd

łudniu Bukowiny powstały trzy

się coraz ciężej. Zwiększał się

kim germanizacji.

polskiej. Do tego czasu zmuszeni

się wywodzą pierwsze i na

nowe osady polskich górali,

naturalny przyrost ludności oraz

Drugim gniazdem osadników

byli szukać sobie miejsca i zna

stępnie kolejne pokolenia tej

spośród czadczan zamiesz

pańszczyźniane ciężary nakła

stało się Tereblecze (dawna

leźli je w Starej Hucie Krasnej.

góralskiej grupy.

kujących zdecydowanie za

dane na poddanych. Przełom

polska nazwa – Terebleszty)

Przybysze znad Kisucy stano

Ziemia Czadecka, nazwana

ciasne osady, o których była

XVIII i XIX wieku stał się począt

leżące 10 km na północ od

wili w Terebleczu 25% miesz

jest tak w polskiej tradycji od

mowa powyżej. W 1834 roku

kiem swoistego fenomenu

znajdującego się w północno

górale z Hlibokiej złożyli po

europejskiej migracji XIX i XX

zachodniej części Słowacji mias

danie do starosty czerniowic

wieku. Turków. Dzierżawca huty

ta Čadca [Czaca, Czadca], po

kiego o przyznanie im nowych

szkła ze Starej Huty – Krieg

łożonego w środkowymdorzeczu

terenów osadniczych. Dnia 16

shaber już w 1799 roku rozpoczął

rzeki Kisucy [Kysuca] w Beski

października 1834 roku podpi

starania o sprowadzenie pra

dach Zachodnich, w pobliżu

sano protokół, zawierający

cowników z terenów Górnych

granic z Czechami i Polską. W

warunki zasiedlenia doliny

Węgier (dzisiejsza północna

przeszłości Czadeckie stanowiło

potoku Sołoniec, przyznając

Słowacja). Górale czadeccy,

obszar ciągłego osadnictwa

osiedleńcom – 30 rodzinom

zwabieni perspektywą poprawy

pańszczyźnianych zbiegów ze

z Hlibokiej – razem 941 morgów,

losu, zdecydowali się na migra

śląskiej i polskiej strony Beskidów

868 sążni lasów i pastwisk.

cję za chlebem.

oraz osadników słowackich z

Każda rodzina była zobowią

Na Bukowinę górale dotarli

południa. W taki sposób, po

zana do płacenia 20 grajcarów

w dwóch grupach: pierwszej,

upływie niedługiego czasu,

z morga rocznego podatku, a

która w pełni zdecydowanie

ukształtowała się w czternastu

za używanie drewna opało

dążyła do bukowińskiej ziemi i

wsiach o polskim charakterze:

wego z lasu po 1 florenie. Każdy

drugiej, która nie do końca

Skalite [Skalite], Czerne [Čierne],

gospodarz powinien posiadać

zdecydowana postanowiła

Świerczynowiec [Svrčinovec],

co najmniej 2 woły, 2 krowy i tyle

osiedlić się gdzieś po drodze. Ci

Horzelica [Horelica], Turzówka

sprzętu gospodarczego, by

mniej zdecydowani, „po dro

[Turzovka], Maków [Makov],

mógł postawić sobie dom i sto

dze” zatrzymali się w dobrach

Podwysokie [Podvysoka], Osz

dołę z drewna, ofiarowanego

brzeżańskich Księżnej Marszał

czadnica [Oščadnica], Zawodzie

na ten cel przez zarząd leśny

kowej Izabeli Lubomirskiej z Ksią

[Zavodie], Staszków [Staškov],

z dóbr solczańskich. Każdy

żąt Czartoryskich, leżących

Wysoka nad Kisucą [Vysoka nad

gospodarz zobowiązywał się

obecnie na terenie Ukrainy.

Kysucou], Oleśna [Olešna], Ra

do przepracowania 12 dni w

Księżna obiecywała swym

kowa[Rakova]i Czadca[Čadca],

roku za zapłatę 8 – 10 grajca

poddanym uwłaszczenie, ale

specyficzna wspólnota etniczna,

rów za dzień pracy i po 12

słowa nie dotrzymała. Dlatego

kulturowa i językowa, łącząca

grajcarów za dzień najemny.

górale nie zabawili długo na

elementy śląskie i małopolskie.

Ponadto był wolny od podat

ziemi brzeżańskiej; w latach

Pierwszą polską osadą w

ków przez sześć lat. Tak powstał

1806 – 1819 przenieśli się na

Czadeckiem była wieś Drago

Nowy Sołoniec. Przyrost natu

Bukowinę, gdzie już około 1803

szanka [Drahošanka] założona

ralny był wciąż wysoki i w ciągu

– 1805 roku osiedlili się ich krewni.

w XIII wieku. Pod koniec XIV wie

dwóch pokoleń zaczęło być

Najstarsze kolonie górali pol

ku przez osadników polskich

zbyt ciasno.

skich na Bukowinie, począwszy

została założona osada Horze

(cdn.)

od 1803 roku, to: Kaliczanka,

lica. Ze względu na dogodny

Klokuczka (obecnie dzielnice

KG

KG

i ważny szlak komunikacyjny, tak

Czerniowiec) i Seret. Stwier

CMYK