img
zrobił to, czego nie zdołał bonaparte
16
14 – 27 stycznia 2011 * Kurier Galicyjski
północna Gwiazda honoré de balzaca
6 stycznia minęło 210 lat od
dnia urodzin Eweliny Hań-
skiej.
OKSANA DUDAR
Ona kochała jego sławę, a
on – jej pieniądze, – tak mó-
wili zazdrośnicy o Ewelinie
Hańskiej i Honoré de Balzacu.
Pałac Hańskich w Wierzchowni w 1860 r.
tego związku nie zaakcepto-
wała ani francuska, ani pol-
ska arystokracja, ani nawet
car Mikołaj I. Nie zważając
jednak na trudności, romans
korespondencyjny  kochan-
ków trwał 18 lat і skończył się
ślubem w Berdyczowie.
Prawnuczka królowej
Ewelina Hańska, z domu Rze-
wuska, przyszła na świat polskiej
rodzinie szlacheckiej w miasteczku
Pohrebyszcze (dziś obwód Winnicki).
Jej ojciec, Adam Rzewuski, był nie-
przeciętną osobistością. Jakiś czas
Portret Eweliny Hańskiej, mal. Holz Sowgen, ok. 1825 r.
przewodniczył szlachcie w kijowskiej
gubernii, po czym został senatorem,
świata, stały tam klatki z niedźwiedzia-
otrzymał on drugi list, a w trzecim ta-
korespondował z Voltairem. Nie miał
mi, a kiedy młoda pani zażyczyła sobie
jemnicza nieznajoma prosiła go o po-
Gabinet Honoré de Balzaca w muzeum w Wierzchowni
jednak talentu do zarządzania gospo-
oglądać pełne gracji łabędzie – chłopi
danie ogłoszenia o ich korespondencji
darstwem i roztrwonił cały posiadany
natychmiast wykopali staw. Park był na
w gazecie „Quotidien” (jedyne francu-
ro się zaczęły. Ewelina, jako poddana
majątek. Cztery jego córki otrzymały
E. Hańska urządziła życie pry-
tyle ogromny, że spacery po nim odby-
skie pismo dopuszczone do Imperium
Imperium Rosyjskiego, nie mogła po-
porządne wykształcenie i tak zachwy-
watne córki, rozstrzygnęła spory z
wały się konnymi zaprzęgami. W sumie,
Rosyjskiego przez cenzurę). Już w na-
ślubić cudzoziemca – w przeciwnym
cały salony swym pięknem, że nawet
krewnymi zmarłego męża i mogła
do Wacława Hańskiego należało 21 tys.
stępnym numerze „Quotidien” Ewelina
wypadku, straciłaby wszystkie majątki
młody Aleksander Puszkin poświęcił
wreszcie pozwolić sobie zaprosić do
akrów ziemi i 3 tysiące dusz – chłopów
Hańska czyta: „Pan de B. otrzymał list
na rzecz córki. Prócz tego, Ewelina
im nie jeden wiersz. W przyszłości
Wierzchowni Honoré. Pisarz potrze-
pańszczyźnianych. Ewelina podarowała
polecony”.
Hańska miała inne kłopoty: rodzina
mogły jednak mieć nadzieję jedynie
bował pieniędzy na kosztowną podróż
swemu mężowi pięcioro dzieci, ale przy
Pierwsze spotkanie H. de Balzaca
męża nie lubiła jej i próbowała ode-
na udany mariaż.
do Imperium Rosyjskiego, zobowiązał
życiu została z ich grona jedynie córka
i E. Hańskiej odbyło się w Szwajcarii, w
brać Wierzchownię. Romans więc po-
Ewelina Hańska – prawnuczka
się więc napisać „Listy o Kijowie” dla
Anna. Rodzice oczywiście rozpieszczali
miasteczku Neuchâtel, gdzie małżeń-
zostawał korespondencyjnym. Krótkie
królowej Francji Marii Leszczyńskiej,
Journal des Débats i w 1847 r. rozpo-
ją na wszelkie sposoby.
stwo Hańskich przyjechało w odwiedzi-
spotkania też miały swoje konsekwen-
swobodnie posługiwała się siedmio-
czął podróż.
ny do wychowawczyni ich córki Anny.
cje – 1846 r. Ewelina zaszła w ciążę,
ma językami, była oczytana, grała
Niektórzy badacze życia i twór-
Czy byli gotowi kochankowie do tego
Piękna i tłuścioch
dziecko jednak urodziło się martwe.
na fortepianie i wspaniale tańczyła.
czości H. de Balzaca twierdzą, iż
Nie zważając na cały ten przepych
spotkania? Honoré zobaczył wysoką,
W Wiesbadenie (Niemcy) Honore
W wieku 19 lat wydano ją za mąż za
powodem do wyjazdu był przede
i bogactwo, młoda małżonka szybko
smacznie zbudowaną piękność – ma-
de Balzac został świadkiem na wese-
bajecznie zamożnego i starszego od
wszystkim strach przed więzie-
zaczęła się nudzić. Brakowało jej balów
terializację marzeń. Ewelina zobaczyła
lu Anny Hańskiej i Georgesa Mniszka.
niej o 22 lata Wacława Hańskiego.
niem z powodu długów. Wierzy-
w stolicy i salonowego życia. Przykła-
natomiast mężczyznę małego wzrostu
W gazecie „Message” pisarz komen-
Małżeństwo zamieszkało w rodzinnej
ciele prześladowali go po całym
dem wielu ówczesnych arystokratów,
i z przetłuszczonymi włosami na gło-
tował: „Dziś odbył się ślub jednej z
posiadłości Hańskich w Wierzchowni.
Paryżu. Miasto obiegały prawie
Ewelina Hańska postanowiła rozpo-
wie. Młodej piękności przypomniał on
najbogatszych w Imperium Rosyjskim
Obecnie Wierzchownia – to nie-
anegdotyczne historie o systemie
cząć więc korespondencję ze sławną
czymś Napoleona. Przykre wrażenie
wielka wioska na Żytomierszczyźnie,
tajemnych znaków, przy pomocy
wyzbyta zbędnej krzątaniny i patosu.
których można trafić do mieszka-
Na pierwszy rzut oka może się zda-
nia H. de Balzaca.
wać, że czas tu się zatrzymał. O daw-
Podróż do Wierzchowni trwała ty-
nym przepychu przypomina jedynie
dzień, a oficjalne notatki o niej bardzo
zmieniona stara szlachecka posia-
się różnią od prywatnych. Bezdroże,
dłość, w której mieści się szkoła rolni-
złe hotele – czytamy w dzienniku.
cza. Być może, właśnie tego rodzaju
Oficjalnie, H. de Balzac chwalił ży-
przeprofilowanie ocaliło ją od całkowi-
cie w Imperium Rosyjskim. Przyczy-
tego upadku. Ostatni właściciel wyje-
na – w ten sposób chciał on zdobyć
chał stąd w 1916 roku i gmach prze-
przychylność urzędników, do których
kazano chłopom. Nastąpiło to jednak
należała decyzja o możliwości ślubu
o wiele później.
z Eweliną Hańską.
Ewelina i Wacław Hańscy starali
Na progu białośnieżnej willi,
się urządzić rodzinne gniazdko z prze-
która tonęła w płomiennym blasku
Obecny wygląd pałacu Hańskich
pychem. Stary hrabia dogadzał młodej
zachodzącego słońca, na Honoré
osobistością. Wybrała Honoré de Bal-
i pięknej małżonce na wszystkie spo-
czekała Ewelina w fiołkowej sukien-
znikło jednak dość szybko. Ciekawy,
hrabiny Anny Hańskiej z przedstawi-
zaca. 28 lutego 1832 r. francuski pisarz
soby. „Nie wiedziałem, że Pani posiada
ce (ulubiony kolor pisarza). Hrabina
energiczny rozmówca zdołał znów
cielem starodawnego i sławnego rodu,
otrzymał bardzo dziwny list z odeskim
Luwr” – napisał Honore de Balzac kie-
przygotowała dla kochanka trzy
podbić serce niedostępnej piękności
hrabią Georgesem Mniszkiem. Wśród
stemplem. „Podczas lektury Pańskich
dy po raz pierwszy zobaczył widoków-
komnaty – sypialnię, salon i gabinet.
i nie jedynie jej. Wacław Hański także
świadków był pan de Balzac…”.
powieści, serce biło mi jak szalone.
kę z białą willą w stylu empire. Gmach
Z czasem, André Maurois napisze:
zaprzyjaźnił się ze znanym pisarzem.
I znów rozstanie. Charakter li-
Ukazuje Pan w nich prawdziwą god-
posiadłości mieścił 30 pokoi, salę ba-
„Honoré de Balzac był szczęśliwy.
Romans korespondencyjny trwał.
stów się zmienił. Nie było w nich już
ność kobiety. Miłość dla słabej płci jest
lową ze szklanymi drzwiami, a ściany
Po raz pierwszy w życiu znalazł się
Kochankowie widywali się czasami to
tyle namiętności i miłości. Zjawiło
darem niebios. Zachwycam się cudow-
jego od wewnątrz dekorowały wykwint-
w otoczeniu licznych sług i w jednym
w Wiedniu, to w Sankt Petersburgu,
się natomiast wiele rad, jak prowa-
ną subtelnością Pańskiej duszy, dzięki
ne płaskorzeźby. Wacław Hański miał
z tych pałaców, o których marzył z
a pewnego razu, na H. de Balzaca
dzić gospodarstwo i jak zaoszczę-
której udało się Panu odkryć duszę ko-
jeszcze jedną słabość – podziemne
dzieciństwa”. Pisarz pochodził ze
czekała w Genewie niespodzianka –
dzać. Ze strony Eweliny zapłonęła
biety”. Podpis – „Cudzoziemka”.
przejścia. Tajemne przejścia przeszy-
zwyczajnej rodziny i sam dopisał
kosztowny pierścień i czarne pasmo
zazdrość. Prasa francuska obfito-
Należy tu zaznaczyć, iż Honore
wały cały obszar posiadłości. Dwa z
do swego nazwiska arystokratyczne
włosów Eweliny.
wała w opowiadania o kolejnej ko-
de Balzac wcale nie cierpiał na brak
nich prowadziło od sypialni Eweliny:
„de”, by przynajmniej w ten sposób
chance pisarza. Nie było tajemnicą,
damskiej uwagi. Wśród jego kocha-
jedno – do łaźni, inne – do kaplicy. W.
zbliżyć się do niezwykłego świata
że Honore de Balzac miał przynaj-
Wierzchownia
nek było wiele arystokratek i nawet
Hański nieraz wykorzystywał swe pod-
elity, o którym zawsze marzył. Te-
mniej troje nieślubnych dzieci i dzie-
albo więzienie?
królewskich krewnych. Każdy nowy
ziemia też w mniej romantycznym celu
raz Honoré de Balzac miał nie tylko
W 1841 roku zmarł stary Wacław
siątki kochanek. Właśnie te listy są
jego utwór był szeroko omawiany
– więził tam buntowników.
nazwisko, ale i własny gabinet: być
Hański i wydawało się, że teraz zako-
wykorzystywane przez osoby, które
przez Paryż. Ten list jednak głębo-
Wykwintny park otaczał willę.
może po raz pierwszy tworzył nie w
chani mogą wreszcie się połączyć. W
wątpią w szczerość uczucia Eweliny
ko wzruszył H. de Balzaca. Wkrótce
Drzewa do niego zwieziono z całego
kuchni czy na kolanie.
rzeczywistości jednak problemy dopie-
i Honoré.