Wyjęte z karty pamięci

24

14 – 27 stycznia 2011 * Kurier Galicyjski

uNiWersyTeT jaNa kazimierza ma 350 LaT

W myśl starej akademickiej tradycji

uniwersytet otrzymywał imię tego, który

go fundował lub tworzył. Dlatego w Pradze

działa Uniwersytet Karola – na cześć króla

Karola IV Luksemburskiego, w Grazu Uni-

wersytet Karola Franciszka, na część

założyciela arcyksięcia Karola II Francisz-

ka, a w Berlinie Uniwersytet Humboldtów

na cześć założyciela Fridricha von Hum-

boldta i jego brata Aleksandra.

W związku z tym, że Uniwersytet Lwow-

ski, noszący od 1940 r. imię Iwana Franki,

odwołuje się do tradycji akademii, którą

erygował król Jan Kazimierz, nazwę „Uni-

wersytet Jana Kazimierza” można odnieść

do całych dziejów uczelni, choć formalnie

nosił ją w latach 1919-1939.

Możliwość zbudowania we Lwo-

ADAM REDZIK

wie kolegium oraz świątyni i domu za-

konnego zawdzięczali jezuici poparciu

20 stycznia 1661 r. król Pol-

wybitnego dowódcy, znanego bardzo

ski, Wielki Książe Litewski,

dobrze z kart podręczników szkolnych,

Ruski, Pruski, Mazowiecki…

Główny gmach Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, przed 1919 r. gmach Sejmu Kra-

hetmana Stanisława Żółkiewskiego,

etc. Jan II Kazimierz wydał

jowego, dziś główny gmach Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu im. Iwana Franki, który

który przewodniczył też w lipcu 1608 r.

akt, nadający kolegium jezu-

poczuwa się do dziedzictwa dawnej polskiej uczelni, a rok 2011 jest potwierdzonym przez

ostatecznym pertraktacjom pomiędzy

ickiemu we Lwowie godność

dekret Prezydenta Ukrainy rokiem jubileuszowym – 350 lecia uniwersytetu

jezuitami a miastem, w efekcie których

akademii i tytuł uniwersytetu.

zakonowi przekazano łaźnię, szkołę,

W dyplomie erekcyjnym znala-

uliczkę i furtkę miejską. Żółkiewski

zły się słowa: pozwalamy, aby

doprowadził też do tego, że na sejmie

w tymże kolegium generalne

pacyfikacyjnym w 1609 r. owe nada-

studium w każdym dozwolo-

nie zostało zatwierdzone przez króla.

nym fakultecie ustanowione

Dnia 2 października 1608 r. w no-

było, tj. teologii scholastycz-

wopowstałym, nieposiadającym jesz-

nej i moralnej, filozofii, mate-

cze własnego lokum kolegium jezuic-

matyki, obojga praw, medycy-

kim rozpoczęło zajęcia 28 studentów,

ny, sztuk wyzwolonych i nauk

których uczyło sześciu profesorów.

zgoła wszystkich, według

Bardzo szybko szkoła rozrastała się.

przyjętego akademii i uniwer-

W 1612 r. uruchomiono studium filo-

sytetu zwyczaju i praktyki.

zofii, a rok później kurs matematyki.

„Dzieje wszechnicy lwowskiej – to

Liczba studiujących wzrosła w ciągu

historia realizowania swoistej koncep-

Pieczęć Uniwersytetu Lwow-

kilku lat do niemal pięciuset. Wśród

cji uniwersytetu jako wartości abso-

Król Jan Kazimierz

skiego, 1926 r.

uczniów ówczesnego kolegium był

lutnej i uniwersalnej”, a używane w

m.in. późniejszy przywódca koza-

pewnym okresie określenie „akademia

Metryki Koronnej.

ków Bohdan Chmielnicki. Od 1646 r.

militans […] można śmiało rozciągnąć

elementy prawa kościelnego. Jednym

Dokument wystawiony w kance-

lwowskie kolegium jezuickie posia-

na cały okres jej dziejów” – pisał prof.

z najbardziej znanych do dziś profe-

larii króla Jana II Kazimierza Wazy

dało własną drukarnię „Typographia

Julian Dybiec. Rzeczywiście, gdy po-

sorów ówczesnej lwowskiej akademii

przewidywał w strukturze uniwersytetu

academia collegii S. J.”.

dążyć ścieżkami historii uniwersytetu

był wykładający w niej filozofię Grze-

lwowskiego cztery wydziały (teologii,

Po unii hadziackiej z 16 września

we Lwowie nie da się nie zauważyć

gorz Piramowicz (1735-1801), który

filozofii, medycyny i prawa). Nieste-

1658 r., w której przewidziano powo-

licznych meandrów udowadniających,

zasłynął ogromnym zaangażowaniem

ty, wskutek protestów Akademii Kra-

łanie dwóch akademii w obrządku

że był „akademią walczącą”. Owe

w prace Komisji Edukacji Narodowej,

kowskiej i Akademii Zamojskiej, ani

Medal z popiersiem króla

wschodnim, w tym jedną w Kijowie, a

skomplikowane i zawiłe momenty w

a przede wszystkim w powołane przy

sejm ani papież nie zatwierdzili aktu

Jana Kazimierza, wybity w

drugą w miejscu mającym być wskaza-

dziejach uczelni kilkakrotnie doprowa-

niej w 1775 r. Towarzystwo do Ksiąg

erekcyjnego, wydanego przez króla.

1911 r. z okazji 250-lecia uni-

nym w przyszłości, jezuici nasilili stara-

dzały do jej zamknięcia, ale zawsze

Elementarnych, którego był sekreta-

Jezuici używali jednak na określenie

wersytetu

nia o formalne przekształcenie kolegium

– jak feniks – powstawała z popiołów

rzem. Jemu też słusznie przypisuje

prowadzonej przez siebie placówki

lwowskiego w akademię. Obawiali się,

przeszłości i w krótkim czasie rozkwi-

Lwowie, przyczynili się do szybkiego

się znaczne osiągnięcia towarzystwa

nazwy „akademia”, a od 1673 r. nada-

że realizacja unii hadziackiej doprowa-

tała na cały kraj.

zamknięcia zakładu pijarskiego. W

w postaci 27 wydanych podręczników

wali w ograniczonym zakresie stopnie

dzi do powstania we Lwowie akademii

Już zanim doszło do wydania

zabudowaniach popijarskich od XIX w.

dla szkół średnich oraz parafialnych.

naukowe z teologii i filozofii.

prawosławnej na bazie działającej od

dyplomu przez króla Jana Kazimie-

do dziś mieści się szpital miejski.

W kolejnych latach na nowo roz-

Kolejne lata nie sprzyjały rozwojo-

dawna szkoły przy powstałym w 1437 r.

rza, jezuici zadbali o wysoki poziom

Nowe możliwości otworzyły się w

gorzała walka o prawa akademickie

wi lwowskiej placówki. Jezuitom urosła

cerkiewnym bractwie stauropigialnym.

założonego prze siebie we Lwowie w

połowie XVIII stulecia. Wykorzystując

lwowskiej uczelni pomiędzy jezuitami

też konkurencja w postaci drugiego

Król Jan Kazimierz był przychylny

1608 r. kolegium. Wielokrotnie pod-

to, jezuici przy poparciu arcybiskupa

a akademiami w Krakowie i Zamościu.

prężnego zakonu szkolnego – pijarów.

jezuitom, a w jego otoczeniu pracował

noszono w literaturze, że program

lwowskiego Wacława Hieronima Sie-

W 1763 r. nakazano zamknięcie aka-

W 1748 r. pijarzy, mający już bardzo

związany blisko z lwowskimi jezuita-

owego kolegium w dziedzinie filozofii

rakowskiego doprowadzili do tego, że

demii, a bullę papieską cofnięto. W rok

dobre doświadczenie w organizowaniu

mi Jędrzej Sikorski. On to dopomógł

i teologii nie ustępował niczym wielu

18 kwietnia 1758 r. król August III Sas

później jezuici formalnie zrezygnowali

nowoczesnego szkolnictwa na terenie

realizacji starań rektora kolegium

europejskim ośrodkom, które szczy-

potwierdził dyplom erekcyjny Akademii

z nadawania stopni naukowych, ale

Rzeczypospolitej podjęli próbę zor-

lwowskiego. Na początku stycznia

ciły się tytułem uniwersytetu. Realia

Lwowskiej, wydany przez króla Jana II

nic nie zmienili w dotychczasowym

ganizowania własnego kolegium we

1661 r., gdy król gościł w krakowskim

polskie były jednak takie, że wszech-

Kazimierza. Dyplom ów zatwierdzony

akademickim programie nauczania, w

Lwowie, mającego być elitarną szko-

nowicjacie jezuickim przy kościele

władna, choć pogrążona w marazmie

został bullą papieża Klemensa XIII

niektórych dziedzinach nawet go roz-

łą dla synów szlacheckich, na wzór

św. Macieja, przedstawił mu gotowy

naukowym, Akademia Krakowska ro-

z 24 marca 1759 r. Odtąd Akademia

szerzając. Powołano też studium dla

utworzonego w 1740 r. przez księdza

dyplom erekcyjny dla akademii we

ściła sobie prawo do bycia jedynym

Lwowska mogła nadawać stopnie

synów szlacheckich na wzór tych pi-

Stanisława Konarskiego Collegium

Lwowie. Niezwłocznie uzyskał podpis

uniwersytetem w Koronie. Tylko sta-

naukowe. Jednym z pierwszych dok-

jarskich. W takim kształcie akademia

Nobilium w Warszawie. Pijarzy dość

królewski, a wkrótce potem, w Czę-

nowczej decyzji króla Stefana Bato-

torów Akademii został początkowo

dotrwała do pierwszego rozbioru Pol-

szybko uzyskali na realizację przed-

stochowie, także pieczęć kancelarii

rego można zawdzięczać przekształ-

adwokat, a potem znany poeta Franci-

ski w 1772 r., w wyniku którego Lwów

sięwzięcia środki finansowe i pozwo-

większej koronnej, a przez to i wpis

cenie kolegium jezuickiego w Wilnie

szek Karpiński (1741-1825). Dodajmy,

przypadł cesarstwu austriackiemu.

lenie króla. W krótkim czasie na Przed-

do księgi kanclerskiej. Na dokumencie

w akademię, która jeszcze przez

że w tym czasie w Akademii Lwowskiej

Rok później papież Klemens IV bullą

mieściu Gliniańskim na Łyczakowie

królewskim widniała data 20 stycznia

dziesięciolecia strukturą i programem

oprócz przedmiotów humanistycz-

z 21 lipca 1773 r. pt. Dominus ac

powstał piękny budynek planowego

1661 r. i choć nie zachował się orygi-

nie różniła się od większych kolegiów

nych, filozofii i teologii, wykładano

Redemptor Noster zlikwidował za-

Collegium. Tymczasem jezuici, któ-

nał, to pozostała oblata w księgach

jezuickich, jak to we Lwowie.

astronomię i architekturę, a także

kon jezuitów, a tym, samym i jezuickie

rym udało się odbudować pozycję we