Wyjęte z karty pamięci

18

15 – 28 lutego 2011 * Kurier Galicyjski

poLskie ToWarzysTWo

GimNasTyczNe „sok Ł” daWNiej i dziś

W 1919 r. powstał Związek Towa-

rzystw Gimnastycznych „Sokół” w Pol-

sce, którego prezesami do 1939 r. byli:

mec. Bernard Chrzanowski 1919-1923,

hrabia Adam Zamoyski 1923-1936, płk.

dypl. Franciszek Arciszewski 1936-

1939. W latach międzywojennych So-

kolstwo rozwinęło silnie swoje struk-

tury, prowadząc pracę patriotyczno-

wychowawczą oraz sportową, szcze-

KrzyszTOf szymańsKI

gólnie rozwijając gimnastykę. Gama

tekst i zdjęcia

uprawianych przez gniazda sokole

oraz ilustracje archiwum

różnorodnych dyscyplin sportowych

jest wielka. Sokoli uprawiają nastę-

Ospały i gnuśny, zgrzybiały ten

pujące dyscypliny sportowe: gimna-

świat.

Pokazy gimnastyczne sokoła we lwowie w 1903 roku

stykę sokolą, gimnastykę sportową

Na nowe on życia koleje.

i akrobatyczną, kolarstwo, hokej, rug-

Z wygodnej pościeli nie dźwiga się rad.

by, karate, jeździectwo, łucznictwo

I duch i ciało w nim mdleje.

strzelectwo, zapasy, marszobiegi,

Hej bracia, Sokoły dodajmy mu sił

krótkofalarstwo i modelarstwo, sporty

By ruchu zapragnął, by powstał i żył.

obronne, turystykę i krajoznawstwo,

(Hymn sokoli)

wspinaczkę linową i wysokogórską,

łączność, ratownictwo medyczne, ka-

Towarzystwo gimnastycz-

jakarstwo, gry w piłkę nożną, koszy-

ne „sokół” zostało założone

galowy mundur (czamara)

kową, siatkową, tenis, tenis stołowy,

7 lutego 1867 r. przez pol-

członka sokoła

pływanie, podnoszenie ciężarów.

skich patriotów we lwowie.

W latach okupacji niemieckiej i so-

Powstało na wzór „sokoła”

wieckiej sokolstwo stanęło do obrony

czeskiego, założonego przez

Ojczyzny. Sokoli jako żołnierze walczyli

mirosława Tyrsza w 1862 r. Ce-

w kampanii wrześniowej 1939 r., w sze-

lem towarzystwa – zgodnie z

regach żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych

ideałami jego twórców – było

na Zachodzie, wśród żołnierzy polskie-

podtrzymywanie i rozwijanie

go państwa podziemnego, szczególnie

świadomości narodowej oraz

w ZWZ-AK. Niezliczona liczba sokołów

podnoszenie sprawności fi-

Tarcza herbowa ze stylizo-

zginęła w obronie Ojczyzny, inni zostali

zycznej polskiej młodzieży.

wanymi literami Ts

zamordowani w kacetach i łagrach.

„sokół” lwowski rozpoczął

swą pracę, pielęgnując trady-

cję narodową, rozwijać ćwi-

czenia gimnastyczne i szer-

miercze. Pierwszymi dzia-

łaczami „sokoła” byli m.in.

Klemens Żukotyński, ludwik

goltental, Jan Żaplachta-za-

pałowicz, Józef milleret, Jan

Dobrzański, antoni Durski,

Żegota Krówczyński i wielu

mens sana in corpore sano – w zdrowym ciele zdrowy duch.

innych. Hasłem sokolstwa

Dewiza sokołów

polskiego było – „w zdrowym

W latach 1939-1988 sokolstwo

ciele zdrowy duch”.

polskie w kraju miało zakaz legal-

Towarzystwo Gimnastyczne „So-

nej działalności. Po wojnie władze

kół” we Lwowie – zwane później „So-

rządzące Polską nie pozwalają na

kołem Macierzą” – przez okres pierw-

legalizację „Sokoła”. Toteż przez pra-

szych 17 lat działało jako jedyne na

wie 50 lat sokoli w Polsce działają w

ziemiach polskich. Jego kolejne gniaz-

konspiracji. Na emigracji znaleźli się

da powstawały pierwotnie w Galicji,

niektórzy działacze i przywódcy „So-

gdyż to właśnie w tym zaborze Polacy

koła”. W Wielkiej Brytanii organizuje

posiadali największą swobodę dzia-

się sokolstwo na czele z prezesem

łania. Jako pierwsze poza Lwowem,

Franciszkiem Arciszewskim. Powsta-

zawiązały się w 1884 gniazda – filie

ją na emigracji związki i gniazda-so-

w Tarnowie i Stanisławowie. Rok na-

kole. Legalna i nieprzerwana praca i

stępny wzbogacił sokolstwo o cztery

działalność sokola rozwija się w Po-

nowe, ważne placówki: w Przemyślu,

lish Falcons w USA i Związku Towa-

Krakowie, Kołomyi i Tarnopolu. Szcze-

rzystw Gimnastycznych „Sokół” we

gólnie ważne okazało się powstanie

Francji. Istnieją bliskie kontakty so-

silnej organizacji sokolej w Krakowie,

siedziba sokoła-macierz we lwowie (obecnie akademii wy-

kołów w kraju i na emigracji. W Anglii

która zaczęła aktywnie oddziaływać

chowania fizycznego)

Element  dekoracyjny

na

powstały nowe gniazda sokole, gdzie

na powstawanie nowych gniazd w Ga-

drzwiach wejściowych

na Kresach, w Rosji i Małopolsce.

kę nad piłką nożną – którą uważało

założono Związek Sokołów Polskich

licji Zachodniej.

Po Zlocie Grunwaldzkim w Krakowie

się za rozrywkę „plebsu” – jednak

w Wielkiej Brytanii.

W 1892 r. powstała jednolita or-

(1910) zaczęto tworzyć drużyny so-

niezadowoleni z takiego podejścia i

Nadszedł listopad 1988 r. W dzie-

ganizacja pod nazwą „Związek Sokol-

ny fakt, że „Sokół” zapoczątkował

kole (wojskowe) i objęto patronatem

spragnieni gry na świeżym powietrzu

jach Polski rozpoczął się nowy okres.

stwa Polskiego”, którego siedzibą był

zorganizowany polski ruch sportowy i

tworzące się organizacje skautowe.

nastoletni sympatycy futbolu (którego

Sokoli przystąpili w następstwie prze-

Lwów. Pierwsze gniazdo w zaborze

harcerski. Sokolstwo aktywnie i czyn-

Towarzystwo „Sokół” dało po-

skosztowali właśnie na treningach w

mian demokratycznych w Polsce, do

pruskim Towarzystwa Gimnastycz-

nie włączyło się do walki o niepodle-

średnio początek wielu polskim klu-

„Sokole”) opuszczali go, zakładając

rejestracji gniazd sokolich w kraju,

nego Sokół, zaczęło działać w 1884

głość Polski w latach 1914-1922. To

bom piłkarskim, kształtując u młodych

własne drużyny piłkarskie.

oraz swojego związku. Zaczęły oży-

r. w Inowrocławiu, a kolejne powstały

głównie z młodzieży sokolskiej for-

osób modę na aktywność fizyczną

Powstały dobrze zorganizowane

wiać swoją działalność legalną gniaz-

w 1886 r. w Poznaniu i Bydgoszczy.

mowano oddziały strzeleckie, legio-

i prezentując nowe dyscypliny sportu

związki sokolstwa polskiego w Niem-

da sokole w Warszawie, Inowrocławiu,

Tworzono oddziały konne, wioślar-

nowe i ochotnicze walczące o przy-

(w tym m.in. coraz popularniejszy na

czech, USA, Francji oraz w różnych

Gniewkowie, Bydgoszczy i Poznaniu.

skie, kolarskie, sekcje gimnastyczne

należność tych ziem do odrodzonej

świecie football). Było ono co prawda

skupiskach polskich na świecie. Roz-

W latach 1989-2002 ZTG „So-

(prof. Piasecki, dr. Wyrzykowski, Wa-

Rzeczypospolitej przeciw wojskom

organizacją dość konserwatywną,

wijano wszędzie ideę sokolą. Także

kół” w Polsce nawiązywało do trady-

lerian Sikorski). Po 1905 r. powstają

Republiki Ukraińskiej i wojskom bol-

preferującą gimnastykę i szermier-

zasługą sokolstwa jest niepodważal-

cji i ideologii sokolej, stosując hasła

związki w Królestwie Kongresowym,

szewickim.