img
przegląd wydarzeń
10
31 maja – 16 czerwca 2011 * Kurier Galicyjski
dŁuGa droGa W spraWie przeNiesieNia
proch W abpa j zeFa TeodoroWicza
Na miejsce WieczNeGo spoczyNku
Generalny RP we Lwowie. Podczas
JURIJ SMIRNOW
jednego z pobytów we Lwowie, mia-
tekst i zdjęcia
łem spotkanie i długą rozmowę na
ten temat z Konsulem Generalnym
Arcybiskup Józef Teo-
Grzegorzem Opalińskim. Udzielono
fil Teodorowicz, metropolita
mi pomocy, o którą prosiłem. Konsul
lwowski obrządku ormiań-
Generalny jest bardzo życzliwie na-
skokatolickiego zmarł 4 grud-
stawiony do środowiska ormiańskie-
nia 1938 roku o godz. 18.50
go. Zapewnił, że Konsulat jest otwarty
w 74 roku życia i w 52 roku
na działania w naszej sprawie i będzie
kapłaństwa. Przez 36 lat peł-
służył nam pomocą. W ten sposób
nił funkcję metropolity lwow-
rozpoczęła się współpraca między
skiego. Po jego zgonie Rząd
Lwowem a Warszawą, Konsulatem
Rzeczypospolitej Polskiej og-
Generalnym RP we Lwowie, Fundacją
łosił żałobę narodową. Po-
Ormiańską oraz Radą Ochrony Pa-
grzeb odbył się 10 grudnia na
mięci Walk i Męczeństwa. W imieniu
Cmentarzu Orląt Lwowskich.
Konsulatu rozmowy prowadził Konsul
grób arcybiskupa znajdował
Marcin Zieniewicz, jak również brał
się niedaleko lewego skrzydła
udział we wszystkich naszych przed-
katakumb i pomnika Lotników
sięwzięciach.
Amerykańskich.
Maciej Bohosiewicz
Dewastacja Cmentarza Orląt przez
Andrzej Przewoźnik zapewnił nas,
władze radzieckie Lwowa nastąpiła w
że po zakończeniu budowy cmentarza
otwarciu grobowca stwierdziliśmy, że
dniu 25 sierpnia 1971 roku. Na teren
w Katyniu całą siłą weźmie się za dzia-
znajdują się tam cztery trumny – dwie
cmentarza wjechały czołgi i spycha-
łania dotyczące sprawy abpa Józefa
u dołu, należące do rodziny Kłosow-
cze. Zburzono kolumnadę. Buldożery
Teodorowicza. Katastrofa Smoleńska
skich i dwie u góry, należące do ka-
wyrównywały teren, niszczyły nagrob-
i tragiczna śmierć ministra zmieniła sy-
płanów. Nie mieliśmy jednak żadnych
ki, krzyże, pomniki. Później zwożono
tuację. Po pewnym czasie doszedłem
wskazówek, która z górnych trumien
tu śmiecie, bitą cegłę, zgniłe liście.
do wniosku, że sprawa powoli pogrą-
należy do abpa Teodorowicza. Mu-
Polacy starali się uratować szczątki
ża się w zapomnieniu. Zwróciłem się
sieliśmy zbadać obydwie. Niestety,
przynajmniej najwybitniejszych osób,
do nowego przewodniczącego Rady
muszę tu oświadczyć, że obydwie
pochowanych na Cmentarzu Orląt
Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa
trumny były naruszone. Już po prze-
Lwowskich. W wielkiej tajemnicy, na-
prof. Andrzeja Kunerta. Opowiedzia-
niesieniu do grobowca trumien abpa
rażając wolność i życie, przenosili
łem na czym sprawa stanęła i co na-
grobowiec Kłosowskich na Cmentarzu łyczakowskim. To w
Teodorowicza i ks. Szmyda, naruszyli
szczątki do tylko im znanych grobow-
leży robić dalej, finał bowiem już się
nim były przechowywane doczesne szczątki m.in. abpa Józe-
go złodzieje. Wieka trumien były ze-
ców na Cmentarzu Łyczakowskim.
zbliża. Przygotowaliśmy odpowiednie
fa Teodorowicza i ks. gerarda Szmyda
rwane, możliwe, że coś z nich zabra-
Właśnie w ten sposób przeniesiono
dokumenty, a minister Kunert wysto-
no. W tym momencie poczuliśmy się
prochy abpa Józefa Teodorowicza i ks.
sował nowy list do mera Lwowa An-
nej w magazyn). W tej sprawie zwra-
Bardzo zależało nam na przeniesie-
bardzo źle…
Gerarda Szmyda, generałów Wacława
drija Sadowego. Minęło już dwa lata,
cał się nawet do Watykanu.
niu prochów arcybiskupa podczas
Na dwu dolnych trumnach ułożo-
Iwaszkiewicza i Tadeusza Rozwadow-
musieliśmy więc czekać na odnalezie-
Na początku XXI wieku sprawą
odbudowy Cmentarza Orląt Lwow-
no metalowe belki, drewniany podest,
skiego, senatora RP Tadeusza Cień-
nie starych dokumentów. We Lwowie
zainteresowało się środowisko Ormian
skich i zakończeniu akcji przed jego
a dopiero na nim trumny kapłanów.
skiego; pilotów Stefana Bastra, Stefa-
czuwali ciągle nad tą sprawą Konsul
polskich. Aktywne działania podjął
uroczystym otwarciem. Nie udało się
To były metalowe trumny, jedna mia-
na Steca, Władysława Torunia, bryga-
Generalny Grzegorz Opaliński oraz
m.in. przewodniczący Rady Fundacji
jednak załatwić wszystkich formalno-
ła szklane wieko. Szczątki mogły być
diera Czesława Mączyńskiego… Lista
Konsul Marcin Zieniewicz. W końcu
Ormiańskiej KZKO Maciej Bohosie-
ści w terminie. Po otwarciu cmentarza
pomieszane lub przesunięte. Potrze-
ta może nie być pełna. Ludzie szybko
mer potwierdził posiadanie dokumen-
wicz z Warszawy. Starania trwały nie
umówiłem się z Andrzejem Przewoź-
bowaliśmy pomocy antropologów,
odchodzą od nas na zawsze. Teraz już
tów. Do sprawy dołączył wówczas
jeden rok. W maju 2011 r. doszło do
nikiem, że przeniesienie prochów abp
przerwaliśmy więc całą akcję i za-
niema prawie nikogo, kto brał udział w
Maciej Dancewicz, dyrektor Wydziału
otwarcia grobowca Kłosowskich i od-
Teodorowicza będzie jednym z naj-
mknęliśmy grobowiec. Z dokumentów
tej akcji lat 70. XX w. Być może w róż-
Zagranicznego w Radzie Ochrony Pa-
nalezienia trumny z prochami abpa Jó-
ważniejszych punktów działania Rady
wynikało, że trumna arcybiskupa była
nych akcjach nie związanych bezpo-
mięci Walk i Męczeństwa. Przyjechali-
zefa Teodorowicza. Po długiej drodze
Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.
dość duża, metalowa, w ciemnym ko-
średnio ze sobą, działały różne grupy
śmy z nim do Lwowa. Rozmawialiśmy
poszukiwań i rozmów, chodzenia po
Oświadczenie, które podałem mini-
lorze. Żadnych informacji o szklanym
patriotycznie nastawionych ludzi.
z konserwatorem Lilią Onyszczenko,
różnych gabinetach i ministerstwach,
strowi dokładnie opisywało kwestię
wieku.
Ale nastąpiły inne, lepsze czasy.
dyrektorem „Muzeum Cmentarz Ły-
sprawa została załatwiona. Znamy już
kiedy to wydarzenie miało miejsce i jak
Spotkaliśmy się ponownie po
Rozpoczęto akcję odbudowy Cmenta-
czakowski” Ihorem Hawryszkewyczem
dzień i czas uroczystości przeniesienia
odbywała się cała akcja.
dwóch tygodniach. Dyrektor Dance-
rza Orląt Lwowskich. Po wielu pery-
i innymi przedstawicielami władz Lwo-
prochów arcybiskupa na Cmentarz
Mówiono nam o roku 1971. O godz.
wicz zaprosił dwóch polskich antropo-
petiach, 24 czerwca 2005 r. odbyło
wa. Dyrektor powiedział nam, że nie
Orląt Lwowskich – 7 czerwca 2011 r.,
4.00 nad ranem została wykopana
logów z Kijowa, którzy pracowali tam
się jego uroczyste otwarcie. Zostało
wyjaśniono do końca, gdzie znajduje
godz. 12.00 czasu lwowskiego.
trumna na Cmentarzu Orląt Lwowskich
na polecenie Rady Ochrony Pamięci
jednak kilka trudnych pytań. Jednym z
się trumna abpa Józefa Teodorowicza
i w stanie zamkniętym przeniesiona
Walk i Męczeństwa. Był też antropolog
nich, pewnie najbardziej zagadkowym,
(wywiad z Ihorem Hawryszkewyczem
przez cały Cmentarz Łyczakowski na
ze Lwowa. Uwzględniliśmy wszystkie
jest problem odszukania i przeniesie-
drukujemy w tymże numerze „Kurie-
O SZCZEgÓłACH
pole 59, do grobowca rodziny Kłosow-
normy i przepisy sanitarno-epidemiolo-
nia z powrotem na miejsce pochówku
ra”). Zapisy w księgach cmentarnych
OPOWIADA „KURIEROWI”
skich. Wtedy też przeniesiono trumnę
giczne. Znów otworzyliśmy grobowiec
prochów zabranych stąd i ukrytych w
nie są całkiem jasne i jednoznaczne,
MACIEJ BOHOSIEWICZ
Zaczęło się tak. Jeszcze przed
z prochami ks. Gerarda Szmyda.
i wydostaliśmy dużą ciemną trumnę.
nieznanych grobowcach na Cmenta-
znajdują się na marginesach. W 1971 r.
oficjalnym otwarciem Cmentarza Orląt
Minister Przewoźnik powiedział,
Zobaczyliśmy od razu czaszkę arcy-
rzu Łyczakowskim. Krążyły pogłoski,
osoby zajmujące się tą sprawą działały
Lwowskich przyjechałem do Lwowa ze
że tego nie wystarczy dla pozwolenia
biskupa z czerwoną piuską, która wy-
że w 1939 r., tuż po wkroczeniu Armii
niepostrzeżenie, w tajemnicy i starały
swym kolegą z Fundacji Ormiańskiej,
otwarcia grobowca i zbadania pro-
glądała tak, jak gdyby wczoraj ją mu
Czerwonej, prochy abp Teodorowicza
się nie pozostawiać śladów. Miejsce
Longinem Graczkiem i ks. prof. Józe-
chów. Dla ekshumacji potrzebne są
włożono. Niesamowite wspomnienie!
zostały przeniesione do krypty Katedry
jednak zostało wskazane nam bez wa-
fem Wołczańskim z Krakowa. Zwróci-
oświadczenia rodzin Teodorowiczów
Ormiańskiej. Inne osoby wskazywały
hań przez prof. Józefa Wołczańskiego.
Według  jakich  jeszcze
liśmy się do pani Janiny Zamojskiej,
i Szmydów. Dzięki życzliwej pomo-
grobowiec rodziny Kłosowskich. W
Na grobowcu umieszczono już tablicę
kryteriów zidentyfikowaliście
która była wtajemniczona w sprawę
cy prof. Wołczańskiego, zdobyliśmy
latach 90. XX w. równolegle do od-
pamięci Gerarda Szmyda. Powołano
prochy arcybiskupa?
przeniesienia prochów abpa Teodo-
niezbędne dokumenty. Podaliśmy je
W trumnie była kapa ozdobna, w
budowy Cmentarza Orląt Lwowskich,
wówczas komisję i ustalono termin
rowicza na Cmentarz Łyczakowski.
do Rady Ochrony Pamięci Walk i Mę-
której chowa się kościelnych hierar-
zaczęto poszukiwania prochów arcybi-
ekshumacji. Przyjechaliśmy do Lwo-
Oświadczenie wskazujące na grobo-
czeństwa, po czym minister Przewoź-
chów i piękne pantofle, z wyhaftowa-
skupa i ich przeniesienia na ten cmen-
wa w kwietniu 2011 r. Przy ekshuma-
wiec Kłosowskich zostało spisane ręką
nik wystosował pismo do mera Lwowa
nym nitką krzyżem. W ręku duchowny
tarz. Były też inne pomysły. Ks. Andrzej
cji był obecny Konsul Marcin Zienie-
ks. Wołczańskiego i podpisane przez
Andrija Sadowego z prośbą o zgodę
trzymał duży drewniany różaniec i rów-
Baczyński, wówczas proboszcz parafii
wicz, delegacja z Warszawy na czele
wszystkich obecnych. Udałem się z
miasta na otwarcie grobowca i ziden-
nie duży krzyż. Nie wiadomo czy to był
katedralnej we Lwowie, proponował
z dyrektorem Maciejem Dancewi-
nim do ministra Andrzeja Przewoź-
tyfikowanie szczątków. W 2009 r. pan
krzyż napierśny, czy też od różańca.
przenieść je do Katedry Łacińskiej, a
czem i oficjalni przedstawiciele władz
nika, sekretarza generalnego Rady
Sadowy udzielił zgody. Dużej pomocy
Arcybiskup powinien mieć pierścień
później, do krypty w Katedrze Ormiań-
ukraińskich Lwowa na czele z dyrek-
Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.
udzielał nam już wówczas Konsulat
i pastorał. Pewnie zostały zrabowa-
skiej (wówczas zamkniętej i zmienio-
torem Ihorem Hawryszkewyczem. Po