Wyjęte z karty pamięci

26

29 kwietnia – 12 maja 2011* Kurier Galicyjski

podolak z poznańskiego –

W historii c.k. Galicji niepoślednią rolę

odgrywali Podolacy – konserwatywne

roman książę czartoryski

stronnictwo polityczne ziemian Galicji

Wschodniej lat 1867-1914. W poprzednich

numerach Kuriera Galicyjskiego przedsta-

wiliśmy historię tego ugrupowania. Poni-

dziej angażował się w sprawy galicyj-

skie. Jako członek powiatowej Rady

żej kontynuujemy cykl artykułów poświę-

husiatyńskiej rozwinął w powiecie, jak

conych biografiom jego najwybitniejszych

pisze Justyn Sokulski, „gorliwą działal-

przedstawicieli. Zapraszamy do lektury!

ność społeczno-oświatową”. Starał się

o podniesienie dobrobytu włościan,

pousuwał niesumiennych Żydów-a-

pił do pracy w sądownictwie. W czasie

rendarzy z karczem, zajmował się

studiów dużo podróżował. Nawiązał

edukacją chłopów, a także nierzadko

też współpracę z Hôtel Lambert. W

wspierał ich finansowo.

dniu 18 lipca 1861 r. był jednym z sy-

W 1882 r. uzyskał obywatelstwo

gnatariuszy testamentu politycznego

austriackie, co pozwoliło mu ubiegać

Adama ks. Czartoryskiego.

się o mandat do Sejmu krajowego w

Kiedy wybuchło powstanie stycz-

Galicji. Posłem został wybrany z kurii

niowe, zrezygnował z pracy w sądow-

większej własności w obwodzie czort-

nictwie i na polecenie Władysława ks.

kowskim (otrzymał 57 głosów) i pozo-

Czartoryskiego wyjechał w charakterze

stał nim aż do śmierci. W 1883 r. został

emisariusza do Anglii. Choć stan zdro-

wybrany do komisji konkurencyjnej, z

ARTUR GóRsKi

wia nie pozwalał mu na wzięcie udzia-

której zrezygnował po kilku miesiącach

łu w walce powstańczej, nie szczędził

„ze względu na stan zdrowia swego”,

familia książąt Czartory-

wsparcia materialnego na zakup broni

zaś w kolejnym roku zasiadł w komisji

skich wydała wielu wybitnych

dla walczących oddziałów. W drugiej

do spraw gospodarstwa krajowego.

przedstawicieli swego rodu,

połowie 1863 r., gdy przebywał w Gó-

Najpierw został członkiem, a nie-

wspaniałych polskich patrio-

rach Olbrzymich opodal czeskiej gra-

bawem także prezesem podolackiego

tów. Mniej znaną postacią,

nicy, został aresztowany i postawiony

Klubu Centrum (Środka). Choć był

lecz zasłużoną dla sprawy

przed sądem. Oskarżono go o zbrodnię

świeżej daty Podolakiem, uznano jego

polskiej pod dwoma zaborami

stanu i po kilku miesiącach skazano na

duże doświadczenie parlamentarne

– pruskim i austriackim – jest

rok więzienia w twierdzy Ehrenbreitste-

i zaangażowanie w sprawy polskie,

Roman ks. Czartoryski. Naj-

in pod Koblencją. Półtoraroczny pobyt

a także szanowano konserwatyw-

pierw był posłem do sejmu

w więzieniach nadwyrężył i tak słabe

ne poglądy. Jak pisał Tarnowski, ks.

Rzeszy Niemieckiej z Poznań-

zdrowie ks. Czartoryskiego.

Czartoryskiego szanowano za „bar-

skiego i nawet prezesem Koła

W 1867 r. rozpoczyna się nowy

dzo żywe poczucie obowiązku, wielką

Polskiego, a następnie, po

okres w życiu ks. Czartoryskiego, który

gorliwość i wielką wytrwałość miłości

przeprowadzeniu się do Gali-

husiatyn, koscioł podominikański

odkrywa w sobie „wrodzony popęd do

ojczyny”. Jednak pogarszający się

cji, został wybrany do sejmu

spraw publicznych”. Zostaje wybrany

stan zdrowia księcia nie pozwolił mu

krajowego, by objąć w nim

z Poznańskiego do parlamentu nie-

prowadzić faktycznej polityki klubu.

toryski jako mówca i polityk „znacznie

z Henrykiem Krzyżanowskim, także re-

funkcję prezesa podolackiego

mieckiego. Gdy w tymże roku Związek

W Sejmie głos zabierał rzadko.

mniej dynamiczny od swego poprzed-

prezentującym w Kole środowisko ultra-

Klubu Centrum (Środka).

Północnoniemiecki był przekształcany

Zajmował pojednawcze stanowisko w

Czartoryski znany był ze swoich

nika (Władysława Niegolewskiego –

montańskie, przygotował projekt petycji

z porozumienia wojskowego w pań-

sprawie ruskiej, a także upominał się

konserwatywnych poglądów. Lech

przyp. A. G.)”, został wybrany głosami

w tej sprawie.

stwo federalne, wraz z innymi posła-

o prawa Polaków mieszkających w

Trzeciakowski zalicza go do „zdecy-

posłów frakcji konserwatywnej, którzy

Jako poseł parlamentu niemieckie-

mi polskimi sprzeciwił się włączeniu

Rzeszy. W 1886 r. „chorobą zmuszo-

dowanych ultramontanów”, gdyż w

stanowili większość w Kole. Gdy Koło

go żywo interesował się sprawami kra-

Księstwa Poznańskiego jako części

ny” coraz częściej opuszczał posie-

Sejmie Rzeszy dał się poznać jako

Polskie w Berlinie oddało mu swe prze-

jowymi, brał czynny udział w pracach

Prus Królewskich do tej federacji. Kie-

dzenia Sejmu, by pod koniec roku wy-

konsekwentny obrońca Kościoła ka-

wodnictwo, to wszyscy uważali – pisał

kółek rolniczych oraz Towarzystwa

dy Reichstag przyjął nową konstytucję

stąpić o całkowity urlop „dla słabości”.

tolickiego i zakonu jezuitów. Gdy jako

Stanisław hr. Tarnowski – „że lepszego

Rolniczego, skupiającego głównie pol-

opracowaną i narzuconą przez Ottona

Z choroby tej już się nie podniósł.

poseł parlamentu niemieckiego wal-

prezesa nie miało, taki był rozumny,

skich ziemian. Wspierał też finansowo

czył z Kulturkampfem, tak w Galicji

von Bismarcka, kanclerza Związku, w

Roman ks. Czartoryski zmarł 19

wytrawny, zręczny w postępowaniu,

prasę polskojęzyczną, w tym ultramon-

ramach protestu wraz z innymi posłami

lutego 1887 r. w Jabłonowie, a pocho-

skoncentrował się na stosunkach we-

trafny w sądzeniu, stały w przekona-

tański „Kurier Poznański” (był jednym

złożył mandat poselski.

wany został w grobach rodzinnych w

wnętrznych, dążąc do harmonijnego

niu”. Z funkcji prezesa Koła Polskiego

z założycieli gazety) i „Gazetę Toruń-

Jednak w kolejnych wyborach

Sieniawie. Po jego śmierci Stanisław

współżycia szlachty z chłopami i Po-

w Berlinie zrezygnował składając man-

ską”. Już wtedy uchodził za „doskona-

ponownie został wybrany do Sejmu

Starzyński napisał w sprawozdaniu z

laków z Rusinami.

dat do Reichstagu w 1880 r.

łego obywatela”.

Związku Północnoniemieckiego, a po

sesji sejmowej 1886/1887, że Roman

Roman Adam August Wilhelm

Książę Czartoryski doprowadził do

Ks. Czartoryskiego przygoda z Po-

zjednoczeniu Niemiec i proklamowaniu

Czartoryski to był „ceniony i zasłużony

Czartoryski herbu Pogoń Litewska

zbliżenia polskich posłów z Centrum,

dolem zaczyna się w 1873 r. Wówczas

18 stycznia 1871 r. Cesarstwa Niemiec-

w życiu publicznym i społecznym pra-

urodził się 23 listopada 1839 r. w Berli-

niemiecką partią katolicką, z którą

poślubił Florentynę Dzieduszycką, dzie-

kiego był czterokrotnie wybierany do

cownik i poważny obywatel. Kto znał

nie. Spokrewniony z Hohenzollernami

wspólnie zwalczano antykościelną

dziczkę Jabłonowa i Horodnicy w powie-

Reichstagu Rzeszy. Podczas swojej

bliżej tę szlachetną postać, widział jak

został jednak wychowany w duchu na-

i antykatolicką politykę Bismarcka,

cie husiatyńskim. Choć posiadał jeszcze

określaną jako Kulturkampf. Gdy Bi-

działalności parlamentarnej pod za-

on nigdy i nigdzie nie tylko swej osoby

rodowym polskim. Od dzieciństwa nie

majątki w Poznańskiem – Sarbinów i

borem pruskim ks. Czartoryski cieszył

nie szczędził, ale ją narażał jedynie dla

cieszył się dobrym zdrowiem. Uczęsz-

smarck wydał rozporządzenie zakazują-

Przyborów – na stałe zamieszkał w

się dużym autorytetem. W 1877 r. zo-

dobra publicznego, jak prawe i czyste

czał do gimnazjum św. Marii Magdale-

ce osiedlania się jezuitów w Niemczech

Jabłonowie. Stamtąd zarządzał swoimi

stał wybrany przewodniczącym Koła

były zawsze jego słowa i czyny, ten

ny w Poznaniu, a po jego zakończeniu

i wniósł do Reichstagu projekt ustawy

majątkami w pruskim zaborze, prowa-

Polskiego w parlamencie niemieckim,

nie może bez głębokiego w sercu żalu

studiował prawo na uniwersytetach w

przewidującej usunięcie Towarzystwa

dził interesy i jeszcze kilka lat dojeżdżał

liczącego wówczas 14 deputowanych.

myśleć o Jego ubytku z pośród nasze-

Bonn, Berlinie i Wrocławiu, gdzie zło-

Jezusowego z Rzeszy, ks. Czartoryski

na sesje Sejmu Rzeszy.

Jak pisze Andrzej Ajnenkiel, ks. Czar-

go społeczeństwa”.

żył egzamin tzw. auskultatorski i wstą-

był jednym z inicjatorów protestu. Wraz

W latach 1880-1883 coraz bar-

Tragedia polskiej wsi

zainteresowani w upamiętnieniu tra-

List

gedii. Wybudowali swoje gospodar-

stwa na byłych polskich majątkach.

w powiecie drohobyckim

do redakcji

Niedawno przeczytałem w „Kurie-

rze” wywiad z konsulem general-

nym RP we Lwowie. Powiedział on,

że nikt nie będzie zapomniany, kto

Z wielkim szacunkiem pisze

ogień. W taki sposób wieś paliła się

rodzina, której udało się uniknąć tra-

tykuł natchnęły mnie do napisania

zginął na tej ziemi.

do Was mieszkaniec Drohobycza.

całą noc. O tej tragedii pamiętają

gedii mieszka dzisiaj w Drohobyczu.

listu do redakcji.

Zwracam się do gazety. Może

Nazywam się Adam i jestem z po-

mieszkańcy okolicznych wiosek.

Są gotowi o tym opowiedzieć.

U nas, w powiecie drohobyckim

na Waszych łamach podejmiecie

chodzenia Polakiem. Zawsze bar-

Myślę, że w archiwach powinny

Niedaleko jest wieś Wolica, w

jest wieś Zady. Przed 1944 roku była

tę sprawę, bardzo bolesną dla nas,

dzo przeżywam wszystkie wyda-

zachować się jakieś materiały czy

której jest kościół. Zwracałem się do

to duża polska wieś. Miała około 100

Polaków, tak, żeby nikt nie został

rzenia dotyczące Polaków na tych

dokumenty. Żyją jeszcze świadkowie

proboszcza z propozycja upamiętnie-

chat. W 1944 roku wieś otoczyli ban-

zapomniany.

ziemiach. Kupuję w kiosku Waszą

tej tragedii. Jednym z nich jest pan

nia ofiar tragedii stosowną tablicą. Ale

derowcy i spalili ją razem z miesz-

gazetę. Niedawno, po raz kolejny

Franciszek (nazwisko i adres znane

nie otrzymałem żadnej odpowiedzi.

kańcami. Niewielu udało się urato-

Z wyrazami szacunku

przeczytałem o tragedii Huty Pie-

redakcji), który miał wtedy 15 lat i wi-

Teraz we wsi mieszkają przesie-

wać. Tych, kto wychodził z budynku

Adam

niackiej. Ta straszna tragedia i ar-

dział wszystko na własne oczy. Jego

dleńcy z Polski. Nie są oni specjalnie

widłami zapędzano do domów, w