historia w znaczki wpisana

20

18 – 31 marca 2011 * Kurier Galicyjski

życie pośWięcoNe Ludzkości

TADEUSZ KURLUS

Sejm  Rzeczypospolitej

Polskiej ogłosił rok 2011 Ro-

kiem Marii Skłodowskiej-Cu-

rie. Uczynił to w związku z 100.

rocznicą przyznania uczonej

Nagrody Nobla w dziedzinie

chemii, uhonorowaną tak po

raz drugi. To także okazja,

by przypomnieć, że żadnej

kobiecie, poza królowymi

brytyjskimi, Wiktorią i Elż-

bietą II, nie poświęcono aż tylu

znaczków. Spróbujmy im się

przyjrzeć, nie jesteśmy jednak

pewni, czy zdołaliśmy w na-

za wyniki badań nad promieniotwór-

Pierwsza na liście

szym przeglądzie uwzględ-

Nie skarżyła się jednak nikomu na

czością (Maria Curie była pierwszą

nić wszystkie. Ale wpierw

swój los, na to, że każdy krok pogłę-

w ogóle kobietą uhonorowaną tą

przedstawmy, choćby w za-

biający jej wiedzę o fizyce i matema-

nagrodą). Laureaci powiadomili jed-

rysie, sylwetkę naszej sław-

tyce był drogą przez mękę, że często

nak Komitet Noblowski, że nie będą

nej rodaczki.

źle się czuje. Ale nie narzekała, prze-

mogli przyjechać po odbiór nagrody

cież prowadziła ją do drzwi szeroko

(odebrali ją dopiero w 1905 r.), bo nie

Dekada wielkich odkryć

otwartych dla chcących poszerzyć

pozwalają im na to zajęcia pedago-

Koniec XIX był dla nauk fizycz-

swe wiadomości. Cieszyła się, że

giczne, ale przyczyna odmowy uda-

nych okresem wyjątkowo bogatym w

ma tyle wolności i tyle czasu, dzięki

nia się do Sztokholmu była całkiem

nowe osiągnięcia. Heinrich Hertz od-

czemu może chodzić na wykłady naj-

inna: oboje chorowali, już dawały o

krył fale elektromagnetyczne, co dało

wybitniejszych wówczas francuskich

sobie znać skutki ich stałego kontaktu

podstawę rozwojowi radiokomunika-

uczonych. Po dwóch latach, w 1893 r.,

z substancjami promieniotwórczymi.

Najważniejsze było jednak to, że

cji, wkrótce potem Guglielmo Marconi

przystąpiła do egzaminów warunku-

Maria była nieraz tak wyczerpana

oboje małżonkowie nadal pracowali

opatentował sposób transmisji sygna-

jących przyznanie licencjatu z fizyki.

pracą, że przyjaciele radzili jej, by

naukowo, każde zgodnie ze swymi

łów elektrycznych, co ulokowało go

Ciekawe, że już wówczas pojawiły się

przynajmniej na jakiś czas ograniczy-

zainteresowaniami. Maria, idąc za po-

wśród współtwórców radia, a Wilhelm

w polskiej prasie krótkie informacje o

ła zajęcia badawcze, skóra jej palców

radą Henri Becquerela, skupiła uwagę

Conrad Röntgen ogłosił rozpoznanie

sukcesach polskiej studentki w Pary-

była popękana, miała zawroty głowy,

na odkrytym przezeń przypadkowo

nowego typu promieniowania, nazwa-

diów córek, ale panny Skłodowskie

żu, krakowski dziennik „Czas” napisał

Piotrowi z kolei trzęsły się nogi, tak że

zjawisku radioaktywności. Także Piotr

nego przezeń promieniowaniem X,

wymyśliły, jak sprostać wynikającym

10 września owego roku: „Panna Ma-

z trudem mógł pracować na stojąco.

uznał, iż jest to wielce obiecujące pole

które wręcz zrewolucjonizowało me-

z tego tytułu finansowym potrzebom.

ria Skłodowska złożyła egzamin na

Najwyraźniej nie zdawali sobie spra-

naukowych dociekań i dołączył do

dycynę. Niebawem do wymienionych

Ustaliły, że wpierw pojedzie na studia,

wszechnicy paryskiej z niezwykłym

wy, co jest przyczyną ich dolegliwości.

żony. Ich niezliczone próby i doświad-

dołączyli Maria Skłodowska-Curie i jej

na medycynę, starsza Bronisława,

powodzeniem (…) do egzaminu sta-

Piotr, choć nieraz powtarzał, że rad

czenia, często prowadzone w pry-

mąż Piotr Curie, którzy w 1898 r. odkryli

Maria natomiast podejmie w kraju

nęło 66 kandydatów i jedna kandy-

jest milion razy bardziej radioaktywny

mitywnych warunkach, wymagające

pierwsze pierwiastki radioaktywne, rad

pracę i uzyskiwane z tego tytułu pie-

datka, stopień naukowy przyznano

od uranu, nosił małą jego próbkę w

także wielkiego wkładu siły fizycznej

i polon, co dało podwaliny radioche-

niądze będzie przekazywać siostrze

tylko 19 osobom, w tej liczbie panna

kieszeni swej kamizelki, by pokazy-

(by pozyskać rad, 10 miligramów po

mii. Któż mógł przypuszczać, że w

na utrzymanie w Paryżu, a gdy ta

Skłodowska przeszła pierwsza na li-

wać ją znajomym. A Maria trzymała

trzech latach, trzeba było przerobić,

gronie najwybitniejszych naukowców

studia skończy, ona z kolei sfinansuje

ście”. Krótko zdawało się, że na tym

niewielką ilość soli radu na nocnym

przegotować około 10 ton sprowadzo-

świata znajdzie się skromna, ale łak-

Marii pobyt w Paryżu. I tak się stało:

swą edukację zakończy, nie miała już

stoliku, bo świecąc trochę rozjaśniały

nej z czeskiego Jachymowa blendy

nąca wiedzy panna Maria, ledwie co

Maria przyjechała do stolicy Francji w

bowiem środków na jej kontynuację,

ciemności. Nawet dziś, po latach, gdy

smolistej) doprowadziły do wpisania

przybyła do Paryża na studia ze znaj-

1891 r. Początki były trudne, znalazła

wróciła do Warszawy. Ale los się do

w paryskiej Bibliothèque Nationale

do tablicy Mendelejewa dwóch no-

dującej się pod rosyjskim zaborem

się przecież w obcym środowisku, na

niej uśmiechnął, znajoma załatwiła jej

ktoś chce zajrzeć do notatników, w

wych pierwiastków: polonu (małżon-

Polski? Jak udało się jej wspiąć na

dodatek nie znała jeszcze zbyt dobrze

stypendium pozwalające na dalszy

których począwszy od grudnia 1897 r.

kowie nazwali go tak, by w upamiętnić

wyżyny najwyżej w świecie cenionej

francuskiego. Mieszkała początkowo

pobyt w Paryżu. Kolejny licencjat, z

przez kolejne trzy lata zapisywali prze-

ojczyznę Marii) i radu, odkrytych przez

nagrody, przyznawanej za wyjątkowe

u siostry, ale nie znalazła w jej domu

matematyki, uzyskała w 1894 r., tym

bieg swych doświadczeń, musi podpi-

małżonków w 1896 r. Jakie to miało

zasługi dla społeczeństw i ludzkości?

warunków sprzyjających nauce, Bro-

razem znowu z wysoką lokatą, na

sać dokument, że będzie je przeglą-

mieć w przyszłości znaczenie, mogą

Przypomnijmy w skrócie życiorys Ma-

nisława prowadziła bowiem dom

drugim miejscu. Co dalej?

dać na własne ryzyko, wciąż bowiem

powiedzieć tysiące chorych na raka,

rii Skłodowskiej-Curie, przepleciony

otwarty, zawsze pełen gości, poza

będzie narażony na działanie radu, a

którym w wielu przypadkach terapia

także bardzo trudnymi i dla niej wy-

tym utrzymywała z mężem gabinet

to potrwa jeszcze setki lat!

nowotworowa przy ich zastosowaniu

darzeniami.

lekarski, do którego wciąż zachodzili

Rewolucja w medycynie

Nosiła się z myślą powrotu do kra-

Zapewne to zapaść na zdrowiu

pomogła pokonać chorobę. Była to

pacjenci. Na dodatek Maria musiała

ju, w którym spodziewała się dostać

Piotra sprawiła, że dom państwa Cu-

rewolucja w medycynie. W bliższych

dojeżdżać dość daleko na uczelnię,

Umowa z siostrą

posadę nauczycielki, a może nawet

rie nawiedziła tragedia: 19 kwietnia

nam już czasach izotopy pierwiast-

Maria Skłodowska urodziła się w

zajmowało jej to, tam i z powrotem,

jakąś szansę na prowadzenie dalszych

1906 r., przechodząc przez ulicę,

ków są wykorzystywane w medycynie

Warszawie 7 listopada 1867 r. Zarów-

dwie godziny, co było to dla niej czy-

badań naukowych. Ale te plany poszły

osłabiony i wycieńczony, nie zdążył

nuklearnej, która m.in. ogromnie udo-

no ojciec, jak i matka byli nauczycie-

stą stratą czasu. Znalazła więc izdeb-

w niepamięć, gdy poznała Piotra Curie,

uskoczyć przed nadjeżdżającym kon-

skonaliła diagnostykę nowotworów.

lami, co pozwala zrozumieć, dlacze-

kę bliżej uniwersytetu, na poddaszu

35-letniego wówczas francuskiego fizy-

nym pojazdem i poniósł śmierć na

W związku z rosnącym zapo-

go przykładali szczególną wagę do

sześciopiętrowej kamienicy. W lecie

ka, podobnie jak ona zafascynowanego

miejscu. Maria została sama, z dwie-

trzebowaniem na rad w medycynie,

edukacji swych pięcioro dzieci, Zofii

było w niej gorąco jak na Saharze, a w

zdobywaniem wiedzy, idealisty goto-

ma nieletnimi córkami. Zaproponowa-

powstały, zwłaszcza w USA, przed-

(zmarła w młodym wieku), Heleny,

zimie – tak mroźno, że woda w misce

wego całe swe życie poświęcić nauce.

no jej stałą pensję, wystarczającą na

siębiorstwa wytwarzające go na dużą

Bronisławy, Marii i Józefa. Ta troska

zamarzała. Na ogrzewanie pokoiku

Tym samym kierowała się Maria, więc

godziwe życie, ale odmówiła, powie-

skalę. Państwo Curie mogliby opaten-

przyniosła owoce: Maria ukończyła

nie miała dość pieniędzy (do portmo-

było oczywiste, że zbliżą się do siebie.

działa, że sama jest zdolna zapewnić

tować metodę jego produkcji, i pozy-

szkołę w 1883 r. jako medalistka. Nie

netki wpływały tylko niewielkie sumy

Wprawdzie Piotr uważał, że nigdy nie

sobie utrzymanie. Przejęła po Piotrze

skać źródło znacznych dochodów, ale

zamierzała na tym poprzestać, ale

za udzielane korepetycje), na noc

wstąpi w związek małżeński, który z

funkcję kierownika katedry fizyki na

oboje uznali, iż zyski z tego tytułu w

w Polsce nie było wówczas w kra-

opatulała się wszystkimi częściami

natury rzeczy uszczupliłby czas prze-

uniwersytecie (była zatem pierwszą

ogóle ich nie interesują, ich odkrycie

ju polskiej wyższej uczelni. Wobec

garderoby, aby tylko móc zasnąć Do

znaczony na badania naukowe (w 1880

kobietą wykładającą na Sorbonie, z

ma służyć całej ludzkości.

tego chłonęła dalej wiedzę, wraz z

tego spartańskiego życia dochodziło

r. odkrył zjawisko piezoelektryczności),

pierwszym wykładem wystąpiła w li-

Bronisławą i Helą, uczestnicząc w

jeszcze niedojadanie, odżywiała się

ale gdy Maria wyjechała na krótko do

stopadzie 1906 r.). Nadal pracowała

wykładach tzw. „Latającego Uniwer-

głównie chlebem, cieniutko posma-

Pierwszy Nobel

Warszawy, jej nieobecność uświado-

także intensywnie w laboratorium. Co

W czerwcu 1903 r. Maria Curie

sytetu”, wprowadzających słuchaczy

rowanym tłuszczem, i niesłodzoną

miła mu, jak bardzo jest mu bliska, za-

nie przeszkadzało jej odnosić się ze

obroniła – jako pierwsza w świecie ko-

w arkana języka polskiego i historii

herbatą. Swą niedolę opisała nawet w

rzucił więc myśl o starokawalerstwie.

szczególną troską do edukacji córek,

bieta – pracę doktorską z fizyki (przy-

ojczystego kraju. Była to jednak na-

wierszyku:

zorganizowała nawet prywatną szko-

Także Maria tęskniła za nim. „Każde

Wyżej, wyżej piąć się trzeba,

znające jej tytuł trzyosobowe ciało

miastka prawdziwych studiów, wobec

łę, w której nauczycielami byli rodzice

z nas zrozumiało, że nie znajdzie lep-

choć sześć pięter zieje strachem,

pedagogiczne, w skład którego wcho-

tego obie siostry, Bronisława i Maria,

dzieci, jej znajomi, wybitni naukowcy,

szego towarzysza życia” – zapisała w

bo studentka blisko nieba

dziło aż dwóch przyszłych noblistów

zaczęły marzyć o tym, by podjąć je

inaczej układający program zajęć niż

dzienniku. W 1895 r. wzięli ślub, tylko

mieszka tutaj, tuż pod dachem.

uznało, że jeszcze nigdy dotąd nie

w Paryżu, na Sorbonie, gdzie w prze-

to było przyjęte w szkołach państwo-

cywilny, a w podróż poślubną udali się

miało do czynienia z pracą doktorską

ciwieństwie do Polski i wielu innych

wych. Eksperyment trwał dwa lata i z

poza Paryż na rowerach, zakupionych

Pokój wcale nie wspaniały,

o tak wielkim znaczeniu dla nauki), w

krajów, już dopuszczano kobiety na

pewnością w jakimś stopniu ukształto-

z pieniędzy podarowanych im przez

w zimie zimny, w lecie znojny.

tym samym roku małżonkowie Curie

wyższe uczelnie. Ojca Skłodowskie-

wał charaktery młodzieży uczęszcza-

przyjaciół. W 1897 r. urodziła się im

Ach, tak biedny i tak mały

otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie

go (matka zmarła w 1878 r.) nie było

jącej do tej szkoły.

córka, Irena, w 1904 r. – Ewa.

Ale miły i spokojny.

fizyki (wspólnie z Henri Bequerelem),

jednak stać na pokrycie kosztów stu-