img
muzeum pod gołym niebem
28
14 – 27 stycznia 2011 * Kurier Galicyjski
LWoWski paNTeoN sŁaWy i chWaŁy
JURIJ SMIRNOW
tekst i zdjęcia
W jesiennych dniach, sło-
necznego początku listopada
tysiące lwowskich Polaków
tłumnie odwiedziło groby swo-
ich bliskich, a także znanych
i nieznanych rodaków na
lwowskich cmentarzach. Sław-
na nekropolia, cmentarz Ły-
czakowski był wypełniony po
brzegi. Wolontariusze i ludzie
dobrej woli, zapalając znicze
z trudem odczytywali na wpół
zatarte napisy sprzed 150 - 200
lat. Postanowiliśmy przybliżyć
historię słynnego, nawet poza
granicami kraju, cmentarza.
Romantyczne wzgórza i alejki,
wiekowe drzewa. Monumentalne po-
mniki i kaplice. Groby wybitnych ludzi.
Cisza, zaduma i hałaśliwe grupy tury-
stów. Jesienne liście i morze zniczy
na Zaduszki. Wojskowe groby – rzę-
dy jednakowych krzyży. Groźne lwy
na grobach gubernatorów. Zadumani
Kaplice rodzin Baczewskich i Łodyńskich
aniołowie, piękne postaci Matki Bo-
skiej. Wspaniałe obeliski i skromne
portrety zmarłych. Legendy i batiar-
Neogotycka brama główna cmentarza Łyczakowskiego
skie piosenki. To wszystko składa się
ne aleje, zasadził pola cmentarza
ców rodzinnych. Budownictwem zaj-
na Cmentarz Łyczakowski – jednej z
drzewami i krzakami. Właśnie wtedy
mowały się wyspecjalizowane firmy
najbardziej znanych nekropolii w Eu-
cmentarz został podzielony na pola.
kamieniarskie, mianowicie Leopolda
ropie Środkowej, miejsca spoczynku
Szczególne zasługi w rozbudowie i
Schimsera, Henryka Periera, Ludwika
znanych, wybitnych i nikomu niezna-
ochronie cmentarza w drugiej połowie
Tyrowicza, Ludwika Makalondry.
nych, zapomnianych ludzi. Muzeum
XIX w. należy przypisać jego zarząd-
Dwie wojny światowe spowodowa-
pod otwartym niebem. Jedno z naj-
cy i „znawcy sztuki ogrodniczej”, Tytu-
ły krwawe walki na rozległych terenach
ważniejszych miejsc na turystycznej
sowi Tchórzewskiemu. W czasie jego
Galicji i bezpośrednio na ulicach Lwo-
mapie Lwowa. Wchodzimy na jego
administracji, w 1875 r. zbudowano
wa. Zginęły tysiące. Obok Cmentarza
teren przez neogotycką bramę, zdo-
mur z czerwonej cegły i wzniesiono
Łyczakowskiego powstały nowe cmen-
bioną medalionem Jezusa Chrystusa.
neogotycką bramę wejściową. Wtedy
tarze wojskowe, które z czasem stały
Brama wieczności. Dzielnica za Styk-
też ukształtowało się główne rondo
się częścią tej nekropolii. Wojskowy
sem. Panteon Sławy i Chwały.
i zaczęto budowę okazałych kaplic.
cmentarz austriacki usytuowano w pół-
11 grudnia 1783 roku wiedeńska
Drugą bramę w ogrodzeniu frontowym
nocno-wschodniej części Łyczakowa
Kancelaria Nadworna wydała dekret
postawiono w 1901 r., naśladując jed-
ze strony Cetnerówki. Wejście ozdobio-
cesarski o zamknięciu wszystkich
nak kształty i formy pierwszej. Prof.
no bramą. Pochowano tu 4783 żołnie-
cmentarzy przykościelnych i poleciła
Ignacy Drexler zaproponował urzą-
rzy austriackich, niemieckich i nawet
magistratom organizację cmentarzy
dzenie lapidarium oraz podjął się kwe-
10 tureckich. Niedaleko znajdował się
miejskich. Realizacja rozciągnęła się
stii zabezpieczenia i ochrony cennych,
rosyjski wojskowy cmentarz pod na-
na kilka lat, w ciągu których przyko-
zabytkowych nagrobków i pomników.
zwą „Wzgórze Chwały”. Od 1922 r.
ścielne cmentarze wciąż były stopnio-
Prof. Julian Zachariewicz proponował
rozpoczęto budowę Cmentarza Orląt
wo likwidowane. Po cmentarzu dokoła
budowę katakumb i pochowanie w
na stokach wzgórza od strony Pohu-
katedry rzymskokatolickiej zostały tyl-
nich najbiedniejszych lwowian.
lanki, według projektu architekta Ru-
ko kaplica Boimów, tzw. „Grób Chry-
Już w końcu XIX wieku Cmentarz
dolfa Indrucha. Łącznie w części wo-
stusa” i fragmenty kilku nagrobków.
Łyczakowski był znany w Europie, a
jennej tego cmentarza spoczęło 1926
W miejscu dawnego cmentarza
francuski podróżnik Gabriel Dauchot
żołnierzy, w części pokojowej – 933
ormiańskiego powstało romantyczne
nazwał go „ogrodem snu i miłości”.
osoby. Po II wojnie światowej powsta-
podwórko, zdobione dawnymi płytami
Wieczne spoczywanie znalazły tu
ło nowe okazałe radzieckie „Wzgórze
nagrobnymi. Swego czasu Jan Ma-
Kaplica rodziny Krzeczunowiczów z Bołszowców
tysiące wybitnych ludzi – polityków,
Chwały”. Pochowano tam około 3600
tejko uznał go za jedno z najbardziej
pisarzy,  kompozytorów,  artystów,
żołnierzy radzieckich, którzy zginęli w
charakterystycznych i najpiękniejszych
pów grekokatolickich. Niezwykłą war-
wciągu 2-3 godzin na zapoznanie się
muzyków. Również przedstawiciele
latach 1944-47. W miejsce zwykłych
miejsc starego Lwowa. Ciekawe, że
tość stanowią oryginalne, artystyczne
z głównymi zabytkami tego Muzeum.
znanych rodzin arystokratycznych,
betonowych nagrobków żołnierskich,
kilka XVII-wiecznych nagrobków or-
nagrobki – dzieła znanych rzeźbiarzy.
Na teren cmentarza wchodzimy
bogatych  mieszczan,  profesorów
w 1974 r. od ul. Mecznikowa zbudo-
miańskich przewieziono też na Cmen-
Turystów przyciągają groby wybit-
przez neogotycką okazałą bramę, zbu-
Uniwersytetu i Politechniki lwowskiej.
wano nowy memoriał wojskowy, który
tarz Łyczakowski. Najstarsza jego
nych, znanych ludzi. Wśród nich Marii
dowaną w latach 1875-1876, według
Obok pochowane jest całe pokolenie
faktycznie połączył „Wzgórze Chwały”
część znajdowała się na wzgórzu,
Konopnickiej, Gabrieli Zapolskiej, Ar-
projektu architekta Juliusza Hochber-
duchowieństwa galicyjskiego, wszyst-
z Cmentarzem Łyczakowskim.
obok kaplicy hrabiów Dunin-Borkow-
tura Grottgera, Juliana Konstantego
gera, wykorzystano firmę kamieniar-
kich trzech obrządków katolickich
W 1971 r. władze sowieckie posta-
skich. Pierwsze znane historykom
Ordona, Seweryna Goszczyńskiego,
ską Leopolda Schimsera. Medalion
– biskupów, prałatów, metropolitów.
nowiły zrujnować Cmentarz Orląt. Jego
lwowskim pochowania miały miejsce
Markiana Szaszkewicza, Wołodymy-
z głową Chrystusa wykonał rzeźbiarz
Sławę cmentarzowi dostarczyły też
odbudowa przypadła na lata 1989-
w 1786 r. Właśnie ten rok jest uwa-
ra Barwińskiego, Franciszka Smolki,
Emil Schrodel.
cenne pomniki artystyczne ustawione
2005. W 1998 r. rozpoczęto budowę
żany za rok oficjalnego erygowania
Karola Szajnochy, Wołodymyra Iwa-
Artystyczny zespół głównego ronda
na wielu grobach. Autorami najcenniej-
Memoriału Ukraińskiej Armii Halickiej,
Cmentarza Łyczakowskiego. W XIX w.
siuka, Iłłariona Swiecickiego, Karola
został sformowany jak wieniec monu-
szych z nich byli lwowscy rzeźbiarze
która trwa do dnia dzisiejszego.
teren cmentarza był kilkakrotnie znacz-
Mikuli, ormiańsko-katolickich arcybi-
mentalnych kaplic i grobowców, usytu-
z różnych epok i różnych narodowości,
W 1975 r. pogrzeby na cmenta-
nie rozszerzany. Dołączono do niego
skupów Cyryla Stefanowicza, Isaaka
owanych na falistym, lekko górzystym
m.in. Hartmann Witwer, Antoni i Jan
rzu zostały znacznie ograniczone. W
dawną ulicę Mazurówkę, pola i ogrody
Isakowicza, Grzegorza Michała Szy-
miejscu. Najokazalsza z nich kaplica
Schimserowie, Abel Maria Perier, Paul
1991 r. utworzono Muzeum-Rezerwat
wzdłuż ul. Św. Piotra i Pawła, wzgórze
monowicza.
Krzeczunowiczów została wzniesiona w
Eutele, Paris Filippi, Cyprian Godeb-
„Cmentarz Łyczakowski”. Dziś obszar
na wschód od najstarszych kwater i te-
Groby tych osób i najważniejsze
drugiej połowie XIX wieku z czerwonej
ski, Julian Markowski, Tomasz Dykas,
cmentarza rozciąga się na 42 ha i jest
ren na stokach wzgórza. W 1856 r. Ma-
zabytkowe pomniki oraz kaplice moż-
cegły w neoromańskim stylu, według
Tadeusz Barącz, Stanisław Lewan-
podzielony na 86 kwater. Pochowano
gistrat wydał rozporządzenie o regulacji
na zobaczyć przy głównym rondzie
projektu Romana Filipa Pokutyńskiego.
dowski, Leonard Marconi, Hrygorij
tu 350 tys. osób. Na terenie cmenta-
i uporządkowaniu terenu cmentarnego.
i centralnych alejach cmentarza. Tą
Wiodą do niej schody, wysoki muro-
Kuzniewicz, Kazimierz Ostrowski, Jan
rza zbudowano 24 kaplice, około 5
Umiejętnie wykorzystując falisty teren,
część nekropolii oglądają turyści. Dla-
wany fundament otoczono balustradą.
Nalborczyk, etc. Wzdłuż alejek zbudo-
tys. grobowców rodzinnych, okazałe
zarządca ogrodu botanicznego Karol
tego podajemy opis najpopularniej-
Fasadę zdobi wielkie koliste okno usy-
wano tysiące (około 5 tys.) grobow-
grobowce zakonów katolickich i bisku-
Bauer, wytyczył cieniste, romantycz-
szej trasy turystycznej, która pozwala
tuowane na osi szerokiego wejścia,