img
26
14 – 27 stycznia 2011* Kurier Galicyjski
(1884-1949) – profesor Wydziału Lekar-
i arabskiego. Innym ważnym przedsię-
Kazimierza Twardowskiego. Rozwinę-
wybrałem). Z kolei w 1948 r. nagro-
który napłynęło kilkadziesiąt inte-
skiego UJK od 1920 r. i kierownik Ka-
wzięciem było utworzenie w 1936 r. je-
ła się nowoczesna szkoła kartograficz-
dę Nobla dla prof. Weigla, do której
resujących projektów. Wybuch wojny
tedry Chemii Lekarskiej. Lista jego od-
dynego w Polsce Kursu Prawa Lotni-
na wybitnego geografa i kartografa,
zgłosiła go szwedzka akademia zabloko-
wstrzymał prace, których już nie pod-
kryć jest duża, ale znany jest przede
czego, mającego swoje odpowiedniki
od 1911 r. profesora UJK Eugeniusza
wały władze komunistyczne oskarżając
jęto. Swoistym dobrodziejstwem wojny
wszystkim jako odkrywca fosforolizy
jedynie w kilu miastach Europy, jak
Romera (1871-1954). Kwitła szkoła
uczonego o kolaborację z Niemcami.
stało się przekazanie uniwersytetowi,
glikogenu, co było efektem badań
Rzym i Paryż.
prof. Juliusza Makarewicza (1872-
To tylko niektóre przykłady osią-
któremu w 1919 r. oficjalnie nadano
nad metabolizmem mięśni, do których
Uczeni lwowscy do dziś inspiru-
1955) – najwybitniejszego w dzie-
gnięć na polu nauki uczonych z Uni-
imię króla założyciela Jana Kazimie-
zastosował jako jeden z pierwszych
ją. Na przykład, profesor Wydziału
jach XIX i XX wieku znawcy prawa
wersytetu Jana Kazimierza we Lwowie
rza, pięknych gmachów byłego Sejmu
metody izotopowe w biochemii. Na-
Prawa UJK, wybitny znawca prawa
karnego, autora kodeksu karnego
w okresie międzywojennym. Gdy je
Krajowego we Lwowie.
zwisko tego polskiego uczonego poja-
cywilnego procesowego Maurycy Al-
z 1932 r., który do dziś (choć nie obo-
porównać z osiągnięciami w innych
wiało się jako kandydata do Nagrody
lerhand (1868-1942) stał się w 2009 r.
wiązuje od ponad czterdziestu lat) jest
ośrodkach naukowych II Rzeczypo-
KRESOWA UcZELNIA
Nobla, a w nauce utrwalone zostało
patronem instytutu zaawansowanych
niemal wyrocznią dla zajmujących się
spolitej, powstaje refleksja, że w bardzo
cZy PIERWSZy OŚRODEK
m.in. w nazwie schematu EMP, czyli
studiów prawnych, który powstał z
prawem karnym. Ze szkoły prof. Maka-
wielu dziedzinach nauki lwowski UJK
NAUKI ODRODZONEJ
Embdena-Meyerhofa-Parnasa,  któ-
poparciem wielu przedstawicieli nauk
rewiecza wywodził się Rafał Lemkin
nie miał sobie równych w skali kraju,
POLSKI?
rym opisano ciąg przemian związków
prawnych i szeroko rozumianej huma-
(1900-1959), który jest powszechnie
a często także całej Europy Środko-
fosforowych w mięśniach, począwszy
nistyki z wielu krajów Europy – Insty-
znany jako twórca terminu ludobój-
wo-Wschodniej. Tak było w dziedzi-
W literaturze istnieje opinia, że w
od wspomnianej fosforolizy glikogenu
tutu Allerhanda. Losy prof. Maurycego
stwo (genocide) oraz autor projektu
nie matematyki, niektórych działów
okresie II Rzeczypospolitej Uniwersytet
Konwencji ONZ w sprawie zapobie-
po wytworzenie kwasu mlekowego.
Allerhanda były równie tragiczne, jak
chemii i medycyny, kartografii, historii
Jana Kazimierza podupadł, że stał się
wojenne dzieje UJK.
gania i karania zbrodni ludobójstwa,
W ostatnich latach życia z prof. Par-
(szczególnie historii prawa) oraz wielu
uczelnią kresową, ustępującą ośrod-
Po wkroczeniu do Lwowa wojsk
którą Zgromadzenie Ogólne przyjęło
nasa starano się uczynić uczonego
działów prawa, w szczególności prawa
kom warszawskiemu i krakowskiemu.
sowieckich 22 września 1939 r. po-
9 grudnia 1948 r.
radzieckiego, o czym już wielokrotnie
prywatnego i prawa karnego. Twór-
Jest ona nieuzasadniona, choć zmie-
zwolono na uruchomienie uniwersyte-
Dla nauki światowej najważniejsze
pisano. Zmarł po aresztowaniu przez
cami najważniejszych międzywojen-
nił się nieco charakter uczelni, po tym,
tu. Dzięki zabiegom ostatniego rekto-
znaczenie miały jednak osiągnięcia w
NKWD w Moskwie na Łubiance.
nych regulacji prawnych, byli przede
jak w 1919 r. wystąpiło większość pro-
Stefan Banach (1892-1945) –
Projekt nowego gmachu głównego UJK z 1912 r. autorstwa Sławomira Odrzywolskiego z
profesor UJK w latach 1922-
Jakub Karol Parnas (1884-
Krakowa zgłoszony na konkurs, przeprowadzony w latach 1912-1913, na który napłynęło
1945. Od 1972 r. działa Mię-
1949), profesor UJK od 1920 r.
kilkadziesiąt nowatorskich pomysłów
dzynarodowe centrum Mate-
Pionier polskiej biochemii
matyczne jego imienia, a od
dziedzinie matematyki, chemii i medy-
Trzecim geniuszem w tym wy-
1992 r. jest nadawany Medal
cyny takich uczonych jak Stefan Ba-
padku medycyny był pochodzący z
im. Stefana Banacha. Jest pa-
nach, Jakub Parnas czy Rudolf Weigl.
rodziny austriackiej z Moraw Rudolf
tronem wielu ulic i placów
To w czasie II RP wykształciła
Stefan Jan Weigl (1883-1957) – wy-
fesorów i studentów ukraińskich (pro-
się we Lwowie legendarna lwowska
nalazca pierwszej skutecznej szcze-
fesorowie w większości odmówili zło-
szkoła matematyczna, której właści-
pionki przeciwko tyfusowi plamistemu,
żenia przysięgi na wierność państwu
wym twórcą był prof. Stefan Banach
do produkcji której wykorzystał wszy,
Polskiemu), a część polskiej profesury
(1892-1945), o którego pochodzeniu
jako zwierzęta laboratoryjne. Profe-
wyjechała ze Lwowa, celem tworze-
i początkach naukowych powstało
sorem Wydziału Lekarskiego UJK był
nia nowych polskich uniwersytetów.
już wiele legend. Ten pochodzący z
od 1920 r. Podczas II wojny światowej
Wydaje się, że problemy kadrowe,
biednej krakowskiej rodziny, a odkryty
dzięki jego Instytutowi Badań nad
Zamówione w 1861, a powsta-
jakie miał UJK w początkach lat dwu-
przez profesora matematyki na UJK
Tyfusem Plamistym i Wirusami, który
łe w 1862 r. w Wiedniu berła
dziestych przeniesiono niesłusznie na
Hugo Steinhausa geniusz matematyki
działał zarówno w czasie okupacji so-
UJK znajdują się obecnie w
całe dzieje uczelni w dwudziestoleciu
i stworzone wokół niego środowisko
wieckiej Lwowa (1939-1941), jak i nie-
Prof. Rudolf Weigl (1883-1957)
zbiorach Muzeum UJ w colle-
międzywojennym.
przynosi do dziś chlubę polskiej nauce.
mieckiej (1941-1944), uratował około
– twórca szczepionki przeciw
gium Maius
Odpływ sił naukowych z uniwersy-
Banach był od 1922 r. do swej śmierci
5 tysięcy przedstawicieli lwowskiej
tyfusowi plamistemu w swo-
tetów galicyjskich, po tym jak Polska
w 1945 r. profesorem UJK, początko-
inteligencji, w tym ogromną liczbę na-
wszystkim uczeni z Wydziału Prawa
im laboratorium na Wydziale
odzyskała niepodległość, a wraz z tym
wo na Wydziale Filozoficznym, a od
ukowców, także żydowskich, gdyż o
UJK, choć nie dominowali ilościowo w
Lekarskim UJK. Był wielokrot-
zaczęły powstawać lub odtwarzać się
1925 r. na Wydziale Matematyczno-
doborze „karmicieli wszy” i personelu
składzie Komisji Kodyfikacyjnej RP –
nym kandydatem do Nagrody
uniwersytety w Warszawie, Wilnie,
Przyrodniczym. Jego zasługą były
Instytutu decydował tylko prof. Weigl.
kodeks karny z 1932 r. (Juliusz Maka-
Nobala, blokowanej ze wzglę-
Poznaniu i Lublinie, był koniecznością.
słynne spotkania w lwowskiej Kawiarni
Wszystkim zatrudnionym i karmią-
rewicz), kodeks zobowiązań (Ernest
dów politycznych
Skąd miały się brać kadry budowanych
Szkockiej, gdzie na blacie jednego ze
cym wszy dla Instytutu prof. Weigla,
Till, Roman Longchamps de Berier),
ośrodków nauki, jak nie z dotychcza-
stolików tworzyła się wielka matematy-
wydawano zaświadczenie, co gwa-
kodeks handlowy z 1934 r. (Aleksan-
ra UJK prof. Romana Longchamps de
sowych uniwersytetów, czyli przede
ka. Szczególne umiłowanie miał prof.
rantowało im nietykalność ze strony
der Doliński).
Berier już na początku października
wszystkich z owych dwóch polskich – w
Banach do analizy funkcjonalnej, do
Niemców, gdyż produkowana przez
Dziełem profesora UJK Ludwika
rozpoczęto zajęcia według polskich
Krakowie i we Lwowie. Mimo licznych,
dziś niesłychanie ważnej w najnow-
profesora szczepionka dostarczana
Ehrlicha było powołanie w 1930 r.
przedwojennych planów. 18 paździer-
czasem rozpaczliwych apelów, sła-
szych zastosowaniach matematyki.
była dla żołnierzy niemieckich na fron-
jedynego w tej części Europy Studium
nika 1939 r. polski rektor został odwo-
nych do rządu i ogłaszanych w prasie
Zdefiniowane i opisane przez niego
cie wschodnim. Oprócz produkcji dla
Dyplomatycznego, działającego jako
łany, a jego miejsce zajął nieposia-
o zagrożeniach dla uczelni z powodu
przestrzenie „B” określa się dziś po-
Niemców prof. Weigl przygotowywał
trzyletnie studia przy Wydziale Prawa
dający żadnego stopnia naukowego
odpływu sił naukowo-dydaktycznych,
wszechnie „przestrzenią Banacha”.
też szczepionkę, którą za pośrednic-
UJK, a ukierunkowanego na potrzeby
działacz partyjny z Kijowa, Mychajło
zarówno UJK jak i UJ szybko wypeł-
Uczniami i współpracownikami
twem AK dostarczano do gett, w tym
nowożytnej dyplomacji. Wykładow-
Marczenko. W dniu 1 grudnia 1939 r.
niły braki. Od połowy lat dwudziestych
prof. Banacha byli oprócz jego mistrza
do getta lwowskiego, ale i do getta
cami studium byli wybitni uczeni oraz
Wszechzwiązkowy Komitet do spraw
UJK stale rósł w siłę i to zarówno pod
prof. Steinhausa m.in.: Herman Auer-
warszawskiego. Karmicielem wszy w
doświadczeni dyplomaci. Studenci od-
Szkół Wyższych przy Radzie Komi-
względem liczby studiujących, jak i siły
bach, Leon Chwistek, Władysław Hep-
Instytucie prof. Weigla był m.in. prof.
bywali praktyki w ambasadach i kon-
sarzy Ludowych ZSRR wydał zarzą-
naukowej.
ter, Marek Kac, Stefan Kaczmarz, An-
Stefan Banach.
sulatach, zaś absolwenci uzyskiwali
dzenie o zmianie nazwy Uniwersytetu
To w okresie II RP powstały lub
toni Łomnicki, Stanisław Mazur, Wła-
Profesora Weigla wystawiano wie-
stopień magistra dyplomacji. Na pod-
Jana Kazimierza na Lwowski Pań-
rozwinęły się na UJK szkoły nauko-
dysław Orlicz, Stanisław Ruziewicz,
lokrotnie jako kandydata do nagrody
kreślenie zasługuje fakt, że ogromne
stwowy Uniwersytet ZSRR. Z dniem 3
we, które weszły do powszechnych
Stanisław Saks, Juliusz Paweł Schau-
Nobla, w 1942 r. kandydatury jego nie
znaczenie przykładano do znajomości
stycznia 1940 r. zwolniono większość
dziejów nauki, bo ich dokonania nie
der, Włodzimierz Stożek i współtwórca
poparły Niemcy, za odmowę podpisa-
zagadnień bliskiego wschodu, zauwa-
polskich profesorów i młodszych sił
zamykały się w granicach Polski. Nie
amerykańskiej bomby termojądrowej
nia Reichslisty, do czego ze względu
żając wzrost znaczenia tego obszaru z
naukowych. Szybko okazało się jed-
miejsce na szczegółowe wskazania.
Stanisław Ulam.
na swoje pochodzenie był wielokrotnie
powodu wydobywania ropy naftowej.
nak, że ściągani ze wschodu „pro-
Posłużmy się kilkoma przykładami.
Geniuszem chemii, a właściwie
nagabywany (odpowiedział Niemcom:
Uczono więc przyszłych dyplomatów
fesorowie”, najczęściej ludzie bez
Na całą Polskę promieniowała
biochemii i twórcą tzw. lwowskiej szkoły
obok języków dyplomacji europejskiej,
odpowiedniego wykształcenia, ale ze
Człowiek raz na całe życie wy-
wspomniana szkoła filozoficzna prof.
biochemicznej był Jakub Karol Parnas
także języków perskiego (irańskiego)
stażem partyjnym, nie wystarczą i już
biera sobie narodowość. Ja już