Lwów – selekcja pamięci

21

Kurier Galicyjski * 1 – 14 kwietnia 2011

seWeryN Goszczyński

aLEKSaNDER NiEWińSKi

aleks.niewinski@wp.pl

„hajdamaka”, wieszcz

ilustracje archiwum

Po ii wojnie światowej czę-

sto określało się polskie po-

i żołnierz za wolność ludów

wstanie narodowe z lat 1830-

1831, jako powstanie roman-

tyczne. Pomysłodawcy takie-

go określenia czasem nawet

wymieniali któregoś z najbar-

dziej znanych powstańców

z okazji tej czy innej jubile-

uszowej rocznicy i w taki spo-

sób pozorowali pamięć o Po-

wstaniu. W podobny sposób

„pielęgnowano” też pamięć

o Powstaniu Styczniowym.

a przecież, nie romantyzm,

właściwy poezji, a gorzka

rzeczywistość zmusiła pod-

Gen. józef Dwernicki

chorążych pod dowództwem

Piotra Wysockiego do ataku

Powstaje więc pytanie, dlaczego

na Belweder 29 listopada

Gen. józef Bem

od końca II wojny światowej po dzień

1830 r.

przez wdzięcznych rodaków po jego

W podręcznikach z historii, w Związ-

dzisiejszy tak wybitnego obywatela

śmierci. Pomnik, który powstał w pra-

ku Radzieckim o polskich powstaniach,

miasta pozbawiono upamiętnienia w

cowni Parysa Filippiego, został umiesz-

a zwłaszcza o ich bohaterach prawie

nazwie ulicy i placu, lub chociaż umiesz-

czony w pobliskim kościele karmelitów

nie wspominano. Trudno więc się dzi-

czenia tablicy pamiątkowej na gmachu

trzewiczkowych pod wezwaniem św.

wić, że większość obywateli Lwowa nie

biblioteki im. Wasyla Stefanyka (daw-

Michała Archanioła i przetrwał czasy

wie nic, że jeden z powstańców – gen.

niej Ossolineum). Częściowej odpo-

sowieckie. Na mocy decyzji władz

Józef Bem budował w swoim czasie

wiedzi na te pytania można doszukać

Lwowa z 25 marca 1991 r., gmach ko-

Ossolineum i remontował lwowskie

się w ostatnim numerze KG (nr 23-24)

ścioła przekazano ukraińskiej Cerkwi

kościoły, a Benedykt Kołyszko, który

za ub. rok, s. 23. Dowiadujemy się, że

grekokatolickiej, a pomnik demontowa-

spoczywa na Cmentarzu Łyczakow-

od momentu nacjonalizacji lwowskiego

no podczas remontu w 1997 r. W tym

skim, kierował powstaniem na Ukra-

Ossolineum w 1940 r., nowa instytucja

momencie widocznie ktoś przypomniał

inie. Być może, na wydziałach polo-

nie kontynuuje tradycji ossolińskich.

sobie, że generał walczył o wolność

nistyki lub słowianoznawstwa ukraiń-

Wiadomo jednak, że Józef Bem po-

„naszą i waszą”. Pomnik przeniesio-

skich uniwersytetów, warto by choć w

zostaje bohaterem w pamięci kilku

no do kaplicy św. Józefa w Katedrze

tym roku w sposób szczególny wspo-

narodów, gdyż własnym czynem po-

Łacińskiej, gdzie dzięki fachowej pra-

mnieć poezję Seweryna Goszczyń-

wstańczym potwierdził słynne odtąd

Seweryn Goszczyński, portret autorstwa franciszka Tepy

cy polskich konserwatorów uratowa-

skiego, zaliczanego do romantyków z

hasło, sformułowane przez Joachima

no go od ostatecznego zniszczenia.

przebudowywał ich pałace, remon-

tzw. „szkoły ukraińskiej”?

Lelewela: „Za wolność naszą i waszą”.

„Selekcjonowanie”

Podczas prac konserwatorskich usły-

tował kościoły, projektował mosty.

To o nim pisał z wdzięczności węgierski

powstańców

szałem smutne pytanie: „Po jakich to

W tym samym czasie, w Rosji

Wreszcie zaproponowano mu kierow-

poeta A. Petöfi „Wątpić w zwycięstwo?

„Za Waszą

szkołach jest młode duchowieństwo

rokrocznie 1 września obchodzono

nictwo robót nad przebudową gmachu

Przecież Bem z nami, Szermierz wol-

i Naszą Wolność”

ukraińskie?”.

hucznie i uroczyście zdławienie Po-

klasztornego we Lwowie dla potrzeb

Obchody 50. rocznicy Powstania

ności – szafarz naszych losów…”. Ale

Każdy zdolny jest kontynuować

wstania Listopadowego. Widocznie

biblioteczno-muzealnych. Przeznaczo-

Listopadowego w dziejach Lwowa

czy miało to romantyczne przesłanie

tradycje, na których go wychowano.

po umowie, wymuszonej przez cara

no go bowiem na zbiory, ofiarowane

i Ziemi Lwowskiej na pewno pozo-

jakiekolwiek znaczenie dla nowych

Jeżeli aleję zasłużonych na Cmenta-

Pawła I na Tadeuszu Kościuszce,

narodowi przez Józefa Maksymiliana

staną jako najgłośniejsze. Zamiast

władz we Lwowie w 1940 lub po 1945

rzu Łyczakowskim, prowadzącą ku po-

późniejszych powstań Polakom nie

Ossolińskiego. Prace adaptacyjne Józef

programowej rezygnacji stańczyków

r? Trzeba też wziąć pod uwagę fakt,

mnikowi Juliana Konstantego Ordona

wybaczono, zarówno w carskim Pe-

Bem rozpoczął w marcu 1827 r. według

z dążenia do niepodległości, wła-

że w 1826 r. Józef Bem przyjechał do

(1810-1887) zabudowano pomnikami

tersburgu, jak i później w sowieckiej

własnych planów, za które otrzymał

dze miejskie Lwowa postanowiły

Lwowa jako bohater kampanii napole-

dygnitarzy ZSRR, to w podobny spo-

Moskwie. Lwowianie przekonali się o

wielokrotne podziękowania od Stanów

patriotycznie odznaczyć tę rocznicę.

ońskiej i był nagrodzony najwyższym

sób czyniono przed kwaterą „Kompanii

tym po II wojnie światowej, gdy fala

Galicyjskich, i samego kuratora, księ-

Wszystkim obecnym na uroczystości

orderem francuskim – Krzyżem Legii

Żelaznej” nawet do końca lat 90. ubie-

depolonizacji i pewnego „selekcjono-

cia Henryka Lubomirskiego. Bem wie-

29 listopada 1880 r. weteranom Po-

Honorowej. W historiografii rosyjskiej,

głego stulecia.

wania” dotarła do Lwowa. Na gmachu

lokrotnie przyczynił się też do powięk-

wstania (około stu osób) wręczono

a później sowieckiej, nie było miejsca

Katedry Lwowskiej nie zniszczono

szenia bezcennych zbiorów Ossoli-

pamiątkowe medale. Medale przed-

dla bohaterów wyprawy Bonapartego

tablicy pamiątkowej ku czci Tadeusza

neum, nie dokończył jednak swego

stawiały na awersie Polskę w posta-

na Moskwę. Tylko stare źródła polskie

Reset?

Nic więc dziwnego, że w powo-

Kościuszki. Pozwolono pozostać po-

dzieła z powodu wybuchu Powstania

ci niewiasty z koroną królewską, w

wspominały, jak hucznie w 1848 r., w

jennym Lwowie rocznice polskich po-

mnikom Bartosza Głowackiego i Jana

Listopadowego. W 1829 r. wydano we

pancerzu, trzymającą miecz w lewej

okresie Wiosny Ludów, przyjmowano

wstań, nawet jubileuszowe, nie miały

Kilińskiego, a nawet nie zmieniono au-

Lwowie książkę Bema „O machinach

ręce, w prawej zaś rozwiniętą chorą-

we Lwowie (w hotelu „George”) gene-

żadnego rozgłosu. Nie miała również

tentycznych nazw ulic ku ich czci. Tłu-

parowych”. Krótko mówiąc, widoczne

giew z Orłem Białym i napisem: „Za

rałów Bema i Dwernickiego…

większego echa w ubiegłym roku ju-

maczono to nieraz turystom, „chłop-

zasługi Józefa Bema przed Lwowem

Waszą i Naszą Wolność – Usque ad

Pamięć o gen. Józefie Dwernic-

bileuszowa 180. rocznica Powstania

skim” i odpowiednio „robotniczym”

dotyczyły okresu sprzed Powstania

finem”. Na rewersie medalu wytłoczo-

kim (1779-1857) przetrwała we Lwo-

Listopadowego, a jednak Unia Euro-

pochodzeniem tych bohaterów.

Listopadowego.

no płaskorzeźbę wieńca z gwiazdą

wie dzięki pomnikowi, wzniesionemu

pejska obecnie korzysta z zasady bez-

Z mapy Lwowa „zniknęły” natomiast

nadziei, natomiast w środku wieńca

pieczeństwa według formuły: „Za wol-

ulice Józefa Bema, Józefa Dwernickie-

napis: „Polska Bohaterom Powsta-

ność naszą i waszą”. Po 20 latach nie-

go, Juliana Ordona, Leona Sapiehy, a

nia Listopadowego w Pięćdziesiątą

podległości Ukrainy, we Lwowie spo-

nawet Seweryna Goszczyńskiego.

Rocznicę”.

dziewano się, że wspomniani zostaną

Nie odnowiono nazw tych ulic po dzień

Wkrótce większość tych wete-

chociażby tacy uczestnicy Powstania

dzisiejszy. Zasługi Leona Sapiehy

ranów odeszła do życia wiecznego.

Listopadowego, jak Onufry Heronim

(1801-1878) przed Lwowem i Galicją

Część z nich spoczęła na Cmen-

Kunaszowski (1806-1885) i Kasper

znane są z okresu jego wymuszonej

tarzu Łyczakowskim, w specjalnie

Cięglewicz (1807-1886), spoczywają-

emigracji do Lwowa, jako uczestnika

wydzielonej na mocy decyzji władz

cy w kwaterze „Żelaznej Kompanii”.

Powstania Listopadowego. Powszech-

Lwowa kwaterze, zwanej „Żelazną

Przecież znano ich poglądy ukrainofil-

nie wiadomo, że to dzięki jego stara-

Kompanią”. Jest to de facto jedyna

skie. Cięglewicz, pochodził z ubogiej

niom w Galicji zbudowano pierwsze

zbiorowa nekropolia powstańców

rodziny z Horodenki. Wychowywał się

koleje. Józef Bem (1794-1850) nato-

listopadowych na terenie byłej Rze-

w środowisku ukraińsko-polskim i mó-

miast, jak pisała 11 lutego 1826 r. „Ga-

czypospolitej. W latach 1881-1916

wił o sobie z dumą: „Gente Ruthenus,

zeta Lwowska”, przyjechał do Lwowa

spoczęło w niej 47 powstańców.

natione Polonus”. Pisał również wier-

w stopniu „królewsko-polskiego” kapi-

Ponadto, według obliczeń prof. Sta-

sze w języku ukraińskim i „Wskazówki

tana. Korzystał tu z nawyków wojsko-

nisława Nicieji, na Cmentarzu Łycza-

autor podczas konserwacji pomnika gen. józefa Dwernic-

dla nauczycieli ludu ruskiego”. Czasy

wych, wznosił budynki gospodarcze

kowskim spoczywa jeszcze około

kiego w Katedrze Lwowskiej

się jednak zmieniają, więc warto

w majątkach galicyjskich magnatów,

146 ich towarzyszy broni.