sławni lwowianie

22

29 kwietnia – 12 maja 2011 * Kurier Galicyjski

pierwsza gwiazda skarbkowskiej sceny

Wrocławiu. Leontyna Aniela wycho-

wanka Instytutu dla Panien Hotelu

Lambert w Paryżu, wyszła za mąż

za Adama Jerzego Giełguda, przed-

stawiciela znanej polskiej rodziny, od

dziecka zamieszkałego w Anglii (był

urzędnikiem państwowym i publicy-

stą angielskim, naturalizował się, jako

obywatel brytyjski). Wraz mężem Le-

ontyna Aniela zamieszkała na stałe w

Anglii. To prawdopodobnie z rodowodu

BEATA KOsT

Giełguda, połączonego z informacją,

że Aniela Aszpergerowa była krótko

21 maja 2000 roku w swojej

aktorką wileńską, wynikła dla dzienni-

posiadłości w hrabstwie Buc-

karzy angielskich „litewska przeszłość”

kinghamshire w Anglii umiera

Anieli, prababki Johna Gielguda.

96 letni sir John Gielgud – je-

Aniela Aszpergerowa w la-

Jako sędziwa pani najlepiej się

den z ostatnich wielkich, kla-

tach 1830

czuła w otoczeniu lwowskich przyja-

sycznych aktorów brytyjskiej

ciół. Jej lwowski dom położony był przy

sceny, obok Laurence a Oli-

ulicy Grottgera 10. Święta najczęściej

viera i Ralpha Richardsona,

spędzała w domu Karola Młodnickie-

zaliczany do wielkich rycerzy

go i jego żony Wandy Monne. Towa-

sceny XX wieku. Kiedy we

rzyszką jej starości była wyżlica Nolka,

wszystkich teatrach na West

którą dostała od córki Wandy i Karo-

Endzie w Londynie gaszo-

la – Maryli Młodnickiej (Wolskiej). 28

no światła, aby oddać hołd

marca 1884 roku Aniela Aszpergerowa

Gielgudowi, nikt zapewne

obchodziła we Lwowie jubileusz pięć-

nie pamiętał o tym, że nieca-

dziesięciolecia pracy aktorskiej. Zagra-

łe 100 lat wcześniej, we Lwo-

ła rolę Wdowy w Balladynie. Po 1889

wie równie uroczyście tłumy

roku występowała już tylko gościnnie.

lwowian żegnały jego wielką

Aniela Aszpergerowa, portret malowany przez Reichna (ojca)

Ostatni raz na scenie skarbkowskiej

prababkę – aktorkę Anielę z

stanęła w 1896 roku.

Kamińskich Aszpergerową.

Przed Tobą i w Tobie dwa życia, dwa

Szybko zdobyła pozycję pierwszej ak-

Zmarła we Lwowie, 28 stycznia

Po śmierci Gielguda dzienni-

światy,

torki lwowskiej sceny. Dla teatru skarb-

1902 roku. 3 lutego, w dniu pożegna-

ki brytyjskie podawały wspo-

John Gielgud – prawnuk Anie-

Świat jeden pozorny, błyskotny, uroczy,

kowskiego okazała się też postacią

nia, mróz był we Lwowie siarczysty,

mnienia o Gielgudzie, pisząc,

li Aszpergerowej

Pod nogi Ci ścieli róże i bławaty

symboliczną. Teatr ten ufundowany

nie zważając na pogodę, tłumy lwo-

że jego babką była „famed Li-

I tęczą motyli za Tobą się toczy,

przez Stanisława Skarbka w darze

wian ściągały z rożnych krańców mia-

thuanian actress”. Dla dzien-

A jednak och! Nieraz smutek Cię

„I szkoda, że z ludzi, którzy jak my,

dla miasta otwierano w 1842 roku. Na

sta na Wały Hetmańskie. Z balkonu

nikarzy polskich „litewska”

ogarnie,

nie znali staruszki od lat,

pierwszy spektakl zespół przygotował

Teatru Wielkiego żegnał Aszpergero-

Aszpergerowa zamieniła się

Bo motyl przelata i kwiat więdnie marnie.

Żaden nie byłby zgadł,

„Śluby panieńskie” Aleksandra Fredry.

wą płomiennym przemówieniem aktor

w aktorkę wileńską.

Świat drugi, świat ducha, jak wnętrze

Jaką do śmierci wrzącą była Polką,

W roli Anieli wystąpiła Aszpergerowa.

***

Władysław Woleński. To właśnie Wo-

kościoła,

Jaką ofiarną, czujną patriotką,

Wielki „dom skarbkowski” stał się dla

„Aszpergerowej szkoda dla was,

leński wraz z dyrektorem Teatru Wiel-

Okrąża Cię światłem i mirrą, i cudem,

Jak się wiecznie turbowała sprawą,

niej domem dosłownie i w przenośni

niechby przeniosła się do Burgu i za-

kiego Tadeuszem Pawlikowskim za-

A kiedy z przepaską kapłanki u czoła,

Jak na lewo i prawo,

na długie 58 lat. Wiele lat mieszkała

grała po niemiecku, dopiero dowiedzie-

jęli się organizacją pogrzebu aktorki.

Ze słowem potęgi powstajesz przed

Cichaczem

w tym gmachu, ale przede wszystkim

libyście się, kogo tu macie” – powiadali

Wielki kondukt odprowadził Aszper-

ludem,

Wspomagała rodaków nędzarzy –

święciła triumfy na scenie. 9 września

krytycy niemieccy do swoich polskich

gerową na Cmentarz Łyczakowski.

To wiedzą ci Twoi najbliżsi, najszczersi,

I jeszcze żaliła się z płaczem,

1900 roku, kiedy w „Skarbku” odbywa-

kolegów po spektaklach lwowskich z

Maryla Wolska pisała o tym dniu:

Co blasku i woni faluje w Twej piersi.

Że na wszystkich nie starczy jej gaży…”

Ostatni raz ją widziałam

ło się ostatnie przedstawienie Aniela

udziałem Anieli Aszpergerowej. Na nic

(...)

w roli tytułowej,

Aszpergerowa miała być na scenie,

zdały się zakusy, Aniela Aszpergerowa

Swoje zaangażowanie w sprawy

Więc kiedy Cię jedni obsypują kwiatem,

Gdy czarny wóz wiózł na Łyczaków

ale wiek i choroba nie pozwoliły na to:

Lwowa nie opuściła, a jeśli gdzieś wy-

narodowe przypłaciła karą więzienia:

A drudzy łzą duszy, a inni

Trumnę Aszpergerowej.

przyniesiono ją jednak na widownię,

jeżdżała – to najczęściej do rodzinnej

działała w Komitecie Niewiast i Naro-

westchnieniem...

Pogoda była podła, po prostu

zasiadła w jednej z lóż i w taki sposób

Warszawy lub na gościnne spektakle

dowym komitecie dla Galicji Wschod-

Ja rzucam na Ciebie niebieskim

psi czas –

symbolicznie zamknęła historię wiel-

do Krakowa. Lwowskiej publiczności

niej księcia Adama Sapiehy. Sprze-

promieniem.

Ale publiczność jednak nie zawiodła!

kiej instytucji teatralnej.

pozostała wierna do końca życia.

dawała losy na loterię, aby wspomóc

Przyszła ostatni raz.

Ze związku z Aszpergerem mia-

Na gościnnych przedstawieniach

Córka Marii Wasińskiej i Stefana

zasoby Rządu Narodowego. Wielo-

I patrzył tłum rodaków,

ła dwie córki – Walerię i Leontynę

w Warszawie wywoływano ją po kil-

z Bolimowa Kamińskiego przyszła na

krotnie przeprowadzano rewizje w jej

I wierna dusza Lwowa,

Anielę. Po kilku latach spędzonych

kanaście razy, w Krakowie, „kiedy

świat 29 listopada 1815 roku w War-

domu na Łyczakowie. W listopadzie

Jak się z ostatnią sceną żegna

we Lwowie Aszpergerowa rozstała

grywała na scenie pani Aszpergerowa,

szawie. Karierę rozpoczęła na deskach

1864 została aresztowana i skaza-

Aszpergerowa…

się z mężem – Wojciech Aszperger

to orkiestra dla przysporzenia widzom

Warszawskich Teatrów Rządowych w

na na rok więzienia za „niepoprawną

Jak oto w śmierci kulisy otwarte

wrócił do Warszawy, Aniela podpi-

miejsca musiała emigrować za kulisy”.

1835 roku, zagrała w komedii „Zazdro-

pomoc dla powstania”. Po uwolnieniu

Niosą Rognedę i Martę,

sała stały kontrakt. Zabłysła wielkim

Gościnnie gra na deskach wielu

śni w miłości”. Rok później pojawiła

odeszła ze sceny lwowskiej i przez pe-

Księżnę z komedii Sardou.

talentem i począwszy od Kamińskie-

teatrów. Jeśli zdarzało się, że skład

się na scenach wileńskich. Następnie

wien czas przebywała w Krakowie. Do

Wszystkie nieprzeliczone żony,

go, poprzez Skarbka, wszyscy kolejni

aktorski był zbyt słaby ona jedna swoją

wraz z zespołem Wojciecha Aszper-

Krakowa powróciła ponownie na krót-

kochanki, matki…

dyrektorzy sceny lwowskiej starali się

grą potrafiła utrzymać całe przedsta-

gera pracowała w Mińsku Litewskim.

ko, będąc juz emerytowaną aktorką.

A tłumy widzów skupione,

zatrzymać ją we Lwowie. Była aktorką

wienie. Zachowane opisy przedstawiają

Zauroczony młodą aktorką, owdowiały

Helena Modrzejewska wspomi-

Ściszone szepty warg,

o dużej skali talentu, grała role me-

niewysoką brunetkę, o ciemnych wy-

niedawno Aszperger oświadczył się

nała, że była przyjazna i życzliwa dla

Żegnały lady Makbet i Gwinonę,

lodramatyczne, komediowe i współ-

razistych oczach: „postawa szlachetna

Anieli. Ślub wzięli w kościele św. Krzy-

młodszych koleżanek. Pisze do brata

I matkę Balladyny, i Joannę D Arc,

czesne. Początkowo powierzano jej

i podniosła, jakby do koturnów i do sta-

ża w Warszawie. Po ślubie używała

Adolfa: „Pani Aszpergerowa istotnie

Marię Stuart i królową Elżbietę –

role amantek, później role tragiczne.

rorzymskiej tuniki stworzona; oko bystre i

stale nazwiska Aszpergerowa. Nadal

jest dla mnie wielkim wzorem. Toteż

Posągi Medei i Fedry,

Grała w dramatach Szekspira (Ofe-

żywe; rysy dotąd niepozbawione śladów

pracowała na prowincji. Około 1840

staram się jak najwięcej korzystać z

I pierwszą Klarę Fredry,

lia w „Hamlecie”), komediach Fredry

niepospolitej ongiś urody; głos silny, jędr-

roku małżeństwo przeniosło się do

jej gry”. Nie zawsze jednak Aszper-

I tę starą umarłą kobietę,

(Aniela, Klara w „Ślubach panień-

ny i szeroki” – pisano. Była zgrabna i

Warszawy, gdzie Aniela dostała angaż

gerowa potrafiła „ułożyć się” z kole-

Co dla lalek dawała mi szmatki…

skich”). Świetna była w roli Marii Stu-

elegancka. Wspominano, że w zacho-

w teatrze. Wkrótce jednak wraz z mę-

żankami – aktorka Anna Gostyńska

I nagle trwoga mnie opadła nierozumna:

art Słowackiego: „Bez niej nie można

waniu nie miała nic z gwiazdy, dobro-

żem wyjeżdża do Lwowa: dyrektor Jan

wspominała z rozgoryczeniem kon-

Jakże tyle postaci pomieści

by przedstawić tej sztuki. Ona swą

cią i prostotą ujmowała bliskich. Chwa-

Nepomucen Kamiński poszukuje mło-

flikty z Aszpergerową.

jedna trumna?!

starannością, przemyśleniem roli, ta-

lono Anielę Aszpergerową za świetny

dej aktorki do ról amantek i charakte-

Bardzo pracowita i niezwykle pil-

lentem podnosi scenę naszą” – pisze

gust i odpowiednio dobrane stroje.

rystycznych. Na początku krytyka dość

na, nieustannie się dokształcała. Waż-

Trudno dziś jednak ocenić obiek-

po przedstawieniu zachwycony kry-

Warto przypomnieć, że były to czasy,

niechętnie przyjęła nową aktorkę, ale

nym elementem w kształceniu jej gry

tywnie możliwości sceniczne Aszper-

tyk. Była wspaniała jako Lady Makbet,

kiedy aktor sam przygotowywał kostiu-

intuicja nie zawiodła Kamińskiego. We

aktorskiej było oglądanie spektakli na

gerowej, zachowały się też informację,

Tysbe, Maria Joanna. Za rolę Anieli od

my sceniczne – tu również wyróżniała

Lwowie zamieszkała nowa gwiazda.

scenach w Berlinie, Wiedniu i Londy-

że bywały występy, kiedy nieprzychyl-

Aleksandra Fredry otrzymała garnitur

się Aszpergerowa. Kostiumy przygoto-

***

nie. Miasta te Aniela odwiedzała pod-

nie przyjmowano ją na scenie war-

klejnotów, chwalił ją Józef Korzeniow-

wywała nie tylko dla siebie, ale również

Spędziła nad Pełtwią ponad 60 lat

czas podróży rodzinnych. W Londynie

szawskiej, a na stare lata dopadła ją

ski, wiersze na jej cześć pisał Kornel

koleżankom podrzucała pomysły, o czym

życia. Pierwsze sukcesy odniosła jesz-

odwiedzała młodszą córkę Leontynę

maniera, co też dość często przydarza

Ujejski:

wspominała Helena Modrzejewska.

cze w starym teatrze na placu Castrum.

Anielę. Starsza, Waleria zmarła we

się po latach wybitnym aktorom. Ale