25

Kurier Galicyjski * 14 – 27 stycznia 2011

szkoły, w tym i akademię lwowską.

jako czterowydziałowy, nie utworzył

dernizmu, od którego pochodzi termin

podróżnik i zesłaniec syberyjski Bene-

której najwybitniejszymi przedstawi-

Pozostała bogata biblioteka, budynki

Wydziału Medycyny, a jedynie kilka

na określenie zaburzenia seksualne-

dykt Dybowski (1833-1930). Od 1872

cielami byli Roman Longchamps de

i nauczyciele (byli jezuici).

katedr medycznych, które z czasem

go – masochizm. Niektórzy podają, że

profesorem chemii ogólnej i farmaceu-

Berier oraz Kazimierz Przybyłowski.

Choć jezuicka Akademia Lwowska

wygasały. Reaktywowanie Wydziału

Leopold Sacher-Masoch był od 1860 r.

tycznej był Bronisław Radziszewski

Niezwykle cenionym wśród studentów

upadła, to już rok później, na skutek

Lekarskiego miało miejsce dopiero w

profesorem historii na UJK, ale nie po-

(1838-1914), jeden z najwybitniejszych

i uczonych był Stanisław Starzyński,

profesor prawa konstytucyjnego od

zarządzeń cesarzowej Marii Teresy,

1894 r., w czasie, gdy uczelnia była już

twierdzają tego źródła.

polskich chemików, stawiany w trójcy

1889 r., a jednocześnie wieloletni po-

zjechali do Lwowa – stolicy nowego

najświetniejszym polskim ośrodkiem

W pierwszej połowie XIX wieku

obok Jędrzeja Śniadeckiego i Marce-

seł do parlamentu austriackiego, który

kraju koronnego – dwaj doktorzy pra-

naukowym na świecie, konkurującym

chyba najbardziej znanym profe-

lego Nenckiego. Na Wydziale Filozo-

walnie przyczynił się do znacznego

wa, a także doktorzy medycyny, któ-

z wszechnicą jagiellońską w Krako-

sorem lwowskim był historyk Józef

ficznym od 1895 r. wykładał Kazimierz

zwiększenia w 1907 r. autonomii Galicji.

rych głównym celem była edukacja.

wie. Zanim do tego doszło uniwersy-

Mauss (1778-1856), nazywany „perłą

Twardowski – jeden z najwybitniejszych

Ponadto był prawdopodobnie pierw-

Pojawił się też zamysł utworzenia w

tet przeżył dwa okresy germanizacji,

między profesorami”, ale nie za doro-

filozofów XIX i XX w., twórca znakomitej

szym polskim uczonym, który domagał

mieście pełnego, czterowydziałowe-

przecięte wiosną wolności 1848 r. Od

bek naukowy, lecz za wybitne zdolno-

lwowsko-warszawskiej szkoły filozoficz-

się wprowadzenia w odrodzonym pań-

go uniwersytetu. Zrealizował go już

początku lat sześćdziesiątych XIX wie-

ści dydaktyczne i znakomite wykłady,

nej. W latach 1894-1914 profesorem

historii na Wydziale Filozoficznym był

stwie polskim Trybunału Konstytucyj-

następca Marii Teresy cesarz Józef

ku – w zmienionej już monarchii habs-

w których tłumaczył „ducha dziejów

nego, o czym współczesna literatura

II, który 21 października 1784 r. pod-

burskiej, bo konstytucyjnej i rządzonej

w jego właściwym świetle”. Był wy-

Mychajło Hruszewskyj, wybitny ukra-

nie pamięta (Pierwszy Trybunał Kon-

pisał dyplom fundujący uniwersytet we

przez liberalnego – bądź co bądź

bitnym mówcą i rozmówcą. Posiadał

iński uczony i dziłacz polityczny, twór-

ca ukraińskiej szkoły historycznej.

stytucyjny powstał w 1920 r. w Austrii,

Lwowie z wydziałami: teologii, prawa,

– Franciszka Józefa I, do którego do

bystry dowcip, a jego zajęcia – jak

filozofii i medycyny. Językiem wykłado-

dziś na ziemiach byłej Galicji (ale i

wym była łacina, a posiłkowo stosowa-

we Wrocławiu) niektórzy z uczuciem

no języki polski i niemiecki. Niedługo

wzdychają, język polski wchodził do

potem, w wyniku trzeciego rozbioru

administracji, sądownictwa, szkolnic-

Rzeczypospolitej, Austria uzyskała

twa ludowego i średniego, w końcu

znaczne ziemie, w tym uniwersyteckie

do szkół wyższych. Od początku lat

miasto Kraków. Uznano, że istnienie

siedemdziesiątych uniwersytet był

dwóch uniwersytetów w jednym kraju

już placówką polską, choć formalnie

jest niepotrzebne, w związku z czym,

utrakwistyczną, a więc dwujęzycz-

w 1805 r. formalnie przeniesiono Uni-

ną, w której wykładano w językach

wersytet Lwowski do Krakowa, pozo-

krajowych, czyli po polsku i po rusku

stawiając we Lwowie szkołę średnią

tj. po ukraińsku. W rzeczywistości

(liceum) o strukturze uniwersyteckiej.

język ukraiński rozbrzmiewał z kilku-

Franciszek Karpiński (1741-

1825) – znany poeta, twórca

ujk jest tylko jeden?

nurtu sentymentalnego w liry-

Józef Mauss (1778-1856), naj-

ce polskiej, m.in. autor kolędy

popularniejszy spośród nie-

Od 2008 r. istnieje w Kielcach Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy

„Bóg się rodzi” oraz pieśni

mieckich profesorów UJK.

im. Jana Kochanowskiego. Patron uczelni nie był jej założycielem, nie miał też

Szymon Askenazy (1866-1935)

„Kiedy ranne wstają zorze”.

Wykładał historię (1811-1848)

szczególnych związków z ziemią kielecką (świętokrzyską), bo przez całe życie

– od 1898 r. profesor historii

Jeden z pierwszych doktorów

związany był z ziemią radomską. Kielecka uczelnia od niedawna używa skrótu

nowożytnej i historii Polski na

Akademii Lwowskiej

UJK (a nie UHPJK) – symbolizującego dla każdego, kto choć trochę interesuje

UJK. twórca tzw. lwowsko-

się dziejami nauki Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie.

warszawskiej szkoły histo-

Gdy w 1945 r. przesądzono o ostatecznym wysiedleniu Polaków ze Lwowa,

rycznej

uczeni opuszczający miasto nie wiedzieli gdzie ostatecznie osiądą. Kolejowe

transporty akademickie docierały do Krakowa. Większość tych, którzy przeżyli

widziała potrzebę kontynuowania tradycji Uniwersytetu Jana Kazimierza we

Lwowie, ale nie wiedziano gdzie miałoby to nastąpić? Brano pod rozwagę kilka

miejsc, w tym Królewiec, o którego przynależności powojennej ciągle jeszcze

nie zdecydowano. Pojawił się pomysł, aby tam ulokować lwowski ośrodek, a

utworzony w mieście Immanuela Kanta uniwersytet nazwać Uniwersytetem

Kazimierza Jagiellończyka (skrót UKJ). Po latach wspominał jeden z uczonych,

że nikt nie odważyłby się naruszyć świętego imienia lwowskiej Alma Mater, tak

tragicznie doświadczonej. Uznano ją za pomnik pamięci. Jak wiemy Królewiec

ostatecznie przypadł Związkowi Sowieckiemu, a kadra przedwojennego UJK

rozjechała się po kraju, zaś największa jej cześć tworzyła polski Uniwersytet

Wrocławski.

W tym kontekście dziwi, że Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im.

Kazimierz twardowski (1866-

Jana Kochanowskiego, używa skrótu UJK. Pomijając już utrwalony od lat zwy-

Stanisław Starzyński (1853-

1938), profesor UJK w latach

czaj określania skrótów nazw polskich uniwersytetów (dla przykładu UJ, UW,

1935) jako rektor UJK. Od

1895-1938, twórca lwowsko-

Mychajło Hruszewskyj (1866-

UAM, UMK, KUL, UMCS,) posługiwanie się tym skrótem przez kielecką uczel-

1889 r. profesor prawa kon-

warszawskiej szkoły filozo-

1934), profesor UJK w latach

nię stanowi co najmniej niezręczność. Powstaje bowiem wrażenie, że władze

stytucyjnego UJK. Poseł do

ficznej

1894-1914, autor 10-tomowej

uczelni chcą by była kojarzona z Uniwersytetem Jana Kazimierza, w sytuacji

Parlamentu w Wiedniu, pro-

„Historii Ukrainy-Rusi”

gdy takich związków brak.

Profesorem tego samego wydzia-

pagator trybunału Konstytu-

łu był od 1898 r. do końca pierwszej

wspominali studenci – były ucztą in-

cyjnego

wojny światowej znakomity histo-

telektualną. Dorobku naukowego i pi-

W 1809 r. książe Józef Ponia-

nastu zdublowanych katedr (polskiej

ryk Szymon Askenazy, twórca tzw.

a poprzednikiem jego był Trybunał

śmienniczego nie pozostawił niemal

towski odebrał znaczną część ziem

i ukraińskiej), z czego najwięcej na

szkoły  historycznej  lwowsko-war-

Państwa, członkiem którego był prof.

żadnego, dlatego trudno się dziwić, że

polskich Austrii i przyłączył je do Księ-

Wydziale Teologii. Fakt zaistnienia ję-

szawskiej (lub „szkoły Askenazego”).

Starzyński. W Polsce Trybunał Konsty-

ta wybitna postać rysuje się jak żywa

stwa Warszawskiego, w tym również

zyka ruskiego jako uniwersyteckiego

Poprzez swoje, pisane z ogromnym

tucyjny powołano dopiero w 1985 r.).

jedynie we wspomnieniach często

miasto Kraków. W związku z powyż-

miał ogromne znaczenie w procesie

umiłowaniem „Najjaśniejszej Rze-

Do dziś jeden z przepisów austriackiej

wzbogacanych aforyzmami i historyj-

szym podjęto starania o przywrócenie

kształtowania się nowożytnego języ-

czypospolitej” (jak nazywał Polskę)

konstytucji określany jest jako lex Sta-

kami z wykładów. Oto jedna z history-

we Lwowie uniwersytetu. Zaowoco-

ka ukraińskiego.

i powszechnie czytane książki stał

rzyński.

jek: ktoś położył prof. Maussowi przed

wały one dopiero po Kongresie Wie-

Do czasu spolszczenia uniwersy-

się wychowawcą pokoleń Polaków.

W roku 1912, gdyż nie wyrobio-

wykładem na katedrze małą mysz. Po

deńskim, gdy stało się jasne, że Kra-

tetu z uczelnią związanych było wie-

Jego literackiego „Księcia Józefa Po-

no się z przygotowaniem obchodów

wejściu do sali profesor spojrzał na

ków zostanie wolnym miastem, czyli

lu uczonych niemieckich i czeskich,

niatowskiego” utożsamiano w latach

na rok 1911, Uniwersytet Lwowski

nią i rzekł do studentów: Ich bin der

ograniczonym w swej suwerenności

choć najczęściej przez krótki okres,

1914-1920 z Józefem Piłsudskim, z

uroczyście uczcił swoje 250-lecie.

państwem o ustroju republiki.

bo Uniwersytet Lwowski traktowano

Mauss. Das ist die Maus. Der

którym ponoć Askenazy grywał we

W okresie tym uczelnia była trzecim

Dnia 7 sierpnia 1817 r. cesarz

nawet w ministerstwie jako etap po-

Mauss wirft die Maus, Zum Fen-

Lwowie w szachy.

uniwersytetem w monarchii i to zarów-

ster hinaus (Ja jestem pan Mauss, a

Franciszek I wydał kolejny akt funda-

czątkowy i przejściowy we właściwej

Na Wydziale Prawa od 1887 r. pro-

no pod względem liczby studiujących,

to jest pani mysz. Pan Mauss wyrzuca

cji uniwersytetu we Lwowie. Na cześć

karierze akademickiej i naukowej.

fesorem prawa polskiego był Oswald

jak i pod względem potencjału nauko-

panią mysz za okno). Gdy w 1831 r.

króla fundatora nazywał się on C.K.

Ci z nich, którzy zostawali we Lwowie

Balzer (1858-1933) – autor wznawia-

wego. Bez wątpienia Uniwersytet

podczas odczytywania listy obecno-

Uniwersytetem Franciszka I. Choć na-

najczęściej nie przeszli do dziejów na-

nych do dziś dzieł, jak Genealogia

Lwowski przewyższał w tym czasie

ści poinformowano prof. Maussa, że

zwy tej używano oficjalnie do 1918 r.,

uki jako wybitni, z kilkoma wyjątkami.

Piastów, uczony powszechnie znany

Uniwersytet Jagielloński, który nie

jeden ze studentów poszedł walczyć

to już w połowie XIX w. przyznawano

Jako ciekawostkę wypada odno-

i szanowany w całym świecie nauko-

był w stanie dorównać wszechnicy

o Polskę, ten powiedział, że „poszedł

się do tradycji Akademii Lwowskiej,

tować, że dwukrotnym rektorem uni-

wym. Od 1877 r. wykładał Ernest Till

zlokalizowanej w stolicy kraju. Tuż

spełnić swój obowiązek”.

za dowód czego można uznać fakt,

wersytetu (1802/1803 i 1827/1828)

(1846-1926), któremu odrodzona już

przed wojną rozpoczęto wielkie in-

W drugiej połowie XIX w., a zatem

że berła rektorskie i dziekańskie za-

był Franciszek Masoch – profesor

Polska zawdzięczała projekt kodeksu

westycje budowlane. Rozpisano też

już na uczelni polskiej, wykształciło się

mówiono w 1861 r., a więc w 200.

chirurgii i dziadek Leopolda Sacher-

zobowiązań oraz stworzoną wokół nie-

konkurs na projekt nowego głów-

kilka szkół naukowych. Od 1883 r. ka-

rocznicę fundacji Jana Kazimierza.

Masocha (1836-1895) – austriackiego

go lwowską szkołę prawa prywatnego,

nego gmachu uniwersytetu, na

tedrę zoologii kierował wybitny uczony,

Nowy uniwersytet, choć przewidziany

pisarza uważanego za prekursora mo-