Ważne daty

12

14 – 27 stycznia 2011 * Kurier Galicyjski

poWsTaNie sTyczNioWe

opracował

KRZySZtOF SZyMAńSKI

ilustracje Archiwum

tym 956 w Kongresówce, 236 na Li-

Z chwilą, gdy oddajemy

twie, pozostałe na Białorusi i Ukrainie.

Państwu do rąk kolejny nu-

Oddziały polskie unikały walnej bitwy,

mer Kuriera mija 147. rocz-

która mogła się zakończyć totalną

nica wybuchu kolejnego zry-

porażką powstania. W wojskach po-

wu narodowego – Powstania

wstańczych służyło łącznie ok. 200000

Styczniowego. Warto przy-

ludzi, jednak jednocześnie w walkach

pomnieć te wydarzenia z hi-

brało udział ok. 30 tysięcy żołnierzy.

storii naszego narodu.

Zginęło ok. 30 tys. uczestników. Nie

nadeszła żadna pomoc z zagranicy,

Wszystko zaczęło się w nocy z

na jaką liczono, zwłaszcza z Francji.

14 na 15 stycznia 1863 roku. Rząd

Mocarstwa zachodnie poprzestały na

carski, chcąc sparaliżować ruchy

wydaniu bardzo ogólnych deklaracji

niepodległościowe, ogłosił brankę do

dyplomatycznych, uważając polską

wojska. Odbywała się ona na całko-

insurekcję za wewnętrzną sprawę Im-

wicie nowych zasadach – według list

perium Rosyjskiego. Jedynie papież

przygotowanych przez policję. Do

Pius IX w swojej mowie tronowej z 24

wojska powołano 1200 osób w szcze-

kwietnia 1864 ostro wystąpił w obro-

gólny sposób zaangażowanych w

nie Polaków.

ruchy niepodległościowe. Zwolenni-

Tymczasowy Rząd Narodowy po-

kiem tych działań był Aleksander Wie-

czątkowo był rozproszony. Działania-

lopolski – naczelnik rządu cywilnego

mi powstańców faktycznie kierował

Królestwa Polskiego i przedstawiciel

młody naczelnik Warszawy Stefan

stronnictwa arystokracji i burżuazji,

Bobrowski. Wezwany przez rząd

dążącego do poszerzenia reform przy

dyktator Ludwik Mierosławski stoczył

współpracy z Rosją i przywrócenia

Jan Matejko, Rok 1863, Polonia

dwie potyczki (zakończone klęskami)

sytuacji sprzed 1830 roku.

Sytuacja polityczna

w przededniu Powstania

Rozwój wydarzeń, związanych z

wybuchem Powstania był uwarunko-

wany sytuacją polityczną w ówcze-

snej Rosji. Po przegranej przez Rosję

wojnie krymskiej (1853-1856), Polacy

zobaczyli słabość wewnętrzną swego

zaborcy. Zmarli również car Mikołaj I

i Iwan Paskiewicz, który dążył do pełnej

rusyfikacji ziem polskich. Organizację

powstania ułatwiły również sprzyjające

Polakom reformy cara Aleksandra II

Romanowa. Wzmocniło to ducha nie-

podległościowego, szczególnie wśród

młodej części społeczeństwa. Przez

30 lat od Powstania Listopadowego

wyrosło nowe pokolenie. Wyrosło ono

Artur Grottger, Bitwa

Artur Grottger, Branka

wychowane na opowieściach o bohate-

rach poprzedniego zrywu, o zwycięskich

bitwach powstańców i o katorżniczym

i uszedł z Królestwa. Następnym dyk-

przez Alojzego Felińskiego na cześć

rodowego lub śpiewanie pieśni patrio-

Przebieg

losie zgotowanym im przez zaborców, a

tatorem był gen. Marian Langiewicz.

cara Aleksandra I, zmieniając jej re-

tycznych. We wrześniu 1861 r. odbyły

Powstania Styczniowego

sama młodzież wzrastała w atmosferze

Ten również został pokonany i musiał

fren na: „Ojczyznę wolną racz nam

się w Królestwie wybory samorządowe.

W styczniu 1863 r. w Królestwie

represji i rusyfikacji wszystkich dziedzin

opuścić Kongresówkę (Austriacy osa-

wrócić Panie”. Irytującą władze rosyj-

Przejściowe złagodzenie przez władze

Polskim stacjonowała 100 tysięczna

życia. Gdy tylko nadarzyła się okazja,

dzili go w więzieniu). Od maja 1863 r.

skie pieśń śpiewano następnie przy

represji na okres wyborów przyniosło

armia rosyjska. Pod rozkazami jej

teraz oni zaczęli demonstrować uczu-

powstaniem kierował Rząd Narodowy,

okazji wszystkich manifestacji.

zwiększenie fali demonstracji patrio-

dowódcy gen. Ramsaya pozostawało

cia patriotyczne otwarcie i przy każdej

zdominowany przez Stronnictwo Bia-

25 lutego 1861 wojsko rosyjskie

tycznych. Organizowano je w wielu

5 dywizji piechoty, w tym gwardyjska,

nadającej się okazji czcić bohaterów

łych (liberalna szlachta i mieszczań-

rozpędziło demonstrację przeprowa-

miejscowościach Królestwa, Litwy,

1 dywizja jazdy, sześć brygad arty-

Powstania.

stwo), który oczekiwał pomocy z Zacho-

dzoną w 30. rocznicę bitwy o Olszyn-

Rusi, Galicji.

lerii (176 dział), 9 pułków kozackich

Paradoksalnie, ośrodkiem, w któ-

du. Tymczasem pomoc ta nie nadeszła,

kę Grochowską.

10 października, w 448. rocznicę

i oddziały pomocnicze. Zamierzona

rym rozwinęły się polskie organizacje

choć powstanie wywołało ogromnie

27 lutego na Krakowskim Przed-

podpisania unii horodelskiej, zorgani-

„branka” do wojska została jednakże

konspiracyjne był Petersburg. Naj-

wrażenie w Europie, a do Polski od-

mieściu od salwy rosyjskiej padło

zowano demonstrację w Horodle, w

zbojkotowana i 22 stycznia wybu-

ważniejszą komórkę konspiracyjną

noszono się z wielką sympatią.

pięciu manifestantów. Ich pogrzeb 2

której wzięły udział tłumy zgromadzo-

chło zbrojne powstanie, ogłoszone

powołali tam oficerowie polscy studiu-

We wrześniu powstanie zaczęło

marca na Cmentarzu Powązkowskim

ne na obu brzegach Bugu.

manifestem przez Komitet Centralny

jący w Akademii Sztabu Generalnego.

przeżywać głęboki kryzys. Opanował

przeistoczył się w wielką manifestację

Po serii krwawo stłumionych ma-

Narodowy, który wyłonił Tymczasowy

Koło Oficerów Polskich w Petersbur-

go dopiero Romuald Traugutt, który

solidarności wszystkich stanów Króle-

nifestacji patriotycznych w roku 1861,

Rząd Narodowy, pod kierownictwem

gu założył Zygmunt Sierakowski. Po

objął stanowisko dyktatora 18 paź-

stwa. Wydarzenia w Warszawie odbi-

Kościół katolicki ogłosił żałobę naro-

Stefana Bobrowskiego.

jego odejściu, kierownictwo przejął

dziernika 1863 r. Romuald Traugutt

ły się szerokim echem na prowincji. W

dową.

W pierwszych dniach powstania,

Jarosław Dąbrowski.

powołał regularne oddziały wojska,

wielu miastach ludność przepędziła

W celu spacyfikowania Królestwa

powstańcy uderzyli na rosyjskie gar-

11 czerwca 1860 w Warszawie

wprowadził dyscyplinę. Władze po-

skorumpowanych urzędników, na co

Polskiego nowy rosyjski namiestnik

nizony w województwach: podlaskim,

odbyła się pierwsza od 30 lat wielka

wiatowe sformował po części z chło-

władze nie zawsze mogły reagować,

gen. Lambert 14 października 1861 r.

augustowskim, płockim, lubelskim i ra-

manifestacja patriotyczna zorganizo-

pów. Niestety reorganizacja powsta-

gdyż wojska ściągnięte zostały z pro-

wprowadził stan wojenny. Następne-

domskim. Jednak większość ataków,

wana w związku z pogrzebem wdowy

nia przyszła za późno. Powstanie

wincji do Warszawy. Dla uspokojenia

go dnia mimo zakazów warszawiacy

m.in. z powodu słabego uzbrojenia,

po bohaterze powstania listopadowe-

słabło. Całości dopełniły jeszcze dwa

nastrojów car Aleksander II zmuszony

wzięli udział w obchodach rocznicy

została odparta, a powstańcy zaczęli

go generale Józefie Sowińskim.

dekrety, wydane 2 marca 1864 przez

był poczynić pewne ustępstwa.

śmierci Tadeusza Kościuszki, co skoń-

organizować obozy, w których szkolo-

W październiku 1860 r. w czasie

cara Aleksandra II, w których nadawał

Już 8 kwietnia na Placu Zamkowym

czyło się rozbiciem manifestacji przez

no ochotników.

warszawskiego zjazdu monarchów

on chłopom na własność całą ziemię,

Rosjanie pokazali swoje prawdziwe in-

wojsko rosyjskie i porywaniem ludzi z

Walka od samego początku miała

przeszkodzono iluminacjom i balom to-

jaka znajdowała się w ich użytkowa-

tencje, gdy ostrzelali bezbronny tłum.

kościołów. Wojska rosyjskie dowodzo-

nierówny charakter. Istniała ogromna

warzyszącym konferencji, a na przed-

niu, w zmian za obowiązek płacenia

Zginęło 100 osób, a kilkaset zostało

ne przez wojskowego generał-guber-

dysproporcja sił między oddziałami

stawieniu galowym w Teatrze Wielkim

wieczystego podatku gruntowego. W

rannych. Pod koniec maja 1861 r. zmarł

natora warszawskiego Gerstenzweiga

powstańców a wojskiem rosyjskim.

fotele oblano cuchnącym płynem. Ak-

ten sposób przeciągnął chłopów do

na apopleksję namiestnik Królestwa

dokonały pacyfikacji ludności cywilnej,

Z chwilą wybuchu Powstania Stycz-

cją tą kierował Franciszek Godlewski.

obozu antypowstańczego.

Polskiego gen. Michaił Gorczakow –

zebranej w katedrze św. Jana w War-

niowego niewielkie oddziały polskie

29 listopada 1860 r., w rocznicę

11 kwietnia 1864 r. schwytany

jego następcą został Nikołaj Suchoza-

szawie Na znak protestu przeciwko tej

były skoncentrowane w 40 ośrodkach.

Nocy Listopadowej zorganizowano

został ostatni dyktator powstania Ro-

net, który wprowadził jeszcze większe

akcji wojska, administratorzy diecezji

Powstanie przybrało formę wojny par-

kolejną wielką manifestację i odśpie-

muald Traugutt i jego współpracow-

represje. Można było zostać areszto-

nakazali zamknięcie wszystkich ko-

tyzanckiej. Stoczono 1229 rozproszo-

wano pieśń skomponowaną niegdyś

nicy. Aresztowanie to wraz z rozpro-

wanym nawet za noszenie stroju na-

ściołów i kaplic w Warszawie.

nych potyczek i mniejszych bitew, w