Lwów – selekcja pamięci

22

1 – 14 kwietnia 2011 * Kurier Galicyjski

wciąż mieć nadzieję na rychłe ich

dostał się ponownie do gimnazjum w

„tyranii i ucisku”. Poezje te, krążące w

zamku. Bohaterem powieści jest Ko-

co: „Doborowa młodzież w liczbie 18

przypomnienie. Być może będzie to

Winnicy, do klasy pierwszej. Tego gim-

odpisach, zostały wydane zbiorowo w

zak Nebaba, obciążony dręczącą winą

osób, pomiędzy którymi byli: Seweryn

sprzyjało porozumieniu polsko-ukra-

nazjum też nie ukończył, bowiem jego

kraju dopiero w 1838 r., na emigracji

młodości, zamordowania uwiedzionej

Goszczyński, Ludwik Nabielak, Le-

ińskiemu.

ojciec ponownie musiał zmienić pracę

o rok później. Najbardziej rewolucyjny

obłąkanej dziewczyny. Ten wspaniały

onard Rettel, zgromadziwszy się pod

W grudniu ub. roku nastąpiło

i zamieszkał, tym razem w Humaniu.

z tych liryków to „Uczta zemsty” (1824

ataman Kozaków dworskich, urażo-

posągiem Jana Sobieskiego w parku

pewne porozumienie również w sto-

Seweryn wstąpił tam do klasy drugiej

r.). Ukrywając się w dworach przyja-

ny w swej dumie przez swego pana,

Łazienkowskim, skoro ogień na Solcu

sunkach polsko-rosyjskich. Prezydent

gimnazjum, gdzie zawarł przyjaźń z

ciół, poeta przy okazji korzystał z za-

który odebrał mu ukochaną Orlikę, w

się nie ukazał, szybko ruszyła pod do-

Rosji Dmitrij Miedwiediew w wywia-

Bohdanem Zaleskim i Michałem Gra-

sobnych bibliotek, uzupełniając w taki

porywie zemsty za krzywdę osobistą

wództwem podchorążych Trzaskow-

dzie „Tomasz Lis. Na żywo” (TVP „Po-

bowskim. Za przykładem przyjaciół

sposób wykształcenie. Wieczorami, gdy

i wszystkie pańskie zbrodnie, z sza-

skiego i Kobylańskiego ku Belwede-

lonia”, 6 grudnia 2010 r.) podkreślił, że

Seweryn Goszczyński napisał wtedy

czuł się swobodniejszy, rozkoszował się

leńczą odwagą pociąga za sobą haj-

rowi, gdzie mieszkał ks. Konstanty.

w ciągu całej historii, przed 1991 r.,

swe pierwsze wiersze. Jednak i tu nie

widokiem nocnego nieba i „słuchał wia-

damaków i z nimi napada na zamek.

Zabiwszy straże pałacowe i rozpę-

demokracji w Rosji nie było. Padło

skończył całego gimnazjum, opuścił

trów muzyki różnotonnej, według tego

Zwycięskie wojska „Lachów” z całym

dziwszy służbę, belwederscy boha-

nawet słowo „reset”, zaczerpnięte z

je w piątej klasie. Przejęty duchem li-

jak grała na gałęziach, na uwiędłych

okrucieństwem karzą zbuntowanego

terowie wbiegli na schody i wprost

leksykonu komputerowego. Według

beralizmu, zaniechawszy praktyk re-

liściach lub na mchu odwiecznym”. Z

Kozaka. Nebaba umiera w męce,

do gabinetu książęcego spieszyli.

komentarza redaktora, wiele pytań

ligijnych, razem z Zaleskim podążył

przyrodą zżył się tak, jak mało kto z

wbity na pal.

Znienawidzony Lubowidzki, chociaż

jeszcze pozostaje. Pamięć kompute-

do Warszawy, gdzie, jak sam wspomi-

poetów, nie mniej mocno zżył się z lu-

Dopiero Goszczyński dał lite-

padł skłuty ich bagnetami, ocalił Kon-

rowa nigdy nie będzie dorównywać

nał, jego wybuchowy charakter oraz

dem; poznał zwyczaje, pieśni ukraiń-

raturze istotny typ Kozaka – aż do

stantego, zamykając drzwi do gabine-

pamięci ludzkiej, szczególnie zbioro-

skie, wspomnienia czasów dawnych.

wej pamięci narodowej. Stopień tego

„resetu” pozostaje nie wyjaśniony.

Kilka słów

Ponieważ czegoś podobnego nie sły-

o „Zamku kaniowskim”

szeliśmy w ciągu kilkusetletniej histo-

Najwybitniejszym utworem w twór-

rii trudnych stosunków polsko-rosyj-

czości Seweryna Goszczyńskiego,

skich, warto być optymistą i w krótkim

dzięki któremu wszedł do historii lite-

czasie oczekiwać obiektywnej oceny

ratury polskiej, jest „Zamek kaniowski”.

trudnych kart historii. Demokracja ku

Tę powieść poetycką, powstałą w la-

temu zobowiązuje.

tach 1826-1827, wydano w Warszawie

w 1828 r. Utwór spotkał się z atakiem

zwolenników klasycyzmu i pozytyw-

„Hajdamaka”

Na razie przypomnijmy postać

nym odzewem ze strony młodego po-

Seweryna Goszczyńskiego (1801-

kolenia. Maurycy Mochnacki, wysoko

1876) – jedną z najbardziej szlachet-

oceniając kunszt pisarski autora, zali-

nych postaci wśród powstańców listo-

czył jego utwór do „rzetelnych ozdób

padowych. Jest ku temu dobra okazja,

literatury polskiej”. Po latach również

w lutym br. przypadła bowiem 135.

Adam Mickiewicz w prelekcjach pary-

rocznica śmierci Seweryna Goszczyń-

skich pozytywnie wyraził się o Gosz-

skiego, spoczywającego przecież na

czyńskim, jako o poecie słowiańskim.

Cmentarzu Łyczakowskim.

Tło historyczne wydarzeń rozgry-

Na wszelki wypadek zaznaczymy,

wających się w powieści stanowi tzw.

że pochodził on z zubożałej szlachty

Koliszczyzna (hajdamaczyzna) – po-

i nazywano go w swoim czasie „haj-

wstanie, które wybuchło na Ukrainie w

medal wybity we Lwowie,

damaką”, a to określenie jest dość

1768 r., w czasie trwania Konfederacji

upamiętniający 50. rocznicę

znane na Ukrainie i wywołujące dumę

Barskiej. Goszczyński znał ten temat

Powstania Listopadowego

nawet dzisiaj.

z literatury, z opowieści i legend.

Niewątpliwie wątków romantycz-

Prawdę mówiąc, ortodoksyjnie ka-

zdecydowane umiłowanie wolności

nych w twórczości Goszczyńskiego

tolicka ideologia konfederacji barskiej,

spowodowały, że wstąpił do Związku

trzeba szukać na Ukrainie, gdzie uro-

spowodowała kontrakcję ze strony

Wolnych Braci Polaków.

dził się 4 listopada 1801 r., dorastał

duchowieństwa prawosławnego. Ihu-

Goszczyński wchodzi do spisko-

i wychowywał. Jego utwory literackie,

men Jaworski, posługując się fałszy-

wego podziemia. Niebawem zagroził

szczególnie z okresu przed Powsta-

wym manifestem Katarzyny II, wzywał

mu areszt. Młodzian postanawia nie

niem Listopadowym, przesiąknięte

chłopów do walki z „Lachami. Żydami

spiskować, lecz walczyć o wolność.

Pomnik Seweryna Goszczyńskiego na Cmentarzu Łycza-

są fascynacją folklorem ukraińskim,

i unitami”. Ze względu na zadawnione

W tym czasie Europa śledzi losy

kowskim we Lwowie

historią i przyrodą tego kraju.

konflikty, wciąż żywe na tym terenie,

powstania w Grecji. Za przykładem

Ród Goszczyńskich pochodził z

propaganda trafiła na bardzo podatny

tu i dając mu możność ratowania się

„Hajdamaków” Tarasa Szewczenki i

Byrona, Goszczyński postanawia też

Mazowsza. Ojciec poety Józef, jako

grunt i wywołała wystąpienie zbrojne.

ucieczką. Kiedy bohaterska młodzież

sienkiewiczowskiego Bohuna. „Zamek

tam dotrzeć. Mając pięć złotych w

oficer artylerii, odbywszy kampanię pod

Symbolem tej rewolty stała się rzeź

przetrząsała pałac, szukając tyrana i

kaniowski” był pierwszym krokiem do

kieszeni, poeta wyruszył pieszo, by

Józefem Poniatowskim i Tadeuszem

Humania. Kozackie oddziały Iwana

kładąc trupem jenerała naznaczone-

przemyślenia przeszłości. Nie po to,

najpierw trafić do Odessy. Sądził, że

Kościuszką, przeniósł się na Wołyń

Gonty i Maksyma Żeleźniaka wymor-

go na ten dzień dowódcą wojska, Wy-

by wskrzeszać chwałę dawną i szukać

na Ukrainie uzyska potrzebną kwo-

w charakterze oficjalisty, w zarządzie

dowały tam prawie 20 tysięcy miesz-

socki wpadł na salę szkoły podchorą-

pokrzepienia, lecz by ukazać groźną

tę. Zabiedzony i zmordowany, przy-

majątków szambelana Antoniego Pru-

czan, szlachty i Żydów. Pogromy o

żych, wołając, że godzina zemsty już

prawdę i dać przestrogę. Goszczyń-

bywszy w strony rodzinne, poeta nie

szyńskiego, szwagra księcia Hieroni-

mniejszej skali miały miejsce także

wybiła…”.

ski pragnął wstrząsnąć straszliwymi

znalazł jednak spodziewanych fundu-

ma Sanguszki. Tu się ożenił z Fran-

w innych miejscowościach. Wojska

Po ataku na Belweder Seweryn

skutkami krzywdy, mimo że nie myślał

szy i musiał pozostać na Ukrainie. U

ciszką Górowską, rodem ze Sławuty,

rosyjskie przyjęły początkowo posta-

Goszczyński wstąpił do gwardii hono-

idealizować samych mścicieli.

rodziców długo przebywać nie mógł,

„Nad zwycięzcami, nad zwyciężonymi

położonej w północno-wschodniej

wę bierną; w końcu jednak, w obawie

rowej, a po jej rozwiązaniu, w korpusie

gdyż rozsiadła się tam bieda; matka

Trawą usłana mogiła zapada (…)

części Wołynia. Z czasem małżeństwo

przed rozprzestrzenieniem się buntu,

Dwernickiego, brał udział w bitwach

z ośmiorgiem dzieci gnieździć się mu-

Piekła za wojną zatrzaśnięto bramę.

przeniosło się do miasteczka San-

rozpoczęły brutalne działania odwe-

pod Stoczkiem i Nową Wsią. Z po-

siała w ciasnym mieszkaniu.

Znów ten że pokój i zbrodnie te same!

guszków Ilińce (w powiecie lipowiec-

towe. Oddziały rosyjskie, dowodzo-

wodu choroby musiał wrócić do War-

Kilka lat Seweryn Goszczyński

kim), siedem mil od Humania, gdzie

ne przez gen. Piotra Kreczetnikowa,

szawy, gdzie był adiutantem ministra

Tak kończył się „Zamek kaniow-

tułał się po Ukrainie – prowadził bez-

urodził się Seweryn. Tu też został

wraz z wojskami Franciszka Ksawe-

wojny, Franciszka Morawskiego. Po

ski”, którego ostatnie słowa cenzura

domny żywot konspiratora, tropionego

ochrzczony. Około 1806 r. Goszczyń-

rego Branickiego i regimentarza Jó-

kapitulacji Warszawy przeszedł grani-

wymazała…

przez policję za wciąganie młodzieży

scy przenieśli się do wsi Siomaki pod

zefa Stempowskiego, stłumiły ruch

cę pruską pod komendą gen. Rybiń-

do spisków i wiersze rewolucyjne.

Sławutę. W dzieciństwie Seweryn był

chłopski, używając metod równie, a

skiego. Nie udał się jednak do Francji,

Były to tzw. „liryki humańskie”, wier-

Żołnierska nuta

porywczy i zapalczywy, ale serce miał

czasem nawet bardziej drastycznych

lecz przez Poznań pojechał do Galicji,

Kierując się więc nie idealizmem, a

sze dość prymitywne poetycko, ale

dobre i wdzięczne. Książę Sangusz-

jak sami powstańcy.

gdzie przebywał około siedmiu lat, roz-

poczuciem rzeczywistości, Goszczyń-

pisane z nieznaną dotąd polskiej po-

ko, zobaczywszy chłopca na terenie

Akcja powieści rozgrywa się za-

wijając aktywną działalność literac-

ski wstąpił do wojskowego oddziału

ezji patriotyczną żarliwością („Rejtan”,

swego pałacu, nazwał go żartem „haj-

tem w czasie Koliszczyzny na Ukra-

ką i społeczną. W Galicji powstawały

pod dowództwem Piotra Wysockiego.

„Modlitwa wolnego”), z pasją człowie-

damaką” i ten przydomek przylgnął

inie, w Kaniowie i najbliższej okolicy

wówczas, pomimo prześladowań, róż-

Poeta czynnie uczestniczył w przygo-

ka zbuntowanego przeciwko światu

już do Seweryna Goszczyńskiego.

ne stowarzyszenia tajemne…

towaniach do powstania. W walkach

„Nad zwycięzcami, nad zwyciężonymi

Z początku poeta uczył się w szkole

29 listopada 1830 r. wziął udział wybit-

elementarnej w Sławucie, potem w

ny, zachowując zimną krew i nadzwy-

Po powstaniu

Trawą usłana mogiła zapada (…)

Zasławiu u księży misjonarzy, na-

czajną przytomność. Rzeczywiście,

W świadomości historycznej na-

Piekła za wojną zatrzaśnięto bramę.

stępnie w Międzyrzecu u pijarów. Gdy

przydała się mu specyfika charakteru:

stępnych pokoleń Polaków Powsta-

Znów ten że pokój i zbrodnie te same!

ojciec stracił miejsce u Sanguszków i

męskość i stanowczość, siła fizyczna i

nie Listopadowe obudowano wielką

musiał szukać innej służby, w Nowym

energia moralna.

legendą romantyczną. Stworzono ją

Konstantynowie na Podolu, przez trzy

Bolesław Limanowski w opraco-

przez literaturę najwyższego formatu,

Tak kończył się „Zamek kaniowski”, któ-

lata chłopiec nie chodził do szkół,

waniu „Stuletnia walka Narodu pol-

nie zawsze zresztą w zgodzie z fakta-

korzystał tylko z lekcji prywatnych.

skiego o niepodległość” (Lwów,1906)

mi. Przypomnimy w tym miejscu np.

rego ostatnie słowa cenzura wymazała…

Dopiero w czternastym roku życia

opisuje atak na Belweder następują-

„Redutę Ordona” Adama Mickiewicza