Wspomnienie

26

28 stycznia – 14 lutego 2011* Kurier Galicyjski

kresy uTraciŁy NiezWykŁeGo

JAN PoNiATySZyN

Polskie radio opole

kapŁaNa z buczacza

Na Ukrainie nazywany był

żywym pomnikiem Polsko-

W obawie o swoje życie ukrywał się

ści i wiary. 11 grudnia zmarł

nocami u polskiej rodziny oraz w or-

93-letni ksiądz, infułat Lu-

ganach i na wieży kościelnej.

dwik rutyna. Tam gdzie pra-

cował na opolszczyźnie i na

- Jeżeli chodzi o wojnę, to

ona nikogo nie oszczędzała –

Wschodzie kochali go wierni.

mówił ks. Rutyna niechętnie wspo-

Był polską legendą Kresów.

minając te wydarzenia. – Wojna

osierocił rodzinny Buczacz,

któremu był wierny do końca

jest zawsze wynikiem pewnych

życia.

antagonizmów. Jak zawsze w

To był nadzwyczajny człowiek.

takich sytuacjach się to uze-

O niebywałym księdzu z Buczacza

wnętrznia, uderzym w paste-

słyszałem od dziecka. Z tamtych stron

rza, to rozproszą się owce. A

pochodziła moja mama i jej familia

więc uderzyli przede wszyst-

(Puźniki powiat Buczacz). Ojciec uro-

kim w inteligencję, tak samo

dził się w Podhajczykach, w sąsied-

i w duchowieństwo, żeby w ten

nim powiecie Trembowla. Przy okazji

sposób, czy to za podszeptem

rodzinnych uroczystości, takich jak

Moskali, czy Niemców, tych lu-

święta rozprawiano o Kresach, a i za-

dzi stąd wypędzić. Jak już były

wsze ktoś z dużą atencją wspominał

tutaj takie tragiczne sytuacje,

księdza Rutynę. Od połowy lat 90., już

to każdy jeden myślał żeby,

jako dziennikarz zacząłem regularnie

jak najprędzej stąd się ulotnić

odwiedzać Ukrainę. Lwów, Stanisła-

i jakoś się ratować. Tam, gdzie

wów, Tarnopol, miasteczka, wsie, tam

ja pracowałem była dość dobra

Pogrzeb księdza Ludwika rutyny

gdzie docierałem do miejscowych Po-

atmosfera. Ale jednak to przy-

laków przy okazji pytałem o „mityczne-

ją w dużych miastach, albo za

scowej ludności. Jeżeli chodzi

czy półtora morga ziemi, no to

szło całą falą z Wołynia. I to w

granicą – wyjaśniał siadając na pod-

go” kapłana z rodzinnych opowiadań.

o Żydów, to oni się i też bardzo

on zawsze patrzył na tamtego

sposób, jak najbardziej okrut-

niszczonej kanapie ks. Rutyna. Mimo

Z czasem przestało mnie już dziwić,

trzymali komunizmu. Ukraińcy

z zazdrością i później pomału

ny i krwawy. Pamiętam, jak

sędziwego wieku emanowała z niego

że go niemal wszędzie znają. Nieraz

starali się utrzymywać ścisłe

z nienawiścią. Także ta propa-

nawet swojego syna ukrywali

ogromna witalność. Jak mi powiedział

byłem blisko Buczacza. Obiecywałem

kontakty z Niemcami, którzy im

ganda padła na taki podatny

rodzice, aby go nie wciągnię-

wrócił z Tarnopola, był też u zakonnic

sobie, że odwiedzę tamtejszą parafię

tutaj wiele obiecywali. A wtedy,

grunt. Jeżeli wtedy, ktoś po-

to do tych rozmaitych akcji.

w pobliskim Jazłowcu.

i jej heroicznego proboszcza. Jak to

gdy przyszły już czasy wojen-

trafił znaleźć właściwą iskrę,

Tu nie była taka jednolita at-

To przecież szmat drogi, a jest

bywa na Ukrainie, zawsze brakuje

ne, to ich po prostu wykorzy-

to doszło do tych przykrych,

mosfera. Ile było przypadków,

w całkiem niezłej formie – pomyśla-

na coś czasu, a często i determina-

stali i tyle. Ale jednak doprowa-

bolesnych faktów. Niemiec tyl-

kiedy grekokatolicy ukrywali

łem. Rozmowa od razu się kleiła.

cji, aby zrealizować swoje plany. Za-

dzili do tego, że stworzyły się

ko w to dmuchał, Sowieci tak

nawet Polaków, aby się ja-

Opowiedziałem, że moja mama po

wziąłem się jednak w maju 2008 roku.

tutaj takie warunki, w których

samo. Ukraińców przesiedlano

koś jeszcze uratowali. Za to

wojnie mieszkała w Niemysłowi-

„Mój” Ksiądz zgodził się na wywiad

dla wszystkich prawie było

z rodzinnych stron, gdzie byli

też mieli rozmaite przykrości.

cach (tamtejsi repatrianci pochodzili

dla Radia Opole. Do spotkania doszło

miejsce, tylko nie dla Polaków.

zakorzenieni, nawet i do Ka-

To są sytuacje, które zawsze

z Puźnik), krewni ojca osiedlili się

późnym popołudniem w Buczaczu.

Dlatego zaczęły się później

zachstanu. Ten naród był bar-

każą każdego człowieka brać

w Szybowicach (przesiedlono ich z

Przez kilka godzin oczekiwania zdą-

te mordy ze strony jednego,

dzo krzywdzony i często oszu-

indywidualnie. Wszyscy nigdy

Podhajczyk). Ksiądz dobrze pamiętał

żyłem poznać miasteczko. Zdeptałem

czy drugiego okupanta. Także

kiwany.

nie mogą być w czambuł potę-

mieszkańców tych opolskich wiosek.

Jeszcze przed wojną ks. Ruty-

ścieżki wokół pozostałości zamku

przyczynili się oni bardzo do

piani, ani też usprawiedliwiani.

Przygotowując się do tej rozmowy,

na rozpoczął studia teologiczne na

Potockich, sfotografowałem rokoko-

tych antagonizmów i wysiedle-

A jeżeli chodzi o wojnę, kiedy

przeczytałem kilka publikacji na jego

Wyższym Seminarium Duchownym

wy ratusz, obłożony wówczas ruszto-

nia stąd też i Polaków. Bo jeże-

front się zmieniał tam i z po-

temat. Na świat przyszedł podczas

Uniwersytetu Jana Kazimierza we

waniami, na wzgórzu spenetrowałem

li nie będzie narodowości, pań-

wrotem, to na wszelkiego ro-

pierwszej wojny światowej, 10 lute-

Lwowie. Jego kolegą z tych czasów

były klasztor bazyliański. Wdrapałem

stwowości, to nie będzie dla

dzaju bezprawie było bardzo

go 1917 roku w Podzameczku. Był

był późniejszy diecezjalny biskup

się też na wzniesienie po przeciwnej

nich niewygodnych utrudnień.

dużo okazji.

najmłodszym, dziewiątym dzieckiem

przemyski Ignacy Tokarczuk. Następ-

W Baworowie ks. Rutyna przeby-

stronie jaru. Zobaczyłem tam setki ży-

Rozstrzelano tutaj około osiem

Kazimierza i Katarzyny z Wasików.

stwem zajęcia Kresów II RP przez

wał blisko cztery lata, aż do wyjazdu

dowskich macew, zaniedbane cmen-

tysięcy Żydów. Ich tutaj tylu nie

Od siódmego roku życia wychowywał

armię sowiecką we wrześniu 1939

z przesiedleńcami na Opolszczyznę,

tarzysko, przedzielone szeroką, polną

było. Cała ludność Buczacza

się u stryja we Lwowie. Tam do 1928

roku były mordy i deportacje ludności

w czerwcu 1945 roku. Już w Polsce

drogą. Jaki kraj, taki szacunek dla

to było niewiele ponad 12 ty-

roku uczył się w szkole podstawowej.

przedwojennego państwa polskiego.

pełnił posługę kapłańską w powiecie

przeszłości i zmarłych. Niestety, tak

sięcy. Ale pozwozili tych Żydów

Potem wrócił do Buczacza, gdzie w

Represje nie ominęły też duchowień-

prudnickim, we wsiach Mieszkowice,

zapamiętałem te miejsca. Nie to jed-

z całej okolicy, a i nawet z dal-

1937 roku ukończył gimnazjum. Roz-

stwa oraz instytucji Kościoła katolic-

Rudziczka i Szybowice. Miejscowo-

nak było w tym dniu ważne. W końcu

szych stron. Utworzyli chwilowo

poczynając wywiad, zapytałem ks.

kiego. W 1940 roku rozwiązano lwow-

ści te zamieszkiwali głównie Kreso-

przyjechał ten, na którego od kilku

tutaj takie ich skupiska – getta,

Rutynę o młodzieńcze lata. Jak żyło

skie seminarium. Jego adept Ludwik

wianie z przedwojennego wojewódz-

godzin czekałem. Powitanie było nad-

a później wszystkich wymordo-

się tutaj przed wojną, jakie były rela-

Rutyna, podobnie jak i inni studenci

twa tarnopolskiego. Tam zajmował

zwyczaj serdeczne. Siwy, niskiej po-

wali. Sowieci mieli tutaj swoją

cje narodowościowe?

kontynuował naukę w „podziemiu”

się  działalnością  duszpasterską,

stury ksiądz w podniszczonej sutannie

jaczejkę (daw. podstawowa ko-

na tajnych kompletach. Dzięki tej de-

nauką religii w szkołach i remon-

wysiadł z mocno zużytego samocho-

- Podzameczek to była czy-

mórka partii komunistycznej w

terminacji, w maju 1941 roku, przyjął

tował kościoły. Dawał też przykład

du i od razu przepraszał za wielogo-

sto polska wioska na przedmie-

ZSRR), do której należeli nie

ściach Buczacza – opowiadał przy-

święcenia kapłańskie z rąk biskupa

pracowitości, prowadząc własne go-

dzinne spóźnienie. Swojego kierowcę,

tylko Żydzi. Za tę przynależność

mykając powieki i pogrążając się we

Eugeniusza  Baziaka.  Sakrament

spodarstwo rolne. Za zasługi na tych

uśmiechającego się młodego człowie-

do organizacji komunistycznych

wspomnieniach. – Datowała się

ten otrzymał w katedrze lwowskiej.

terenach otrzymał tytuł dziekana ho-

ka w koloratce pogonił, aby odprawił

wydalono kilku moich kolegów

Swoją mszę prymicyjną odprawił już

norowego i kanonika. Parafię w Szy-

wieczorne nabożeństwo. Tak oto uści-

jeszcze od Kazimierza Wielkie-

z gimnazjum. Bardzo dużo

w buczackiej farze. Potem skierowa-

bowicach (mieszkali tam repatrianci

snąłem dłoń księdza Ludwika Rutyny,

go. Osadziła się tam gromada

było grekokatolików, których

no go do Baworowa, przedwojennej

z Podhajczyk) ks. Ludwik prowadził

który poprowadził mnie w swoje progi.

ludzi, która później się rozrasta-

oszukiwano, że będą mieli tutaj

miejscowości letniskowej, odległej 15

przez 13 lat. Decyzją biskupa opol-

W przeciwieństwie do okazałego, wy-

ła. Także było tam blisko 500 nu-

wolność narodową. Taka sytu-

kilometrów od Tarnopola. Probosz-

skiego skierowano go do Koźla. Tam

remontowanego barokowego kościo-

merów domów. Tutaj w kościele,

acja doprowadziła do tego, że

czem tamtejszej parafii był ks. Karol

też zaangażował się w remont sta-

ła, plebania przedstawiała sobą deli-

w Buczaczu ja i moi rodzice by-

te antagonizmy rosły. Niestety

Procyk. Za organizowanie pogrzebów

rych i budowę nowych świątyń.

katnie mówiąc żałosny obraz. Wzdłuż

liśmy ochrzczeni. Tak Niemcom,

musi się też powiedzieć, że te

ofiar banderowskich mordów naraził

zwieńczenia dachu ciągnął się spory

jak i Moskalom zależało na tym,

warunki, które tutaj były dla gre-

- Został za to skazany na

się UPA. Dlatego nacjonaliści wydali

prześwit. Widać było wiosenne, bez-

aby ten kawałek ziemi i ludzi do

kokatolików, kiedyś nazywano

cztery lata więzienia w zawiesze-

na niego wyrok śmierci. Podczas na-

chmurne niebo. Pod nogami klepisko.

siebie wchłonąć. Związku z tym

ich Rusinami, później Ukraińca-

niu oraz grzywnę 10 tys. złotych

padu na parafię, w listopadzie 1943

– mówi prudnicki historyk Franciszek

Nad głową belki podłogi przyszłych

starano się utrzymać na tych te-

mi, były jak najbardziej krzyw-

roku, zastrzelono organistę Szymona

Dendewicz. – Służba Bezpieczeń-

pomieszczeń na piętrze. Weszliśmy

renach atmosferę sprzyjającą do

dzące. Jeżeli taki polski kolo-

Wiśniewskiego, ks. Procyka upro-

do pokoju, gdzie miałem wrażenie

ich późniejszego tutaj wkrocze-

nista, przy poparciu też władz,

stwa zarekwirowała mu meble

wadzono, a następnie zamordowa-

przeniesiono wszystkie domowe i reli-

nia. Jak Moskwa, tak i Niemcy

usadowił się tutaj, mając już

i motocykl, którym dojeżdżał do

no. Ocalał jedynie wikariusz Ludwik

gijne sprzęty plebanii.

uważali, że powinni się posunąć

tych 20, a nawet i więcej mórg

kościołów, gdzie odprawiał msze

Rutyna. Uciekając przez okno, wzy-

daleko na przód. Zarówno jed-

pola, a w sąsiedztwie mieszkał

święte, a nawet próbowała oskar-

– Poprzedni robotnicy nie

wał pomocy. Potem objął obowiązki

ni, jak i drudzy mieli tutaj swoje

Ukrainiec, który miał czworo,

żyć go o współpracę z powstałą

skończyli dachu, a teraz trudno

administratora parafii w Baworowie.

placówki oparte o grupy miej-

pięcioro dzieci i zaledwie pół,

w latach 50. w Szybowicach an-

znaleźć fachowców, bo pracu-