img
przegląd wydarzeń
6
15 – 28 kwietnia 2011 * Kurier Galicyjski
promeTeizm
Z jakim lękiem bandyci z Kremla
17 lutego b.r., zorganizowana przez In-
przyjęli powstanie organizacji prome-
stytut Historii Polskiej Akademii Nauk.
tejskiej pod egidą Polski – zwłaszcza
Co do sensu prometeizmu hi-
w kontekście powrotu do władzy Pił-
storycznego, owego z lat 20 i 30.
sudskiego w 1926 r. – świadczy fakt,
ubiegłego wieku, to odpowiedzią jest
że nie zawahali się przed fizycznym
właściwie już tytuł konferencji, wybra-
usunięciem jego głównych działaczy.
ny przez jej organizatora, prof. Marka
Symon Petlura został zamordowany
Kornata. Potwierdzają to wypowiedzi
JERZy lUBACH
przez sowieckiego agenta zaledwie
zagranicznych prelegentów. Dr Zaur
By opowiedzieć o prometeizmie,
w dwa tygodnie po przewrocie majo-
Gasimov z Azerbejdżanu, wykładowca
trzeba wedle rady starożytnych Rzy-
wym, a Noe Ramiszwili w parę mie-
Instytutu Historii Europy w Moguncji,
mian zacząć ab ovo, czyli od począt-
sięcy później...
czy dr Georgi Mamoulia z Gruzji, wy-
ku, a zatem od Prometeusza. Kim był
Sowieci mieli słuszne obawy – de-
kładający w Paryżu, jednogłośnie nie-
ów zagadkowy heros? Półbogiem,
wizą „Prometeusza” było „rozczłonko-
mal stwierdzili (a są wybitnymi znaw-
który z bliżej nieznanych powodów tak
wanie sowieckiego imperium wzdłuż
cami tego tematu), że prometeizm
się użalił nad nędznym rodzajem ludz-
szwów narodowościowych”, jak to de-
był politycznym fenomenem przede
kim, że ukradł z Olimpu ogień i poda-
finiował jeden z organów prometeizmu,
wszystkim z dwóch powodów: skali
rował go plemieniu ludzkiemu, by było
warszawskie pismo „Wschód-Orient”,
myślenia geopolitycznego i bezintere-
mniej bezradne wobec kaprysów na-
założone w 1930 r. w Warszawie przez
sowności głównych twórców ruchu.
tury i bogów. Bogom się to wielce nie
Jerzego Giedroycia. I tak też działał,
A więc z jednej strony, myślenie
spodobało, więc za karę Prometeusz
zarówno jawnie, głosząc Zachodowi
polityczne niezaściankowe, a w skali
został przykuty do skał Kaukazu (!),
ideę wyzwolenia narodów ujarzmio-
ogromnej – od Bałtyku po Morze Czar-
gdzie co dzień sęp wyżerał mu żyw-
nych na łamach francuskojęzycznego
ne i Kaukaz z Morzem Kaspijskim. Poza
cem wątrobę, która w nocy odrastała,
pisma „Promethee”, wydawanego
Piłsudskim nikt w Europie takiej szero-
by na nowo mógł cierpieć męki. Tyle
w Paryżu, jak i dyskretnie, poprzez
kości spojrzenia nie miał, dość porów-
starogrecki mit.
wspieranie kolejnych powstań w Gruzji
nać to z „osiągnięciami” brytyjsko-fran-
Bogowie greccy przeminęli wraz
i chronienie ich uczestników. Legen-
cuskimi typu Monachium, Anschlussu
ze swą rzymską mutacją, gdzie Zeu-
darny bohater powstania pułkownik
Austrii i flirtowania z Sowietami.
sa zastąpił Jowisz, ale jakoś nie sły-
Czolokoszwili, znany jako „Kakuca”,
Druga ważna kwestia, którą w
chać o zmianie ich wyroku wydanego
ścigany przez sowieckich agentów w
rozmowie ze mną podkreślił także ja-
na Prometeusza. Dlatego do dziś
całej Europie, wielokrotnie bywał w
poński uczestnik konferencji, profesor
jego postać pozostaje dla nas bar-
Polsce, współdziałając przeciw czer-
Hiroaki Kuromiya z Indiana University
dziej żywa, niźli utrwaleni w marmu-
wonemu imperium z polską „dwójką”.
w USA, to – nie bójmy się tego słowa
rach olimpijczycy, których na naszą
Uznanie przez mocarstwa zachod-
– szlachetność politycznego wszak
zamysłu prometejskiego. Jego spiri-
korzyść okradł.
nie wcielenia do Związku Sowieckiego
tus movens – Polska – nie kierowała
A czymże był ów skradziony z Olim-
Gruzji i innych krajów kaukaskich osła-
pu i podarowany nam przez herosa-
się bowiem tradycyjnymi mocarstwo-
biło ruch prometejski – Polska musiała
męczennika ogień? Wedle uczonych
wymi motywami, jak choćby właśnie
się liczyć ze zdaniem wielkich, lecz
badaczy mitów symbolizuje on począ-
Japonia, „wyzwalająca” Mandżurię,
sympatia dla narodów zniewolonych
tek cywilizacji, czyli przezwyciężenie
by stworzyć całkowicie sobie podpo-
przetrwała koniec prometeizmu wyzna-
ślepego poddania się przez ludzkość
rządkowane Mandżukuo. Nie chodziło
czony przez wybuch II Wojny Świato-
siłom natury, przezwyciężenie tych sił
o stworzenie państw marionetkowych,
wej. Prometejskie bowiem w istocie
i zrozumienie, że to człowiek jest – a
podporządkowanychRzeczypospolitej,
idee prezentowała powstała wszak już
przynajmniej dąży do tego, by być
ale zbudowanie łańcucha solidarności,
po wojnie „Kultura” Giedroycia, pogło-
władcą natury.
który słabszym pozwoli przetrwać w
sem prometeizmu było błyskawiczne
Jednakże ta interpretacja nie za-
konfrontacji z rosyjskim kolosem, o
uznanie przez w pełni już suwerenną
pewniłaby Prometeuszowi obecności
którym już w 1920 r. Marszałek Piłsud-
Rzeczpospolitą w 1991 r. Ukrainy, Li-
order Świętego Jerzego, prezydent Micheil Saakaszwili wrę-
w naszej współczesnej mitologii – swą
ski powiedział stanowczo, zresztą w
twy, Gruzji, Azerbejdżanu. Przyjazne,
czył lechowi Kaczyńskiemu właśnie u stóp odsłoniętego
dzisiejszą żywotność mit o Promete-
wywiadzie dla gazety angielskiej: „Bez
częściowo wręcz sojusznicze (wprowa-
przez nich wspólnie w Tbilisi Prometeusza
uszu zawdzięcza przejęciu go i zinter-
względu na to, jaki w Rosji jest rząd,
dzaliśmy wszak Litwę, Łotwę i Estonię
atamana Petlury walka o niepodle-
skiego również Gruzja została napad-
pretowaniu przez Romantyzm. Wedle
biały, czy czerwony, zawsze pozostaje
do NATO) stosunki z odrodzonymi pań-
głą Ukrainę. W planach Piłsudskiego
nięta i podbita przez Armię Czerwoną.
tego odczytania, prometejski ogień to
ona zaciekle imperialistyczna”.
stwami, wskazywałyby wręcz na reali-
obok silnej i sprzymierzonej z Polską
Nie było przypadkiem, że setki ucieki-
symbol dążenia człowieka do wolno-
Kiedy pytałem o współczesne for-
zację prometejskiej idei Marszałka...
Ukrainy powstać miała także nieza-
nierów z Gruzji trafiły do przyjaznej im
ści ducha, ale i możliwości swobodnej
my prometeizmu, wszyscy moi rozmów-
Wkrótce jednak okazało się, że
leżna Białoruś. Jak wiadomo, mimo
Polski, a jednym z ostatnich działań
ekspresji, także w sferze narodowej,
cy zaczynali od stwierdzenia, że nie jest
aktualna jest i druga strona tego me-
sierpniowego zwycięstwa zwanego
podjętych przez Piłsudskiego, zanim
stąd popularność postaci Prometeusza
on skierowany przeciwko Rosji, wręcz
dalu – trwałość imperialnych zakusów
nieco przewrotnie „Cudem nad Wi-
odsunął się z życia politycznego, było
w okresie budzenia się zniewolonych
przeciwnie – pragnie jej prawdziwej
Moskwy. Zwasalizowanie niepodległej
słą”, tych ambitnych planów nie udało
przyjęcie w szeregi Wojska Polskiego
narodów do walki o niepodległość w
demokratyzacji, wyzbycia się impe-
formalnie Białorusi, zbrojna agresja na
się zrealizować.
108 podchorążych i oficerów rozbitej
XIX wieku, także w rozerwanej przez
rialnych zakusów, co jest niezbędną
Gruzję, dążenie do ponownego opa-
Wydawało się, że postanowienia
armii gruzińskiej.
zaborców Polsce. I tu już jesteśmy w
przesłanką do prawdziwie dobrosą-
nowania Ukrainy... Do niedawna idee
tzw. Pokoju Ryskiego z 1921 r., które-
O losach tych Gruzinów, którzy
domu – stąd zaledwie krok do prome-
siedzkich stosunków. Krzewieniu ta-
„Prometeusza” starał się realizować
go niechlubną 90. rocznicę obchodzi-
w latach II Wojny Światowej okryli się
teizmu, jako ruchu politycznego, po-
kiej świadomości poświęcony będzie
na miarę swych ograniczonych kon-
my w tym roku, położyły kres śmiałej
chwałą w szeregach armii polskiej na
wstałego w pierwszej połowie XX wie-
kwartalnik „Nowy Prometeusz”, które-
stytucyjnych uprawnień św. pamięci
idei. Dominujący w polskiej delegacji
wszystkich frontach, a także znaleźli
ku właśnie w odrodzonej w 1918 roku
go sygnalny numer zaprezentowany
prezydent Lech Kaczyński. Kraje „pro-
endecy, wrodzy planom Piłsudskie-
się wśród zamordowanych w Katyniu
Polsce, ruchu, który za główny cel
został podczas konferencji. Pismo to
metejskie” (wedle przedwojennej termi-
go, doprowadzili do uznania władzy
oficerów WP, udało mi się zrealizować
stawiał sobie wspomożenie narodów
redagowane jest w Warszawie przez
nologii) wystąpiły dzięki niemu solidar-
sowieckiej na Ukrainie i Białorusi, a
kilka lat temu film dokumentalny p.t.
nadal ujarzmionych w ich słusznych
Azerbejdżankę, doktorantkę Studiów
nie w obronie jednego z nich – Gruzji.
wojska jedynego naszego sojusznika
„W rogatywce i tygrysiej skórze”, któ-
i sprawiedliwych dążeniach do uzyska-
Europy Wschodniej Uniwersytetu War-
Zorganizowana przez Lecha Kaczyń-
– Ukraińskiej Republiki Ludowej pod
ry był wielokrotnie emitowany przez
nia pełnej wolności i suwerenności.
szawskiego, panią Hijran Aliyevą.
skiego wyprawa przywódców Polski,
wodzą Symona Petlury miały zostać
Telewizję Polską, więc nie będę ich
Twórcą tego prometeizmu był Jó-
Podobnie zdefiniował działania
Litwy, Ukrainy, Łotwy i Estonii wedle
w Polsce internowane w tych samych
tu opowiadał, zaznaczę jednak, że
zef Piłsudski – nie piszę Marszałek,
założonych przez siebie Studiów dy-
wszelkiego prawdopodobieństwa ura-
obozach, które nie tak dawno temu za-
„polscy” Gruzini właśnie oraz nasi byli
bowiem idea ta zrodziła się w jego
rektor Jan Malicki. Przewinęło się
towała Tbilisi od powtórki wkroczenia
ludniali legioniści na rozkaz Komendan-
ukraińscy sojusznicy stali się podwa-
umyśle dużo wcześniej, niż został
przez nie już setki młodych ludzi z
oddziałów rosyjskich, jak w 1921 r.
ta odmawiający przysięgi na wierność
linami organizacji „Prometeusz”, którą
Marszałkiem, czy Naczelnikiem Pań-
Ukrainy, Białorusi, krajów kaukaskich.
Nie jest przypadkiem, że najwyższe
monarchom Niemiec i Austro-Węgier.
w 1926 r. na polecenie Piłsudskiego
stwa. Faktem jest wszakże, że wła-
Dyrektor Malicki odwołał się do myśli
odznaczenie Gruzji, Order Świętego
A jednak idea prometejska Mar-
utworzył jego bliski przyjaciel, wybitny
śnie po objęciu sterów nawy państwo-
Piłsudskiego, sformułowanej prze-
Jerzego, prezydent Saakaszwili wrę-
szałka nie umarła. Przejawem geopoli-
działacz polityczny Tadeusz Hołówko.
wej odrodzonej po 123 latach niewoli
zeń również w 1920 roku. Marszałek
czył Lechowi Kaczyńskiemu właśnie u
tycznej skali, jaką osiągała, była udana
Było to zresztą wynikiem kilkulet-
Rzeczpospolitej uczynił wszystko, co
stwierdził wówczas, że satrapią Rosji
stóp odsłoniętego przez nich wspólnie
próba nawiązania polityczno-militar-
nich wcześniejszych działań wiernych
było w jego mocy, by się tą wolnością
białej gardził i zwalczał ją od młodości,
w Tbilisi Prometeusza. Po tragicznej
nych kontaktów z krajami kaukaskimi,
Piłsudskiemu wojskowych z Wydziału
dzielić z innymi. Wyrazem tego było
zaś z brutalną dyktaturą sowiecką nie
śmierci  prezydenta  Kaczyńskiego
których świeżo uzyskanej niepodległo-
Wschodniego II Oddziału Sztabu Ge-
konsekwentne dążenie do wspomo-
chce mieć nic do czynienia, natomiast
Rzeczpospolita wydaje się wyrzekać
ści również zagrażał sowiecki imperia-
neralnego. Doprowadziły one do zjed-
żenia tych państw, które niepodległość
marzy o „trzeciej Rosji”, rządzonej de-
prometejskich „mrzonek”.
lizm. Tuż przed tzw. Wyprawą Kijowską
noczenia się emigracyjnych ruchów
podobnie jak Polska odzyskały (lub
mokratycznie, wyzbytej żądzy podbo-
Czy prometeizm jest więc istotnie
w kwietniu 1920 r. osobisty wysłannik
niepodległościowych krajów wcielo-
uzyskały) w wyniku rozpadu więzienia
jów niebezpiecznych dla wszystkich jej
czymś przebrzmiałym? A może była
(i przyjaciel) Piłsudskiego, Tytus Filipo-
nych siłą do Związku Sowieckiego.
narodów, czyli imperium rosyjskiego.
sąsiadów.
to idea od początku chybiona, wyraz
wicz, dotarł na Kaukaz i w imieniu Na-
Czołowymi postaciami „Prometeusza”
Działo się to ze zmiennym szczęściem
Moim zdaniem, dopóki „trzecia
polskich ambicji, nie mających opar-
czelnika Polski zawarł pakt wojskowy
stali się przebywający w Paryżu Ata-
– Wojsko Polskie udanie wsparło na
Rosja” pozostaje nadal tylko marze-
cia w realnej sile? Zapytałem o to
z rządem Gruzji, a potem usiłował to
man Główny Symon Petlura, repre-
przykład Łotwę przeciw zagrażającym
niem, trzeba rozkuć z kajdanów Pro-
kilku uczestników niezwykle interesu-
samo uczynić w Azerbejdżanie, gdzie
zentujący rząd wolnej Ukrainy i mini-
jej bolszewikom, początkowo też wy-
meteusza, by od Kaukazu do Bałtyku
jącej konferencji naukowej „Ruch pro-
zastała go agresja sowiecka na ten
ster emigracyjnego rządu Gruzji, Noe
dawało się, że podobnym sukcesem
ktoś nie zgasił nam nagle płomienia
metejski – fenomen europejski”, która
kraj. Wkrótce po zawarciu Pokoju Ry-
Ramiszwili.
zakończy się wspólna z formacjami
wolności.
odbyła się w Warszawie w dniach 16 i