Wyjęte z karty pamięci

26

18 – 31 marca 2011* Kurier Galicyjski

jaN czajkoWski –

W historii c.k. Galicji niepoślednią rolę

odgrywali Podolacy – konserwatywne

stronnictwo polityczne ziemian Galicji

opiekuN poLskich szk Ł

Wschodniej lat 1867-1914. W poprzednich

numerach Kuriera Galicyjskiego przedsta-

wiliśmy historię tego ugrupowania. Poni-

żej kontynuujemy cykl artykułów poświę-

conych biografiom jego najwybitniejszych

przedstawicieli. Zapraszamy do lektury!

Wiedeń powinien dać zgodę na po-

wołanie komitetu narodowego, „złożo-

nego z Polaków, powszechne zaufa-

nie mających”, który miałby „zająć się

natychmiast całą wewnętrzną reorga-

nizacją kraju na posadzie czysto naro-

dowej, bo ta tylko może dać rękojmię

porządku i spokoju i zadowolić miesz-

kańców; aby przedsięwziął doraźne

urządzenie wewnętrzne, odpowiednie

duchowi czasu i naglącym potrzebom

narodu”. Z takim programem zaczęto

ARTUR góRSKI

urabiać członków delegacji „oficjalnej”,

aby „dla dobra ojczyzny” odstąpili od

Wielu było Podolaków,

swej misji i przystąpili do adresu przy-

którzy dbali o rozwój polskiej

wiezionego przez ks. Lubomirskiego.

oświaty, widząc w niej szansę

Jak wspominał Florian Ziemiałkowski,

na podniesienie wiedzy prak-

„jeden Czajkowski oświadczył bez

gmach Sejmu galicyjskiego we Lwowie, ok. 1898 r.

tyczniej i upowszechnienie

namysłu, że przystępuje”. Oznaczało

cnót obywatelskich wśród

to zerwanie Czajkowskiego z guber-

założenia szkoły weterynaryjnej we

które do Towarzystwa nie należą, a

pracy w Kole, jak i w Izbie (…) Byli

mieszkańców galicji. Tym,

natorem Stadionem i jego Radą Przy-

Lwowie nie braknie nauczycieli uzdol-

uczęszczają na koncerty przez nie

to ludzie z największym politycznym

który szczególnie się zasłużył

boczną.

nionych do wykładania przedmiotów

organizowane, „są świadkami zna-

doświadczeniem bądź odpowiednim

w walce o polskie szkoły w XIX

Po pierwszych zawodach w dzia-

w języku polskim”.

komitego w szkole postępu”. Nie było

przygotowaniem, mający gruntowne

w. był Jan Czajkowski, wielo-

łalności publicznej, Czajkowski osiadł

Szczególnie jednak Czajkowski

to jedyne wsparcie dla Towarzystwa

wykształcenie, najczęściej prawni-

letni poseł na Sejm krajowy

na wsi w odziedziczonym po stryju

opiekował się szkołą rolniczą w Dubla-

Muzycznego we Lwowie. W uznaniu

cze”.

i członek Wydziału krajowe-

majątku w Kamionce Wołoskiej i zajął

nach. Uczestniczył w wynegocjowaniu

zasług w obszarze rozwoju kultury

Ponadto Czajkowski został de-

go. Dostrzegając w oświacie

się gospodarką. Jednak praca na roli

warunków uznania tej szkoły za zakład

muzycznej, w 1890 r. Czajkowski zo-

legowany do komisji konstytucyjnej

źródło postępu i rozwoju kraju

nie dawała mu pełnej satysfakcji, a

krajowy i przejęcia jej przez Wydział

stał wybrany prezesem tegoż Towa-

Rady Państwa jako jeden z pięciu

był m.in. inicjatorem założenia

też należytych dochodów. W związku

krajowy od Galicyjskiego Towarzystwa

rzystwa.

posłów pochodzących z Galicji. W

w Kołomyi szkoły garncar-

z powyższym, wkrótce zdecydował

Gospodarskiego we Lwowie, które

Podczas debaty w 1876 r. nad

trakcie prac komisyjnych sprzeciwiał

skiej, a także gorąco popierał

się na otworzenie we Lwowie kance-

miało kłopoty z utrzymaniem szko-

wnioskiem o nadzorze nad urzęd-

się zawężaniu kompetencji sejmów

otworzenie we Lwowie szko-

larii adwokackiej, która bardzo szybko

ły i nie gwarantowało jej rozwoju.

nikami gmin wiejskich i miasteczek

krajowych. Występował także prze-

ły weterynaryjnej, pierwszej

przyniosła mu powszechne uznanie

Sprzeciwił się także, aby w szkole w

bronił „autonomii gminnej”. Zwracał

ciwko demokratyzacji prawa wybor-

w tej części monarchii. Był

i znaczne środki finansowe.

Dublanach został wprowadzony drugi

uwagę, że jeśli polityczna władza

czego do Rady Państwa. Był jednym

gorącym orędownikiem prze-

Z chwilą powołania do życia Sejmu

język wykładowy – ruski. Tłumaczył,

powiatowa będzie działała wbrew

z tych posłów, którzy opowiedzieli się

jęcia przez Wydział krajowy

krajowego w 1861 r. Czajkowski kan-

że „zaprowadzenie języka wykłado-

radzie gminnej i narzucała jej swoją

za wnioskiem Jerzego ks. Czartory-

podupadającej szkoły rolni-

dydował z obwodu żółkiewskiego i w

wego ruskiego wywołałoby potrzebę

wolę, to „zamęt w gminnych stosun-

skiego, będącym sprzeciwem wobec

czej w Dublanach, upatrując

powtórnych wyborach został wybrany

zamianowania osobnych profesorów

kach powstanie” i „podkopane zosta-

wprowadzenia wyborów bezpośred-

w tym szansę na jej rozwój.

wraz z Jerzym ks. Lubomirskim z kurii

dla wykładów ruskich, że z tego powo-

ną powagi urzędowe”.

nich do Rady Państwa. W 1874 r.

Zawsze i konsekwentnie stał

wielkiej własności. Obwód ten stał się

du urosłyby znacznie koszty, z którymi

W 1880 r. był sprawozdawcą komi-

wszedł do Izby Poselskiej w okręgu

na straży nauczania w języku

jego „twierdzą wyborczą” do 1882 r.

wobec skromnych funduszów zakładu

sji o ustawie budowlanej dla 29 miast

Żółkiew-Rawa-Sokal. Z ramienia Izby

polskim. Jak pisał Kazimierz

W ciągu tych lat pracował w wielu ko-

bardzo ściśle rachować się należy, bo

i większych miasteczek w Galicji.

Poselskiej był wybierany w skład De-

Chłędowski, Czajkowski był

misjach, w tym w komisji krajowej dla

legacji do spraw Wspólnych. W dniu

zasoby tego zakładu nie wystarczają

Podczas debaty opowiedział się prze-

w gronie tych posłów, którzy

spraw indemnizacji i uporządkowania

28 maja 1895 r. z nominacji cesarskiej

na dotację profesorów dla wykładów w

ciwko takim zapisom projektu ustawy,

„dalecy byli od tworzenia so-

ciężarów gruntowych, komisji gmin-

zasiadł w Izbie Panów jako członek

dwóch językach”. Przypomniał, że To-

które przez zbytni rygoryzm spowodu-

bie politycznych ideałów, a

nej, komisji dla statutu miasta Lwowa,

mianowany dożywotnio.

warzystwo odstąpiło Dublany pod wa-

ją „zanadto wielkie ściśnienie wolności

tym bliżsi praktycznych zdo-

komisji petycyjnej, gdzie objął funkcję

Jako jeden z nielicznych polskich

runkiem, „aby językiem wykładowym

budowlanej”, albo nałożą na gminy

byczy”.

przewodniczącego, komisji hipotecz-

posłów uczestniczył w Budapeszcie

był polski i wyraźnie zawarowało, że w

takie obowiązki, połączone ze znacz-

Jan Euzebiusz Czajkowski urodził

nej, komisji terytorialnej, gdzie był za-

w uroczystej koronacji cesarza Fran-

razie, gdyby język polski przestał być

nymi wydatkami, „których szczególnie

się 15 grudnia 1811 r. Studiował pra-

stępcą przewodniczącego czy komisji

ciszka Józefa I na króla Węgier. Wy-

wykładowym, raczy swą darowiznę za

mniejsze miasta nie są w stanie po-

wo na Wszechnicy Lwowskiej. Mimo,

administracyjnej.

stąpił tam jako nieoficjalny przedsta-

odwołaną”. To był tylko pretekst, gdyż

nosić”. Był też przeciwny regulacjom

że obronił doktorat z prawa, nie zde-

Był zwolennikiem polityki ugodo-

wiciel Koła Polskiego, gdyż znaczna

zastrzeżenie to dotyczyło języka nie-

niepraktycznym, nazbyt skompliko-

cydował się na karierę akademicką.

wej, zwanej potocznie utylitarną. Jako

jego część (głównie konserwatyści

mieckiego, a przecież wprowadzenie

wanym, które „mogą nawet stanąć na

Od młodości interesował się spra-

bliski współpracownik Agenora hr.

krakowscy) opowiedziała się przeciw-

języka wykładowego ruskiego nie elimi-

przeszkodzie rozwoju miasta”.

wami galicyjskimi i starał się brać

Gołuchowskiego, znalazł się w gronie

ko oficjalnej delegacji, będąc przeciw-

nowałoby wykładów w języku polskim.

Jak i inni Podolacy, Czajkowski

czynny udział w życiu publicznym. To

„mameluków”. Był jednym z założycie-

nymi ugodzie z Węgrami.

Czajkowski zabiegał także o po-

dbał o sprawy lokalne, szczególnie

go zbliżyło do Agenora hr. Gołuchow-

li i liderów Klubu Polskiego w Sejmie

Będąc czynnym adwokatem, jak

prawę infrastruktury drogowej. W 1874 r.

zabiegając o pomoc dla pogorzel-

skiego, wraz z którym znalazł się w

krajowym. W 1866 r. dał się wybrać

pisze Marian Tyrowicz, „cieszył się

interpelował do cesarsko-królewskiego

ców. W 1882 r. wsparł petycję pogo-

Radzie Przybocznej (Beirath), utwo-

do dwóch delegacji sejmowych, które

poczesną opinią obrońcy karnego”.

komisarza rządowego w przedmiocie

rzelców z miasteczka Rawy, którzy

rzonej w 1848 r. we Lwowie przez gu-

udały się do cesarza, pierwsza z wnio-

W uznaniu jego dorobku prawniczego

złego stanu drogi krajowej ze Lwowa

prosili o udzielenie im zapomogi na

bernatora Franza Stadiona. Jednak

skiem o ustanowienie urzędu kanclerza

został powołany do składu państwo-

na Żółkiew i Rawę. „Jamy i głębokie

odbudowanie spalonych budynków

krótko był formalnym doradcą guber-

dla Galicji, a druga – tzw. delegacja

wej komisji dla egzaminów sądowych,

wyżłobienia – szczególnie na prze-

(w tym kościoła katolickiego, cerkwi

natora. W kwietniu 1848 r. udał się w

katastralna – w celu wyjaśnienia skarg

a także został wybrany prezesem Izby

strzeni ze Lwowa do Żółkwi – stawiają

i bożnicy). Czajkowski wniósł o na-

delegacji „szlacheckiej i miejskiej” do

na urzędników przygotowujących nowy

Adwokackiej.

przejazdowi takie przeszkody, że czę-

głość sprawy, a następnie zwrócił się

Wiednia w celu przedstawienia ce-

kataster. Przy okazji drugiej delegacji

W 1871 r. został wybrany za-

sto osie i u powozów resory się łamią,

do Sejmu w słowach: „Wobec nędzy,

sarzowi adresu inspirowanego przez

ustalono kandydaturę hr. Gołuchow-

stępcą członka Wydziału krajowego.

a w czasie pory wilgotnej i w jesieni

jaka tam panuje, nie pozostaje mi nic

Stadiona. Tam delegacja gubernatora

skiego na namiestnika Galicji.

Natomiast jego zaangażowanie w

i na wiosnę wozy w błocie grzęzną,

innego, jak prosić o doraźną pomoc”.

spotkała się z delegacją składają-

W Sejmie krajowym i w Wiedniu

sprawy lokalne wyniosło go do god-

i wówczas droga do przebycia staje

I zwrócił się o udzielenie pogorzelcom

cą się z przedstawicieli niezależnej

był orędownikiem założenia we Lwo-

ności marszałka Rady powiatowej w

się bardzo trudną” – pisał. Dlatego

zapomogi, co Sejm skwapliwie prze-

szlachty galicyjskiej pod przewodnic-

wie szkoły weterynaryjnej. W debacie

Radzie Ruskiej. Nie uchylał się także

apelował do rządu o „uskutecznienie

głosował.

twem Jerzego ks. Lubomirskiego, któ-

sejmowej zapewniał, jako członek Wy-

od różnych godności w organizacjach

nieuchronnej rekonstrukcji tej drogi,

W 1867 r. Czajkowski wszedł w

ra przywiozła ze sobą „adres obywa-

działu krajowego, że „nasz kraj czując

gospodarczych i finansowych, m.in. w

aby ten z każdym dniem pogarszający

skład Izby Poselskiej Rady Państwa

telski”. W adresie tym m.in. domagano

najwięcej potrzebę takiego zakładu

Galicyjskiej Kasie Oszczędności, Ga-

się stan stanowczo usunąć (…), a tym

jako delegat Sejmu krajowego z ku-

się jak najpilniejszego zwołania Sej-

(weterynaryjnego), oświadczył goto-

licyjskim Banku Hipotecznym, gdzie

samym bezpieczny przejazd stał się

rii wirylistów i posiadłości większej.

mu dla Galicji „reprezentującego cały

wość do poniesienia na ten cel ofiar

został członkiem Rady Nadzorczej,

możliwym”.

W tymże roku, jako przedstawiciel

naród bez różnicy klas i wyznań, a

tak znacznych, że wobec nich skarb

Galicyjskim Towarzystwie Gospodar-

W tymże roku poparł subwencję

„większości”, którą stanowili głównie

przeto składającego się z duchowień-

państwa nie będzie wystawiony nawet

skim czy w Towarzystwie Sadowni-

1800 złr dla Towarzystwa Muzyczne-

posłowie z Galicji Wschodniej, został

stwa, posiadaczy ziemskich, obywa-

na połowę takich wydatków, jakie by

czo-Ogrodniczym.

go we Lwowie, gdyż Towarzystwo w

wybrany wiceprezesem Koła Polskie-

teli miejskich, włościan i wszelkich

go czekały w razie założenia szkoły

Jan Czajkowski zmarł nagle, na

prowadzonej przez siebie szkole po-

go w Wiedniu. Jak pisze Stanisław Pi-

inteligencji, chociażby nie mających

weterynaryjnej w innej prowincji”. Wy-

zawał serca w dniu 23 lutego 1897 r.

stawiło „za główny cel naukę – nie za-

jaj, Czajkowski należał do nielicznego

własności”. Domagano się także wła-

raził przy tym przekonanie, że „w razie

we Lwowie.

bawę”. Podkreślał, że nawet te osoby,

grona posłów, którzy „nadawali ton

snej administracji. W tym względzie