Nieznane karty historii

18

2 – 14 marca 2011 * Kurier Galicyjski

zapomNiaNe poWsTaNie

odwołać termin powstania, potem jed-

nak – nie wiedząc o rozpoczętej już

tego dnia rzezi galicyjskiej – postano-

wili utrzymać go. 20 lutego 1846 r. – w

Krośnie, w mieszkaniu kupca Marce-

opracował

lego Myczkowskiego, dowódca Fran-

krzySztoF SzyMańSki

ciszek Wolański (rysownik i skryptor

ilustracje archiwum

Wincentego Pola), po otrzymaniu od

Rządu Narodowego decyzji, ogłosił

Powstanie krakowskie

odezwę o wybuchu powstania w nocy

Po upadku Powstania listopado-

z 21/22 lutego.

wego pragnienie wolności i niepodle-

W wyznaczonym czasie powstań-

głości Ojczyzny nie zagasło mimo re-

cy rozpoczęli ostrzeliwanie oddziałów

presji zaborców. Głównymi głosicielami

zaborczych. W Krakowie przerażony

idei wolnej Ojczyzny było ziemiaństwo

Ludwik Collin wyprowadził z miasta

i część arystokracji. Kraków w tym cza-

oddziały austriackie. Tego dnia Rząd

sie na podstawie postanowień Kongre-

Narodowy ogłosił Manifest do narodu.

su wiedeńskiego miał status Wolnego

24 lutego 1846 funkcję dyktatora objął

Miasta, i tu właśnie rozpoczęły się

Jan Tyssowski zwany Tyssowieckim,

wydarzenia noszące w historii miano

rzeź galicyjska, jan Lewicki (1795-1871)

którego posunięciami kierował rewo-

Powstania Krakowskiego.

lucjonista Edward Dembowski.

Powstanie Krakowskie (od 21

do pierwszych napadów na dwory do-

uwagi na niedostatek broni, w samym

lutego do 4 marca 1846 roku) było

szło już dzień wcześniej. Zbrojne gro-

Krakowie wyposażono jedynie ok. 2

próbą ogólnonarodowego powstania

rozwój powstania

mady chłopów obrabowały i zniszczyły

W tym samym czasie powstańcy

tys. ludzi. Nie prowadzono też ener-

pod hasłami demokracji, podjętą w

w ciągu kilku dni w drugiej połowie lu-

z okolic Krosna i Brzozowa pod do-

gicznych starań w celu pozyskania

Wolnym Mieście Krakowie. Było też

tego 1846 roku ponad 500 dworów (w

wództwem Teofila Ostaszewskiego

większej ilości broni, aby skutecznie

jedynym polskim zrywem narodowo-

jakub Szela

cyrkule tarnowskim zagładzie uległo

poszli przez Wzdów i Grabownicę na

przeciwstawić się Austriakom.

wyzwoleńczym wymierzonym prze-

ponad 90% dworów). Zamordowano,

Sanok. Oddział Feliksa Urbańskiego,

Jedyna bitwa w tym powstaniu

żowa, gmina Brzostek, obecne wo-

ciwko trzem zaborcom jednocześnie:

często w bardzo okrutny sposób, od

(który miał uderzyć na Jasło) wraz z

odbyła się 26 lutego 1846 r. pod

jewództwo podkarpackie, przez wiele

Rosji, Prusom, Austrii. Nie tylko w za-

1200 do 3000 osób. Jak ustalił i pod-

emisariuszem Julianem Goslarem roz-

Gdowem. Maszerujący na Kraków

lat reprezentował społeczność wsi w

mierzeniach, ale również w praktyce i

kreślał prof. Stefan Kieniewicz, mimo

brojono na targu w Haczowie i odsta-

austriacki pułkownik Ludwig von Be-

procesach z lokalnymi właścicielami

formalnie ponieważ były to tzw. „pań-

skali wydarzeń, ani jeden Żyd nie padł

wiono z ks. Walentym Zgrzebnym do

nedek wraz z okolicznymi chłopami

ziemskimi. Najbardziej znany z wy-

stwa opiekuńcze” Rzeczypospolitej

ich ofiarą. Nie atakowano również

aresztu w Sanoku. Od Przełęczy Łup-

pokonał po krótkiej walce, wysłany

stąpień antyszlacheckich podczas

Krakowskiej. Do powstańczych walk,

Niemców. Bandy chłopskie atakowały

kowskiej, z okolic Kalnicy i Leska, miał

przeciwko niemu, oddział powstań-

rabacji galicyjskiej.

starć i wystąpień zbrojnych doszło na

także mniejsze oddziały powstańcze,

atakować Sanok mjr Jerzy Bułharyn,

czy. Mimo tej porażki najbardziej ra-

W 1845 r. był autorem postulatów

terenie Krakowa i Galicji, Wielkopolski

zmierzające do Krakowa. Chłopi z

(b. oficer z Powstania Listopadowe-

dykalny działacz podziemia, Edward

o uwłaszczenie wobec władz austriac-

oraz Królestwa Kongresowego, a więc

wyjątkowym bestialstwem mordowali

go, dzierżawca Hrabowej Roztoki w

Dembowski nie rezygnował. Chciał

kich. Było to władzom na rękę, bo

we wszystkich trzech Zaborach.

swoich dziedziców, m.in. odpiłowywali

węgierskich Karpatach), dowodzący

przemówić do chłopów i w tym celu

uwłaszczenie godziło przede wszyst-

im głowy. Austriacy wypłacali również

siłami miejscowymi i słowackimi. 21

27 lutego 1846 r. wyruszył z krzyżem

kim w polskie ziemiaństwo, wówczas

Przygotowania

nagrody pieniężne za głowy zamordo-

lutego 1846 r. powstańcy z południowej

w ręku z procesją na Podgórze. Nie

w znacznym stopniu zaangażowane w

Po niepowodzeniach wcześniej-

wanych ziemian. Ponieważ kwota wy-

części obwodu sanockiego szli na pół-

zdołał jednak zrealizować swych za-

działalność niepodległościową. Szela

szych zrywów narodowych zaczęto

płacana za martwych była dwukrotnie

noc w celu opanowania Sanoka trzema

miarów. Drogę idącemu tłumowi za-

głosił zwłaszcza hasło odmowy dar-

brać pod uwagę rolę chłopów w wal-

wyższa od płaconej za rannego, wiele

szlakami: z Cisnej przez Baligród, z Lu-

stąpiła austriacka armia gen. Ludwiga

mowej pańszczyzny. W 1846 r. kiero-

kach powstańczych. Powstanie w Kra-

osób przywiezionych jako ranne do

towisk oraz z Ustrzyk Dolnych i z Ustia-

Collina, która oddała kilka salw do

wał w okolicach Jasła wystąpieniami

kowie chciano oprzeć na sile chłopskich

siedziby starostwa w Tarnowie za-

nowej. 180 uczestników spotkało się w

tłumu, w wyniku czego Dembowski

chłopskimi, skierowanymi przeciwko

rąk. W zamian za pomoc utworzony

mordowano na progu tego budynku,

Uhercach, gdzie zaczęto się formować

zginął. Austriacy stanęli pod Krako-

właścicielom majątków i dworom

tu Rząd Narodowy Rzeczypospolitej

stojącego w centrum miasta. Było to

w oddziały i odebrano od wszystkich

wem 1 marca i zażądali od miasta

szlacheckim oraz księżom. Wystąpie-

Polskiej obiecał uwłaszczenie chłopów,

tak masowe, że ulicami płynęła krew.

przysięgę. Nękani po drodze przez

kapitulacji w ciągu 48 godzin. 3 marca

nia te zakończyły się w praktyce po

przydzielenie im ziemi i utworzenie

Część z tych ofiar rzezi została po-

chłopów ze Stefkowej, powstańcy do-

Tyssowski zdołał opuścić Kraków i na

kilku dniach. Na początku kwietnia

warsztatów narodowych. Jednak zamiar

chowana w masowych grobach poza

tarli do wsi Zahutyń pod Sanokiem.

czele znacznego oddziału udał się na

1846 r. w imieniu 50 wsi wystąpił z

przyciągnięcia chłopów do powstania

miastem, w miejscu gdzie powstał

Po kilku potyczkach, przy dojściu do

granicę pruską. Tymczasem wojska

postulatami pod adresem guberna-

nie powiódł się. Podstawową przyczyną

później Stary Cmentarz w Tarnowie.

Zahutynia, i nie mając wsparcia od

austriackie wkroczyły do Krakowa.

tora lwowskiego, żądając ogranicze-

niepowodzenia był fakt, iż głoszeniem

29 VII 1998 r. na ich mogile postawio-

północy, wycofali się na Węgry.

Powstanie rozlało się też na inne

nia pańszczyzny do jednego dnia w

i tłumaczeniem obietnic wśród najniż-

no pomnik wg projektu Jana Mazura

Franciszek Wolański miał uderzyć

zabory, lecz wszędzie zakończyło się

tygodniu i jej częściowej zamiany na

szej warstwy społeczeństwa zajęła

z Warszawy.

na Jasło, ale przy braku wsparcia przez

niepowodzeniem. W Wielkopolsce,

czynsz. Szela został internowany 19

się jedynie niewielka garstka ludzi. Był

Gdy powstanie krakowskie zostało

wojsko Cezarego Męcińskiego z Dukli

gdzie aresztowano, wyznaczonego

kwietnia 1846 r. i do 6 lutego 1848 r.

wśród nich m.in. Edward Dembowski.

stłumione i chłopi przestali być potrzeb-

zrezygnował i usiłował w przebraniu

na dyktatora ogólnokrajowego po-

przebywał w Tarnowie przyjmowany

W styczniu 1846 r. ustalono skład

ni Austriakom, wojsko przywróciło spo-

kobiecym, uciec na Węgry. Został jed-

wstania, Macieja Mielżyńskiego do-

przez biskupa tarnowskiego Wojtaro-

Rządu Narodowego. Weszli do niego:

kój. Jakub Szela został internowany, a

nak zatrzymany przez warty chłopskie

szło do starć z pruską armią, która

wicza, skąd przesiedlono go następ-

Karol Libelt z Poznańskiego, Ludwik

następnie przesiedlony na Bukowinę.

i odstawiony do więzienia. W 1846 r.,

szybko stłumiła ruch powstańczy. W

nie na Bukowinę.

Gorzkowski z Krakowa i Jan Tyssow-

Bardzo szybko w Galicji zapanował

w czasie rzezi galicyjskiej i napadu na

Królestwie Polskim tylko w kilku miej-

W nagrodę za postawę, otrzymał

ski z Galicji oraz dwaj przedstawiciele

spokój, jednak długo jeszcze pamię-

dwór Tytusa Trzecieskiego w Polance,

scach doszło do planowanych wy-

30 morgowe gospodarstwo. Stąd póź-

tzw. Centralizacji. W lutym hr. Henryk

tano o rzezi galicyjskiej, która swoim

zostają pobici przez chłopów podbu-

stąpień zbrojnych, mających na celu

niejsze domniemania, że Szela był

Poniński zadenuncjował pruskiej poli-

zasięgiem objęła przede wszystkim

rzonych przez zaborców – przygoto-

rozprzestrzenienie powstania.

agentem władz austriackich, a rozru-

cji spiskowców i około 70 aresztowano

Tarnowskie, Sanockie, Nowosądeckie

wujący powstanie narodowe – Win-

W szczególny sposób Powstanie

chy były przez niego inspirowane. Z

wraz z przywódcami Karolem Libeltem

i część Jasielskiego. Krwawe wystą-

centy Pol i gospodarz. Organizatorów

rozwijało się na Galicji. Władze au-

drugiej strony wystąpienia chłopskie

i Ludwikiem Mierosławskim, ujętym

pienia chłopskie miały miejsce tylko

aresztowano.

striackie, wiedząc o antypańszczyźnia-

w Galicji pobudziły do buntów masy

w Świniarach oraz skazany na karę

na tym obszarze, gdzie rozwinął się

W 1846 r. Józef Kapuściński (1818–

nych nastrojach wśród chłopów, wyko-

chłopskie w Królestwie, na Ukrainie

śmierci, której uniknął dzięki rewolucji

masowy ruch trzeźwości, propago-

1847) – emisariusz Towarzystwa De-

rzystały te nastroje i skierowały gniew

i Białorusi. Zmusiło to cara Rosji Mi-

berlińskiej. Do aresztowań doszło też

wany przez Kościół katolicki, który w

mokratycznego Polskiego – prowadził

chłopów na ziemiaństwo. Te wydarze-

kołaja I do zmniejszenia obciążeń

we Lwowie. Podobnie było w Krośnie.

ciągu roku przyniósł spadek spożycia

przygotowania powstańcze w okręgu

nia noszą nazwę Rzezi Galicyjskiej.

pańszczyźnianych, zakazu usuwania

Przy końcu 1845 r. – Edward Dem-

alkoholu do kilku procent wielkości

Pilzno, kierując atakiem na starostę

chłopów z gospodarstw większych niż

bowski i Teofil Barwiński, organizują

wcześniejszej, co podcięło podstawy

austriackiego. Ujęty przez Austria-

trzymorgowe, wprowadzenia prawa

powstańcze komitety ze szlachtą i in-

rzeź galicyjska

egzystencji społeczności arendarzy.

ków, odstawiony do aresztu, skazany

Rzeź galicyjska lub rabacja ga-

wnoszenia skarg przez chłopów do

teligencją, oraz wybierają dowódcę na

na śmierć, został powieszony 31 lipca

licyjska, to nazwa powstania chłop-

władz administracyjnych.

Okręg Krośnieńsko-Jasielski; Feliksa

1847 wraz z Teofilem Wiśniowskim

skiego na terenach zachodniej Galicji

Przez wiele lat krążyły pogłoski,

Bolechowskiego, a po jego aresztowa-

kim był jakub Szela?

Czy był agentem Austriaków, czy

na Górze Stracenia – Hyclowskiej we

w drugiej połowie lutego i marca 1846

że Szela został zabity przez grupę

niu, w dniu 15 lutego 1846 r., Francisz-

tylko został przez nich wykorzystany

Lwowie.

roku. Przybrało ono charakter pogro-

szlachciców, którzy poprzysięgli mu

ka Wolańskiego z Gorlickiego.

jako postać znana w kręgach chłop-

mów ludności ziemiańskiej, urzędników

zemstę. Zapisał się w historii jako

skich?

dworskich i rządowych. Najbardziej

zdrajca narodu, obarczany na równi

Upadek

Wybuch

Jakub Szela (ur. 1787 r., zm. 1862 r.

22 lutego Kraków i okolice były już

znanym przywódcą chłopskich od-

z Austriakami winą za klęskę powsta-

18 lutego 1846 r., gdy niewielki

albo 1866 r. w Glicie koło Solki na Bu-

wolne. Do powstańczych oddziałów

działów był Jakub Szela. Rzeź gali-

nia 1846 r. Tymczasem, Jakub Szela

oddział austriacki wkroczył do Krako-

kowinie) – gospodarz ze wsi Smar-

zgłosiło się 6 tys. ochotników, ale z

cyjska rozpoczęła się 19 lutego, choć

zmarł śmiercią naturalną na Bukowi-

wa, władze powstańcze postanowiły