img
potomek habsburgów, który
22
2 – 14 marca 2011 * Kurier Galicyjski
WasyL WyszyWaNy
W roku 1786 nastąpiło dalsze
ograniczenie pańszczyzny z wyraź-
nym określeniem ilości dni pracy dla
poszczególnych grup ludności wiej-
skiej oraz określenie godzin pracy w
a nie zostać rozgniecionym, należało
danym dniu roboczym. Tak zwani ko-
szachować jednych poddanych drugi-
mornicy i wysłużeni żołnierze zostali
mi poddanymi, napuszczając na siebie
zwolnieni z pańszczyzny.
jednych na drugich. Można się spytać,
Prawo brało pod opiekę chłopa
po co były Austrii te wciąż nowe po-
SzyMoN kaziMiErSki
pańszczyźnianego i obecnie, mógł
łacie ziemi i wciąż nowe narody. Ofi-
się on już nawet procesować ze swo-
cjalna odpowiedź wymieniłaby zapew-
Sprzecznościspecjalność
im dziedzicem, co kiedyś było nie do
ne dumę, honor i wspaniałość domu
cesarstwa Habsburgów
pomyślenia.
5 sierpnia 1772 roku podpisano
Habsburgów. Odpowiedź powinna
Rząd cesarski dobrał się też do
w Petersburgu traktaty dotyczące
być jak najbardziej wzniosła, bo praw-
szlachty. Szlachta musiała przede
pierwszego rozbioru Polski, które 30
dziwe powody były prostackie. Wciąż
wszystkim udowodnić swoje szlachec-
września 1773 zatwierdzone zostały
nowe kraje i narody potrzebne były
two. Nie mogła już jak kiedyś, parado-
w Warszawie przez Sejm Rozbiorowy
Habsburgom dla podatków, płaconych
wać na co dzień uzbrojona. Magnate-
i króla Stanisława Poniatowskiego.
do cesarskiego skarbca i rekruta, ja-
rii zabroniono posiadania prywatnych
Przeciwko tej ohydzie protestowało
kiego się brało do armii austriackiej.
oddziałów wojskowych, czy choćby
TRZECH posłów. Jednego z nich,
Tylko, że ta mozaika nie dawała efek-
paramilitarnych.
Tadeusza Rejtana, znacie Państwo
tów, jakie zdawałoby się, powinna da-
W roku 1846 znana była sprawa,
wszyscy. Pozostali dwaj to Stanisław
wać. Austria nie była krajem specjalnie
jaką hrabia Kazimierz Krasicki wyto-
Bohuszewicz i Samuel Korsak.
bogatym, a armia austriacka uważana
czył doktorowi nauk medycznych w
Transakcja, mająca na celu usa-
była za najgorszą w Europie. – A nie!
Wiedniu Antoniemu Brykowi, synowi
tysfakcjonowanie sąsiadów Rzeczy-
Przepraszam! Mówiło się, że Pan
chłopa pańszczyźnianego z Dubiec-
pospolitej, pomijając wystąpienia tych
Bóg po to tylko stworzył Włochów,
ka, z majątku hrabiów Krasickich.
trzech malkontentów, przebiegła po-
żeby i Austriacy mogli czasem wy-
Antoni Bryk, jeszcze jako młody
myślnie, wobec czego Stanisław Au-
grać jakąś wojnę.
chłopak, uciekł z domu do Wiednia,
gust Poniatowski, zacne królisko, mógł
aby tam się uczyć. Pokonując pira-
sobie wziąć z funduszu założonego
Najważniejsze, aby rodzina
midalne trudności, jakie stawiało mu
przez zaborców, a przeznaczonego
miała się dobrze
życie w nowym środowisku, ukończył
na przekupienie posłów sejmowych,
Habsburgom to zbytnio nie prze-
Uniwersytet, został lekarzem, a na-
6000 złotych dukatów. Otrzymał też
szkadzało. Dla nich rzeczą najważ-
wet uzyskał doktorat. Ojciec Antonie-
poważne odszkodowanie za przeka-
niejszą była pomyślność rodziny, a
go właśnie zmarł. Powołując się na
zanie zaborcom prawa dystrybucji sta-
rodzina miała się dobrze. Stała się
przepis, nakazujący przekazać pole
rostw na zagarniętych terenach. Hojni
rodziną wyspecjalizowaną we wła-
zmarłego chłopa pańszczyźnianego
sąsiedzi spłacili niemałe, prywatne
daniu krajami i narodami. Panowali
jego potomkom, pan hrabia wykom-
długi Poniatowskiego, nie robiąc afery
w Świętym Cesarstwie Rzymskim,
binował sobie, że zmusi znanego już
z tego, że król zawyżył wielokrotnie
Czechach, Portugalii, Hiszpanii, Bur-
wtedy lekarza wiedeńskiego do prze-
wysokość tych długów, podstawiając
gundii, na Węgrzech, w Chorwacji,
jęcia obowiązków pańszczyźnianych
im fikcyjnych wierzycieli, którzy po
w Siedmiogrodzie, Niderlandach, na
Wasyl Wyszywany w najlepszym okresie życia i działalności
po swoim zmarłym ojcu. Omalże mu
otrzymaniu wypłat, mieli je natych-
Śląsku, a nawet w Meksyku. Mieli
się to udało!
miast przynieść królowi.
niesamowite szczęście do otrzymy-
Od roku 1543, kiedy to sejm
nabierać na słowny kamuflaż, którego
Doktor Bryk uwolnił się od nachal-
Fundatorów tej zakamuflowanej
wania spadków i posagów i tą drogą
Rzeczypospolitej zezwolił szlachcie
wszędzie pełno. W tym wypadku sło-
nego hrabiego dopiero wtedy, gdy
łapówki nie złościła pazerność króla,
łatwo osiągali to, co inni drogą wojen
na dowolne wyznaczanie wymiaru
wo pańszczyzna, ma zakamuflować
wstąpił do wojska! W roku 1852 dok-
bo stanowiła zapowiedź niejednej,
i podbojów. „Belli gerant alli, tu felix
pańszczyzny, początkowa płatność
słowo niewolnictwo, które to słowo
tor Bryk został profesorem na Uniwer-
równie pomyślnej transakcji, jaką
Austria, nube” – Niech inni prowadzą
za użytkowanie gruntów zmieniła się
byłoby dopiero adekwatne do sytuacji,
sytecie Jagiellońskim w Krakowie. Po
można będzie z nim załatwić w przy-
wojny. Ty, szczęśliwa Austrio, żeń się.
w narzędzie zniewolenia ogromnej
w której znaleźli się chłopi w tamtych
lekcji patriotyzmu, jakiej mu udzielił
szłości. Każdy ze złodziei otrzymał
Takie było motto ich działania.
większości (powiem to wyraźnie) –
czasach. Ja wiem, że słowo niewol-
hrabia Krasicki, profesor Bryk był fa-
swoja „dolę”. Austrii przypadła połu-
Południowe rubieże Rzeczypo-
obywateli Rzeczypospolitej! Obywa-
nictwo należy do tych słów, których
natycznym poddanym wiedeńskiego
dniowa część Rzeczypospolitej aż po
spolitej dostały się więc w ręce są-
teli, z których świadomie zrezygno-
słuchać się nie chce, bo takie słowo
Najjaśniejszego Pana. Prowadził wy-
rzekę Zbrucz, ale bez Krakowa, czyli
siada może nie tyle wojowniczego, co
wano, sprowadzając całą tę ogromną
boli i budzi poczucie winy. Ale patrzmy
kłady po niemiecku. Język polski na-
83 tysiące kilometrów kwadratowych
sprytnego i cwanego.
grupę ludzi do rzędu bydła robocze-
na fakty, a nie dajmy się zwieść sło-
zywał językiem nienadającym się do
terenu zamieszkałego przez ponad
Administracja austriacka na tere-
go. Zaraz się zaczną protesty, że to
wom. To było niewolnictwo i nie cza-
prowadzenia wykładów naukowych.
dwa i pól miliona ludzi!
nach Galicji od razu zetknęła się z pro-
nieprawda, ale to była prawda i żadne
rujmy się tym, że w Rosji niewolnictwo
Afera, która powstała wokół tej
Wspaniała i cywilizowana Austria
blemami galicyjskiej wsi i pańszczyzny
uduchowione gadanie tego faktu nie
zwane pańszczyzną było jeszcze gor-
sprawy najlepiej pokazuje, czym była
nic nikomu, proszę Państwa, nie ukra-
w formie ostrzejszej niż pańszczyzna
zmieni.
sze. Zgoda! Tam to już była kompletna
pańszczyzna, nawet ta austriacka, już
dła, a odzyskała tylko prastare ziemie,
austriacka.
„Chata wuja Toma”, czyli niewolnictwo
po reformie. Pokazuje też jeszcze coś
należące się Królestwu Węgierskiemu,
Proszę Państwa. Bardzo bym
Murzynów na Missisipi, ale to nie roz-
Ulgi dla chłopów
paskudnego. Mianowicie nastawienie
którego ona właśnie była spadkobier-
prosił, byście Państwo nie dawali się
grzesza nas z naszego grzechu.
pańszczyźnianych,
polskiej szlachty i magnaterii do chło-
czynią. Doszukano się we Wiedniu, że
restrykcje dla magnatów
Chłopi zarzynali szlachtę, a polityka au-
pów pańszczyźnianych.
ruskie księstwa: Halickie i Włodzimier-
Austriacy, przejmujący Galicję,
striacka świeciła swój triumf. I wszystko
Konsekwencje tego okazały się
skie, raz w wieku XIII i raz w wieku XIV
też mieli u siebie podobną pańszczy-
tragiczne dla polskiej szlachty w cza-
przez kilka lat, przejściowo, znalazły
znę, ale była ona właśnie teraz w trak-
to odbywało się w środowisku wyłącz-
sach rabacji Jakuba Szeli.
się pod panowaniem Węgier. Żeby nie
cie reformowania. Przyjęcie w Galicji
nie polskim. A przecież na terenie Galicji
„Z dymem pożarów, z kurzem
było niepotrzebnego gadania, ziemie
prawa austriackiego spowodowało,
krwi bratniej”... śpiewano chorał Kor-
zdobyte na Rzeczypospolitej nazwa-
że nagle, galicyjscy chłopi pańsz-
istniał wtedy jeszcze inny naród. Dawna
nela Ujejskiego.
no więc Galicją i Lodomerią, które to
czyźniani zaczęli być brani w opiekę
ludność księstwa Halickiego i Włodzi-
- Ale, czy aby na pewno bratniej?
nazwy wyraźnie wskazywały na oba
przez to austriackie prawo, a dotych-
mierskiego istniała przecież nadal, ale
– Teraz to bratniej, a przedtem?
tamte dawne księstwa i Austrię, spad-
czasowe prawo polskiego szlachcica,
kobiercę i właściciela.
spektakularnie traciło na znaczeniu.
zepchnięta jak gdyby na drugi plan, w
Gdy już zakończył się ów akt
Dla setek tysięcy wiejskich niewolni-
Pierwsze organizacje
tło wydarzeń. W większości wiejska, też
sprawiedliwości dziejowej, można się
ków otwierały się niebiosa.
polityczne rusinów
Chłopi zarzynali więc szlachtę,
było na spokojnie przyjrzeć ziemiom
W roku 1775 wyszedł zakaz odra-
korzystała z dobrodziejstw złagodzenia
a polityka austriacka świeciła swój
włączonym właśnie „do macierzy”.
biania pańszczyzny w niedziele i świę-
pańszczyzny, a to nastawiało ją przyjaź-
triumf. I wszystko to, dodajmy, od-
Warunki panujące w Galicji wydawały
ta. Prawo zakazywało też zwiększania
nie do administracji austriackiej. Mówio-
bywało się w środowisku wyłącznie
się być korzystne, bo od razu widać
wymiaru pańszczyzny, a powinności
polskim. A przecież na terenie Galicji
było, jak wiele panuje tu sprzeczno-
chłopskie wobec pana zostały zmniej-
no, że to właśnie administracja austriac-
istniał wtedy jeszcze inny naród. Daw-
ści, a sprzeczności, to była specjal-
szone. Prawo gwarantowało chłopom
ka stworzyła Ukraińców, ale to niepraw-
na ludność księstwa Halickiego i Wło-
ność cesarstwa Habsburgów.
dziedziczenie gospodarstwa rodziców.
dzimierskiego istniała przecież nadal,
Dość (darujcie słowo) kurduplasta
W roku 1782 zniesiono poddań-
da. Oni tu zawsze byli, znani wtedy, jako
ale zepchnięta jak gdyby na drugi plan,
Austria nałapała pod swoje panowa-
stwo osobiste. Chłopi mogli już teraz
Rusini, zaś Austriacy, co najwyżej, po-
w tło wydarzeń. W większości wiejska,
nie mnóstwo najrozmaitszych krajów
przenosić się z miejsca na miejsce.
mogli im tylko podnieść się. Oficjalnie
też korzystała z dobrodziejstw złago-
i narodów, wielokrotnie przewyższa-
Chłopi mogli zawierać związki małżeń-
dzenia pańszczyzny, a to nastawiało
jących ją ilością mieszkańców i po-
skie bez konieczności wcześniejszej
nastąpiło to dopiero w roku 1848 i pod
ją przyjaźnie do administracji austriac-
wierzchnią swoich terytoriów. Chcąc
akceptacji tego u dziedzica. Chłop
wpływem „Wiosny Ludów”.
kiej. Mówiono, że to właśnie admini-
tym administrować, chcąc panować,
mógł już posyłać dzieci do szkoły!