16
Osiem lat pod ziemią
26 czerwca 16 lipca 2009 * Kurier Galicyjski
ZASYPANI
Austriacy montowali jako
ich straszliwy wrzask. To
wzmocnienie murów i stro-
g³osem niepodobnym do
pów. Latem 1923 roku ekipy
ludzkiego, pe³nym przera¿e-
robotników, posi³kuj¹c siê
nia, strasznie krzycza³ ich
³adunkami wybuchowymi,
kolega. Robotnicy pobiegli
rozpoczê³y demonta¿ znisz-
w dó³ s¹dz¹c, ¿e ch³opak
czonych niegdyœ austriackich
wpad³ do jakiejœ pu³apki,
fortów. W zniszczonym forcie
jakie zdarza³o siê, budowano
SZYMON KAZIMIERSKI
XIII w Bolestraszycach, zwa-
wtedy w takich starych fortach.
nym przez Austriaków San
ZnaleŸli kolegê na cho-
W po³owie XIX wieku na
Rideau, usuwaj¹c gruz i prze-
dach. By³ ca³y, ale tak roztrzê-
terenie miasta Przemyœl i
bijaj¹c siê przez zachowane
siony, ¿e prawie nieprzytomny.
wokó³ tego miasta, w³adze
stropy, ekipa demontowa³a
Nic nie mówi³, nie rozumia³,
austriackie rozpoczê³y bu-
poszczególne piêtra fortu, a¿
co do niego mówiono, w rêku
dowê ogromnej twierdzy,
po dwóch tygodniach dotar³a
maj¹cej zablokowaæ ewen-
do jego najni¿szej kondyg-
tualne uderzenie wojsk
nacji, gdzie odkryto zamkniê-
rosyjskich w kierunku na
te, ¿elazne drzwi, jak siê oka-
Plan Twierdzy Przemyœl. Jak wielk¹ by³a twierdza niech
Wêgry. Powsta³a Twierdza
za³o nigdzie niezaznaczone na
œwiadczy fakt, ¿e obecnie jej wschodnia czêœæ znajduje
Przemyœl. Trzecia, co do wiel-
zachowanych planach. Drzwi
siê na terytorium Ukrainy
koœci twierdza w Europie,
nie mo¿na by³o otworzyæ ina-
po belgijskiej Antwerpii
i francuskim Verdun.
Tu¿ przed wybuchem pierw-
szej wojny œwiatowej do-
wództwo Twierdzy Przemyœl
obj¹³ genera³ Herman Kus-
manek. Mia³ pod swoj¹
komend¹ za³ogê licz¹c¹
ponad 100 000 ¿o³nierzy.
Podczas pierwszej wojny
Genera³ Herman von
œwiatowej Rosjanie dwukrot-
Kusmanek. Dowódca
nie oblegali twierdzê. Pierwsze
twierdzy
oblê¿enie rozpoczê³o siê 17
trzyma³ st³uczon¹ latarkê.
wrzeœnia 1914, a zakoñczy³o
Wy³ jak pies!
siê rosyjsk¹ pora¿k¹ 10
Wyniesiony na powierzch-
paŸdziernika 1914. Podczas
niê nada³ zachowywa³ siê jak
nieudanych szturmów Rosja-
wariat. Jedyne s³owa, które
nie stracili oko³o 10 000 za-
w pewnej chwili wykrzycza³
bitych, zaœ Austriacy okupili
to: - „Jakie to straszne, jakie
swoje zwyciêstwo kosztem
to straszne”!
4 000 zabitych.
Minê³o ca³e pó³ godziny
Skoro obopólna masakra
zanim robotnicy zdobyli siê
nie przynios³a niczego konk-
na odwagê, by zejœæ do pod-
retnego, 5 listopada 1914
ziemia. To, co tam zobaczyli
roku Rosjanie przyst¹pili do
mia³o ich przeœladowaæ do
drugiego oblê¿enia twierdzy.
koñca ¿ycia. Do podziemia
Tym razem ju¿ nie atakowali.
zszed³ majster z czterema
Otoczyli Przemyœl i czekali.
Fort XIII. WyraŸnie widaæ zarysy stropów, jakie usunêli robotnicy poszukuj¹cy stali
robotnikami. Schodzili po
Twierdza trwa³a w okr¹¿eniu
schodach jeden za drugim,
a¿ do marca 1915 roku.
w ka¿dej chwili gotowi do
forty i mosty na Sanie, a 23
utajnione. Dlatego mo¿na
czej, jak tylko zdejmuj¹c je
udzielenia pomocy id¹cemu
Trzecia
marca 1915 nast¹pi³a ofi-
przeczytaæ, ¿e: „Zadziwiaj¹cy
w ca³oœci z zawiasów. Po kilku
z przodu.
„góralska prawda”
cjalna kapitulacja twierdzy.
jest tylko fakt, ¿e po poddaniu
godzinach ciê¿kiej pracy,
Przedstawi³em Pañstwu tê
twierdzy stwierdzono w wielu
¿elazne drzwi upad³y ods³a-
O tym, co podczas oblê-
Relacja
relacjê, bo jest to relacja pow-
magazynach aprowizacyj-
niaj¹c czarn¹ i smrodliw¹ cze-
¿enia dzia³o siê w Twierdzy
naocznych œwiadków
szechnie znana, przeznaczona
nych znaczne zapasy ¿yw-
luœæ, do której prowadzi³y
Przemyœl, istniej¹ ró¿ne relacje.
Najlepiej chyba zrobiê,
na u¿ytek informacji publicz-
noœci, które pozwoli³yby ob-
kamienne schody.
Jest z nimi tak, jak z góral-
jeœli teraz zacytujê autora
nej. Prawda zaœ by³a ca³kiem
roñcom na kontynuowanie
Jakoœ nikt nie kwapi³ siê
skimi prawdami ksiêdza
doskonale orientuj¹cego siê
inna.
walki”… - Ano, w³aœnie.
w ni¹ wchodziæ. Coœ pow-
Tischnera. Zacznijmy mo¿e
w sprawie tajemnicy fortu
Zgruzowan¹ twierdzê prze-
strzymywa³o robotników
od trzeciej góralskiej prawdy.
XIII.
Spisek
jêli Rosjanie i korzystaj¹c z
przed wejœciem na schody.
Trzecia, szacowna góralska
„Ch³odna mg³a gêstnia³a
prawda (nie powiem jaka, bo
Dzia³aj¹ce na terenie
mniej zniszczonych fortów
Majster przerwa³ niezrêczne
z ka¿dym stopniem stromych
mi tego pan Romer nie wy-
twierdzy austriackie HK-
nawet bronili siê w niej na
milczenie przypominaj¹c, ¿e
schodków, po których st¹pali
drukuje. „Gówno prawda” –
Stelle (Hauptkundschaftstelle.
pocz¹tku czerwca 1915 roku.
zaraz bêdzie podany obiad,
gêsiego z latarkami w rêkach.
wydrukujê – Romer.) twierdzi,
Austriacki wywiad wojskowy.)
Po pierwszej wojnie œwiatowej
a wiêc, do podziemia zejdzie
Na dole ci¹gn¹³ siê d³ugi ko-
odkry³o spisek, zawi¹zany
twierdzê przejê³o Wojsko Pol-
siê po obiedzie. Ale wtedy
¿e Austriakom zaczê³o brako-
rytarz, z szeregiem drzwi po
przez grupê oficerów, maj¹cy
skie. Niektóre forty da³o siê,
jeden z m³odych robotników
waæ ¿ywnoœci. Rozpoczêto
obu stronach. Po ich otwar-
na celu aresztowanie dowódcy
choæby tylko czêœciowo, wy-
z latark¹ w rêku wszed³ na
racjonowanie coraz to mniej-
ciu stwierdzili, ¿e by³y to ma³e
twierdzy i poddanie jej Rosja-
korzystaæ dla armii, ale wielka
schody i za chwilê znikn¹³
szych porcji jedzenia. ¯o³-
celki, nisko sklepione, o po-
nom. Mia³o to niby przerwaæ
iloœæ fortów, kompletnie zbu-
kolegom z oczu. Reszta sta³a
nierze chorowali. Mróz i nie-
tê¿nych, betonowych œcianach.
bezsensown¹ bratobójcz¹
rzonych, powoli zarasta³a
niezdecydowana na zewn¹trz.
do¿ywienie dziesi¹tkowa³y
Wia³o z nich pustk¹, w jednej
walkê i oszczêdziæ ¿ycie wielu
krzakami.
Nagle z wnêtrza lochu doszed³
chorych. Rozpoczê³y siê de-
¿o³nierzy. Prawda, ¿e piêkna
zercje. Wybito i zjedzono
Coœ powstrzymywa³o robotników przed
Odkrycie
idea? Szkoda, ¿e na podobny
wszystkie konie. Niema³o.
wejœciem do podziemia. Jeden z m³odych
pomys³ nie wpadli Rosjanie,
Rozwijaj¹cy siê po wojnie
10 000 sztuk!
którzy przecie¿ nie byli tu
polski przemys³ wielkim g³o-
I tak dalej. W tym samym
robotników z latark¹ w rêku wszed³
u siebie, tylko okupowali obcy
sem wo³a³ o stal. Ka¿dy kawa-
rzewnym i cierpiêtniczym
na schody i za chwilê znikn¹³ kolegom
teren. Ca³a sprawa mia³a cha-
³ek z³omu zacz¹³ nabieraæ
tonie. Wreszcie mo¿liwoœci
z oczu. Reszta sta³a niezdecydowana
rakter rosyjskiej intrygi i do-
ceny i wa¿noœci. Wojsko,
obroñców jakoby wyczerpa³y
wódca twierdzy postanowi³
w³aœciciel Twierdzy Przemyœl,
siê i dowództwo twierdzy
na zewn¹trz. Nagle z wnêtrza lochu
ubiec spiskowców. Twierdza
zgodzi³o siê na zatrudnienie
wyda³o rozkaz zniszczenia
doszed³ ich straszliwy wrzask. To g³o-
zosta³a zniszczona i w stanie
prywatnych firm budowla-
dzia³ i umocnieñ, by na ko-
nienadaj¹cym siê do u¿ytku
nych celem pozyskania z
niec poddaæ siê wrogowi.
sem niepodobnym do ludzkiego, pe³nym
oddana Rosjanom. Prawdziwe
gruzów fortyfikacji cennej
Jako¿ faktycznie 22 marca
przera¿enia, strasznie krzycza³ ich
powody kapitulacji twierdzy
stali, któr¹ w postaci ¿elaz-
1915 roku wysadzono w po-
kolega.
zosta³y przez rz¹d austriacki
nych szyn zbrojeniowych,
wietrze dzia³a forteczne, same
