historia w znaczki wpisana

20

2 – 14 marca 2011 * Kurier Galicyjski

Sezam w Bank of England

obradach profesor Rubiec zapewnia-

jący, że depozyt nie jest mrzonką, że

istnieje, na co ma dodatkowe dowo-

skarb kozackieGo heTmaNa

dy, wycinki z angielskich gazet z lat

1840, w których donoszono, iż bry-

tyjscy agenci poszukują potomków

Połubotoka. No bo po co mieliby się

za nimi rozglądać? Poza tym, pewien

taDEUSz kUrLUS

londyński bankowiec rosyjskiego po-

chodzenia także go upewniał, iż skarb

twierdza Pietropawłowska

czeka na swych właścicieli. Te stwier-

na Wyspie zajęczej w Peters-

dzenia jeszcze bardziej podgrzały

burgu jest owiana złą sławą.

atmosferę zjazdu, jego uczestnicy

Nie wiadomo, czy spisano, ile

wybrali spośród siebie 25-osobową

ludzi zamęczono w jej kazama-

komisję, mającą odtąd zajmować się

tach na śmierć (była wyspe-

losem hetmańskiej spuścizny. Zrobio-

cjalizowana w torturach, za-

no także zrzutkę pieniężną na zaan-

chowało się wiele przyrządów

gażowanie w sprawę wziętego kijow-

i maszyn do ich zadawania,

skiego adwokata, którego wysłano

także dziś czynne jest w niej

do Londynu, by na miejscu rozeznał

Muzeum tortur), ile zagłodzo-

sytuację. Wrócił tylko z wiadomością,

no. Budowę fortecy zainicjo-

że Kompania Wschodnioindyjska zo-

wał car Piotr i, który planował,

Hetman iwan Mazepa chciał

Hetman nakaźny Pawło Połu-

stała formalnie rozwiązana w 1874 r.,

że będzie ona bronić miasta

samoistnej Ukrainy (znaczek

botok (znaczki ukraińskie z

i nie sposób ustalić, kto przejął – jeśli

przed ewentualnym napadem

ukraiński z 1995 r.), hetman

twierdza  Pietropawłowska

lat 1999 i 2010) przeciwstawiał

w ogóle istniały – jej aktywa. Adwokat

Szwedów, sam też doglądał

iwan Skoropadski (znaczek z

miała być fortem utrudniają-

się rusyfikacji swego kraju,

miał jeszcze raz pojechać do Londy-

postępu robót rozpoczętych

2003 r.) uważał się za sługę

cym Szwedom dostęp do sto-

co przypłacił życiem w kaza-

nu, lecz ten plan pokrzyżował wybuch

w maju 1703 r. a potem uznał,

rosji

licy, ale dostosowano ją także

matach twierdzy Pietropaw-

pierwszej wojny światowej. Ale ze

iż może być także przydatna

do pełnienia funkcji więzienia

łowskiej

jednak Pawło Połubotok, z tym, że bez

skarbem coś było na rzeczy...

jako miejsce odosobnienia

(znaczek rosyjski z 2002 r.)

wyzionął ducha już po czterech tygo-

pełni praw, bo mianowano go tylko het-

dla przeciwników politycz-

dniach. Ale złoto Połubotka pozostało

z relacją angielskiego szypra z 1720 r.,

manem nakaźnym, czyli jeno tymcza-

nych. także w naszej historii

Spotkanie w Wiedniu

na afiszu wydarzeń aż do naszych

w którym to roku zabrał on na pokład,

sowo pełniącym tę funkcję. Ale nowy

W 1922 r. do ambasadora Ukrainy

jest ona obecna, bo więziono

czasów. I nim zajmiemy się w dalszym

obierając kurs na Londyn, dwóch ukra-

przywódca Kozaków ze swych poglą-

w Wiedniu (Ukraina utrzymywała wła-

w niej wielu Polaków, w tym

ciągu naszej opowieści.

ińskich młodzieńców. Poza osobistym

dów nie zrezygnował, nadal zabiegał

sny korpus dyplomatyczny aż do po-

tadeusza kościuszkę, Sewe-

bagażem, pasażerowie wtoczyli na

o zachowanie niezależności Ukrainy

wstania ZSRS), Jurija Kociubińskiego

ryna krzyżanowskiego, julia-

pokład bardzo ciężkie beczki. W an-

(Piotr I zakazał posługiwania się tą na-

(był potem, w latach 1927-1930, amba-

200.000 czerwońców

na Ursyna Niemcewicza, jana

Docierające o nim do Petersburga

gielskiej metropolii młodzieńcy popro-

zwą dla kozackich ziem, dla niego były

sadorem w Polsce; w ramach stalinow-

kilińskiego. ale my sięgniemy

wieści były coraz dokładniejsze. Het-

sili szypra, by zawiózł ich do siedziby

one Małorosją), i wciąż słał do Peters-

skiej czystki w 1937 r. go rozstrzelano)

odleglejszych czasów, tych

man Połubotok był majętnym człowie-

Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyj-

burga zażalenia na nieliczącą się z nim

zgłosił się przybyły aż z Brazylii mężczy-

z początków twierdzy, gdy o

kiem, więc nie dziwiło nikogo, że mógł

skiej, do której biur wnieśli także beczki.

działalność Kolegium. Ono także prze-

zna, który przedstawiając się oznajmił,

tym, za kim miała się zamknąć

rzeczywiście ulokować sporą część

Później szyper dowiedział się od urzęd-

kazywało kancelarii carskiej pisma ze

iż jest Ostapem Połubotkiem, synem

jej brama decydował sam

swych środków pieniężnych w szla-

nika Kompanii, że przybysze z Ukra-

skargami na hetmana, niestosującego

Andrzeja (Ostapa), który po śmierci

Piotr i Wielki...

chetnym metalu. Co bardziej wta-

iny złożyli w depozyt złote monety z

się do jego poleceń. W końcu car, ma-

ojca, obawiając się o swe życie opuścił

jemniczeni chcieli nawet wiedzieć, ile

oprocentowaniem 4% (niektóre źró-

jący już dość tych przekomarzań, we-

Ukrainę i przez Turcję, Grecję i Francję

z tajemnicą do grobu

go było: 200.000 złotych czerwońców,

dła mówią o 2,5% lub nawet 7,5%) w

Latem 1723 r. car wysłał umyśl-

zwał Połubotka do Petersburga. Ale ów

dotarł aż do Południowej Ameryki. A

umieszczonych w dwóch beczkach. To

stosunku rocznym. Co ważne: ponoć

nych na Ukrainę, do Naddnieprza, by

nie przybył z pokornie pochyloną gło-

jaki interes go sprowadził do Europy?

był skarb w całym tego słowa znacze-

wraz z beczkami do bankowego sejfu

przekazali tamtejszemu hetmanowi

wą, wręcz przeciwnie – wciąż przed-

Chodziło o skarb po dziadku – zapro-

niu, ogromny, toteż warto było podjąć

trafiła również własnoręcznie przez

nakaźnemu Pawłowi Połubotkowi po-

kładał władzom prośby o przywróce-

ponował, żeby wspólnie rozpocząć

kroki, by go odszukać. W tym celu car

Połubotka napisana po angielsku

lecenie wszechwładcy Rosji, aby stawił

nie na Ukrainie dawnych porządków,

starania o jego odzyskanie z Bank of

wyekspediował na Ukrainę brygadiera

dyspozycja wskazująca, kto poza nim

się na petersburskim dworze. Wezwa-

uszanowanie obowiązujących w niej

England (to on, jak przypuszczano,

A. Rumiancewa, który przede wszyst-

może podjąć wkład: jego spadkobier-

ny zjawił się więc w stolicy, w towarzy-

praw, nieingerowanie w decyzje rady

po likwidacji Kompanii Wschodnioin-

kim spenetrował posiadłość hetmana

cy (ale tylko z męskiej linii) lub wska-

stwie kilku przedstawicieli starszyzny

kozackiej, wreszcie powołanie hetma-

dyjskiej teraz nim władał), przy czym

we wsi Podstawki, gdzie przekopano

zane przezeń inne osoby. Szczegóły

kozackiej. Czym się kierował car,

na, mającego pełnię władzy. To nie

nawet nie chciałby przejąć 20% de-

niemal wszystkie należące do niej

co do podziału depozytu wyglądały

ściągając do Petersburga hetmana?

mogło się Piotrowi podobać, nakazał

pozytu, jak rozporządził Pawło, lecz

grunty. Bez rezultatu. Wskazówką, że

tak: 80% miało przypaść niezawisłej

Jego niesubordynacją, działalnością

więc zaaresztować butnego Połubot-

zadowoli się tylko 1%. Eksperci wyli-

te poszukiwania musiały być płonne,

Ukrainie, 20% – potomkowi. I jeszcze

wymierzoną przeciw podejmowanej

ka. Odtąd tkwił w lochu w najgorszym

czyli wówczas, że w ciągu minionych

była nowa wiadomość: chcąc, by jego

jeden istotny szczegół: odbioru muszą

przez metropolię rusyfikacji Ukrainy,

miejscu Twierdzy Pietropawłowskiej,

200 lat jego wartość urosła do wielu

skarb był całkowicie bezpieczny, na

dokonać obie strony jednocześnie.

rugowaniu jej niezależności, narzu-

w Bastionie Trubeckiego. Zajrzał tam

miliardów, a może nawet bilionów fun-

wszelki wypadek hetman wyekspedio-

Oryginał tego dokumentu Pawło wrę-

ceniu nadzoru przez tzw. Kolegium

do niego sam car, spodziewając się

tów szterlingów, czyli ów jeden pro-

wał go do Anglii, niektórzy mówili, że

czył synowi, Andrzejowi z zaleceniem,

Małorosyjskie, czyli grupę wyższych

zapewne, że zastanie w celi skruszo-

cent uczyniłby Ostapa najbogatszym

już przed wieloma laty, inni, iż dopiero

by strzegł go jak źrenicy oka. Szyper

rosyjskich oficerów, bez których ak-

nego człowieka, samoobwiniającego

człowiekiem świata! Kociubiński uznał,

wówczas, gdy na wezwanie cara mu-

zapamiętał także imiona owych mło-

ceptacji żadna decyzja Kozaków

się o postępowanie niezgodne z wolą

że sprawa jest zbyt poważna, by oma-

siał się stawić w Petersburgu, kiedy

dzieńców, wysłanych z tak odpowie-

nie mogła zostać wprowadzona w

petersburskich władz. Nic podobnego,

wiać ją w cztery oczy, sprowadził więc

przeczuwał, że ta wyprawa źle się dlań

dzialną misją do Anglii, byli to Andrzej

życie. Hetmanat był solą w oku Pio-

więzień wygarnął mu, jak źle obchodzi

do gabinetu jako świadka generalnego

skończy. Do tej wersji był całkowicie

i Jakow. A hetman Połubotok miał trzy

tra I, ale nie chcąc całkowicie zrazić

się z Kozakami, jak jego urzędnicy ter-

konsula. Oczywiście, zapytano gościa,

przekonany bliski współpracownik Pio-

córki i dwóch synów, właśnie Andrzeja

sobie Kozaków, potrzebnych mu na

roryzują Ukrainę. „Broniąc ojczyzny,

jaki ma dowód, że jest potomkiem het-

tra I, hrabia Aleksander Mieńszykow

(niektóre dokumenty wskazują, iż było

wypadek wojny z Turcją, dla pozoru

nie boję się ani kajdan, ani więzienia,

mana. Mam, powiedział i przedłożył

(także zresztą zaprzyjaźniony z Połu-

mu na imię Ostap) i Jakowa!

podtrzymywał stanowisko ich wodza.

lepiej mi umrzeć najgorszą śmiercią,

dyplomatom odręczne pismo dziadka,

botkiem), który po śmierci cara i osa-

Można sobie wyobrazić, jaką sen-

Najbardziej zaszedł mu za skórę het-

niźli patrzeć na powolne zatracanie

z dyrektywą odnoszącą się do skar-

dzeniu na tronie Katarzyny I (przy niej

sacją stał się ów artykuł! Szczególnie

man Iwan Mazepa, który zabiegając

moich rodaków” – powiedział. A na

bu. Nie był to oryginał, tego na razie

faktycznie rządził państwem) wysłał do

uważnie przeczytali go potomkowie

o utrzymanie niezależności Ukrainy

odchodne dorzucił carowi: „Szybko,

nie chciał wypuścić z rąk, spoczywał

Anglii oficjalne pismo z prośbą o infor-

hetmana, którzy uznali, że trzeba jak

stanął w wielkiej wojnie północnej po

bardzo szybko sąd Boży rozsądzi spór

w jakimś banku, lecz kopia. Ale i ona

mację, czy rzeczywiście zdeponowano

najszybciej przystąpić do działania,

stronie króla szwedzkiego, Karola XII.

Piotra z Pawłem!”. Była to, jak się oka-

zrobiła na Kociubińskim wielkie wraże-

tam jakieś rosyjskie złoto. Odpowiedzi

by móc sięgnąć po pieniądze spoczy-

Uznał go za zdrajcę, ale nie zdołał go

że, prorocza zapowiedź. W każdym

nie, była jakby sprawdzianem, że nie

nie otrzymał. Sprawa przycichła na

wające w angielskich sejfach, po tylu

dla ukarania dopaść, bo po klęsce

razie, spór z carem nie wróżył odmiany

ma do czynienia z jakimś oszustem,

wiele lat. Odkurzył ją kilkadziesiąt lat

latach zaokrąglone do gigantycznych

pod Połtawą schronił się na terytorium

losu więźnia. Zaczęto go torturować,

lecz prawdziwym sukcesorem Pawła

później faworyt Katarzyny II, Grigorij

sum. Skrzyknęło ich się ponad 400.

Turcji, gdzie zmarł w 1709 r. Po nim,

chciano wymusić zeń przyznanie się

Połubotka. Należało zatem podjąć

Potiomkin, ale także jego kwerenda w

Postanowili wpierw ustalić, jakie kroki

do godności hetmańskiej generalna

do samowolnego sprawowania het-

działania. Postanowił udać się osobi-

angielskich bankach nie dała żadnego

należy podjąć, by uzyskać dostęp do

rada kozacka zgłosiła Pawła Połu-

mańskiej władzy. Usiłowano także wy-

ście do Charkowa, by tam rozważyć,

rezultatu. I znowu na blasku hetmań-

fortuny. Już w następnym roku zwoła-

botka, ale Piotrowi ta kandydatura nie

dobyć z katowanego informację, gdzie

co dalej. Nie zastał Christiana Ra-

skiego złota osiadł kurz.

li zjazd do miejscowości Starodyby,

odpowiadała, stwierdził, że to czło-

ukrył złoto, które rzekomo – jak donie-

kowskiego, przewodniczącego Rady

przybyło nań z najdalszych nawet

wiek nazbyt chytry, z którego mógłby

siono Petersburgowi – zgromadził w

Komisarzy Ludowych, zwrócił się więc

zakątków imperium około 350 osób,

się wyrodzić drugi Mazepa. Mianował

ogromnych ilościach, miał z niego – jak

do Grzegorza Pietrowskiego, prze-

Sensacyjny artykuł

Aż do 1907 r., kiedy w periodyku

wszyscy z wielkimi nadziejami na

hetmanem Iwana Skoropadskiego,

twierdziła kancelaria carska – okraść

wodniczącego  Ogólnoukraińskiego

„Nowe Czasy” pojawił się artykuł pro-

uzyskanie najmniejszej choćby części

całkowicie mu uległego, nie przeciw-

swą ojczyznę. Połubotok jednak mil-

Centralnego Komitetu Wykonawcze-

fesora konserwatorium Aleksandra

bajecznego skarbu, która każdemu

stawiającego się zniewalaniu Ukrainy.

czał. Zmarł pod koniec grudnia 1724 r.

go. Ten zwołał jego prezydium. Nie ma

Rubca. Przeglądając zasoby jakiegoś

mogłaby zapewnić dostatek do końca

Zmarł w 1722 r. Trzeba było miano-

I zabrał tajemnicę swego skarbu do gro-

żadnego protokołu z tego posiedzenia,

archiwum, odnalazł w nim dokument

życia. Ich rojenia wzmocnił obecny na

wać następcę, tym razem został nim

bu. Piotr zaś, jak zapowiedział hetman,

ale sprawę potraktowano poważnie,