11

Kurier Galicyjski * 31 maja – 16 czerwca 2011

ne, gdyż nie znaleźliśmy ich. Nieste-

czystość swym śpiewem. Ceremonia

dyrektor ihor hawryszkewycz o wspólnych

ty, taka jest prawda! Antropolodzy

pogrzebu będzie miała charakter ko-

doskonale rozdzielili szczątki abpa

ścielny, ormiańskokatolicki i poprowa-

poszukiwaniach prochów

Teodorowicza i ks. Szmyda. Ostatni

dzi ją ks. Artur Awdalian.

był odziany w zwykłą ciemną sutan-

Uroczystość będzie miała

abpa j zeFa TeodoroWicza

nę. Spisaliśmy protokół i zakupiliśmy

charakter ekumeniczny? Czy

nową 1,5 metrową trumnę. Przenieśli-

zaproszeni zostali przedsta-

Obuwie na nogach, to ozdobne pan-

JURIJ SMIRNOW

śmy do niej prochy abpa Teodorowi-

wiciele innych obrządków i

tofle liturgiczne z wyhaftowanym na

tekst i zdjęcie

cza. Stara trumna została w grobowcu

kościołów?

nich krzyżem”.

Kłosowskich. Mieszczą się tam też

Arcybiskup Mieczysław Mokrzyc-

Działania praktyczne w sprawie

Dotrzymaliśmy wszystkich przepi-

szczątki ks. Szmyda. Po zakończeniu

ki powiedział, że wszyscy rezydujący

poszukiwań na terenie Cmentarza Ły-

sów, zebraliśmy wszystkie dokumenty,

uroczystości przeniesienia prochów

we Lwowie hierarchowie będą zapro-

czakowskiego, ekshumacji i identyfika-

powołaliśmy specjalistów. Można było

arcybiskupa na miejsce wiecznego

szeni na uroczystość, podobnie, jak

cji prochów arcybiskupa Józefa Teodo-

przystąpić do konkretnych działań.

spoczynku, rozpoczniemy działania w

podczas pogrzebu abpa Teodorowi-

rowicza rozpoczęły się od powołania

Sanitarno-epidemiologiczne  służby

celu przeniesienia na Cmentarz Orląt

cza w grudniu 1938 r. Zaproszono

komisji ekspertów.

nie miały nam niczego do zarzucenia.

Lwowskich również szczątek ks. Szmy-

oczywiście kapłanów Apostolskiego

6 kwietnia 2011 r. mer Lwowa An-

Kiedy otworzyliśmy grobowiec i trum-

da. Jest dla niego już przygotowane

Kościoła Ormiańskiego. Początkowo

drij Sadowy wydał w tym celu rozpo-

nę, zobaczyliśmy czaszkę i czerwoną

miejsce, krzyż i tabliczka. Ks. Szmyd

chcieliśmy poprowadzić procesję po-

rządzenie. Dyrektor „Muzeum Cmen-

piuskę. Znaleziono też opisane przez

był bardzo zaangażowany w sprawy

grzebową od Katedry Ormiańskiej,

tarz Łyczakowski” Ihor Hawryszkewycz

Bohosiewicza krzyż, różaniec, panto-

harcerstwa i młodzieży. My, polscy

mieliśmy na to zgodę zwierzchnika

został wyznaczony odpowiedzialnym

fle liturgiczne etc. Nie mieliśmy wąt-

za wykonanie wszystkich prac, po-

pliwości, że to arcybiskup. Jesteśmy

szukiwania archiwalne, kierownictwo

Ihor Hawryszkewycz

tego pewni na 99,99 %. Innych wersji

zespołem ekspertów, nadzór za prze-

po prostu nie było. Antropolodzy bar-

jeden grobowiec tej rodziny na polu nr

strzeganiem obowiązujących na tere-

dzo sprawnie ułożyli kości i części

59. Polska strona prosiła jednak szu-

nie Ukrainy przepisów (sanitarnych,

ubrania w odpowiedni sposób. Na

kać na polu nr 2. W archiwach też nie

epidemiologicznych, prawnych). Wła-

ostatni dokument – wnioski polskich

znaleźliśmy żadnej potrzebnej nam

śnie pod jego kierownictwem komi-

antropologów, czekamy do dziś.

informacji. W dokumentach polskiej

sja ekspertów, Polaków i Ukraińców,

W dniu 7 czerwca 2011 r. szczątki

strony nie było też oficjalnej zgody

dokonała wszystkich działań, osią-

abpa Teodorowicza zostaną prze-

rodziny Kłosowskich na otwarcie gro-

gnęła oczekiwane owoce, uczyniła

niesione w nowej trumnie na Polski

bowca. Polacy działali bardziej emo-

prawnie możliwym przeprowadzenie

Cmentarz Wojskowy i pochowane w

cjonalnie, a ukraińska strona dbała

uroczystego aktu przeniesienia pro-

miejscu, gdzie duchowny spoczął w

o dotrzymanie wszystkich przepisów

chów abpa Teodorowicza z grobowca

grudniu 1938 r. Uważam, że sprawa

prawnych i formalnych. Prosiliśmy pol-

Kłosowskich (Cmentarz Łyczakowski)

poszukiwań została już zamknięta,

ską stronę o uzupełnienie dokumentów.

na Cmentarz Orląt Lwowskich. Od-

wszystko załatwiono bardzo sprawnie,

Dużą pomoc okazał nam w tej sprawie

powiednio do rozporządzenia mera

w pełnym porozumieniu stron polskiej

Konsulat Generalny RP we Lwowie.

Sadowego, ze strony ukraińskiej pra-

i ukraińskiej. Uważam, że uroczy-

Tymczasem upłynęło około dwóch lat.

cowali w komisji: dyrektor „Muzeum

stości pochowania szczątków abpa

KZKO z Warszawy, przy współpracy

Cmentarz Łyczakowski” I. Oliarnik,

Teodorowicza na Cmentarzu Orląt

Tu zostaną złożone szczątki

Pusty grób ks. gerarda Szmy-

z Konsulatem Generalnym RP we

kierownik wydziału naukowego „Mu-

Lwowskich są sprawą delikatną i po-

abpa Józefa Teodorowicza

da na Cmentarzu Orląt Lwow-

Lwowie, dostarczyło nam wszystkie

zeum Cmentarz Łyczakowski” M. Na-

winny mieć wyłącznie kościelny cha-

skich

Apostolskiego Kościoła Ormiańskie-

niezbędne dokumenty, zgody zainte-

gaj, przedstawiciel lwowskiej admini-

rakter. Żadnej polityki. Polska strona

go na Ukrainie abpa Grzegorza Bu-

resowanych rodzin. Zrozumieliśmy, że

stracji obwodowej Hryhorij Gembarskyj

powinna dobrze zastanowić się nad

Ormianie, chcemy więc załączyć do tej

natiana. Jest to jednak sprawa dość

chodzi o grobowiec na polu nr 59. Nie

i zastępca dyrektora przedsiębiorstwa

tym, kogo zaprosić. Lwów był i jest

akcji również lwowskich harcerzy.

skomplikowana ze względu na prze-

było na nim żadnego napisu informu-

„Dola” Jarosław Onyszczuk.

miastem wieloobrządkowym, dlatego

pisy sanitarne i epidemiologiczne,

Prochy abpa Teodorowi-

jącego o abpie Teodorowiczu. Jasne,

Członków komisji ze strony pol-

obok hierarchów i księży rzymskoka-

więc zrezygnowaliśmy z tego pomy-

cza zostały już odnalezione

że zrobiono to celowo, ze względu na

skiej wyznaczyła Rada Ochrony

tolickich, powinni być zaproszeni też

słu. Wszystkie uroczystości żałobne

i zidentyfikowane. Co dalej?

realia radzieckie. W księgach cmen-

Miejsc Walk i Męczeństwa. Z Warsza-

duchowni grekokatoliccy i prawosław-

W porozumieniu z Ministrem An-

będą miały miejsce na Cmentarzu

tarnych znaleźliśmy bardzo ważny dla

wy przyjechali: dyrektor Maciej Dance-

ni, przedstawiciele aktywnie działające-

drzejem Kunertem i stroną ukraiń-

Orląt Lwowskich. Arcybiskup Józef

nas zapis, umieszczono go jednak o

wicz, przewodniczący Rady Fundacji

go we Lwowie Ormiańskiego Kościoła

ską wyznaczyliśmy, że uroczystości

wiele później, niż odbyło się przenie-

Teodorowicz był wielkim obywatelem

Ormiańskiej „Koło Zainteresowań Kul-

Apostolskiego. Duchowni grekokatolic-

sienie szczątków arcybiskupa. Cha-

turą Ormian” (KZKO) Maciej Bohosie-

cy i rzymskokatoliccy niejednokrotnie

przeniesienia prochów arcybiskupa

Rzeczypospolitej Polskiej, posłem na

rakter pisma odróżniał go od innych

wicz, członkowie Fundacji: Adam Ka-

uczestniczyli we wspólnych akcjach,

na Cmentarz Orląt Lwowskich roz-

Sejm i senatorem. Zaprosiliśmy więc

zapisów. Z pewnością notatkę spisano

czyński, Marta Axentowicz-Bohosie-

nabożeństwach tak na Polskim Cmen-

poczną się o godzinie 12.00, 7 czerw-

przedstawicieli Rządu RP, Senatu, jak

z pamięci, bardzo ostrożnie. Nie moż-

wicz, ks. Artur Awdalilan, antropolodzy

tarzu Wojskowym, jak i na Cmentarzu

ca 2011 roku. Rozmawiałem już na

również reprezentantów władz ukraiń-

na było jasno zrozumieć o który gro-

Krzysztof Czubak i Wiesław Więckow-

Żołnierzy Ukraińskiej Armii Halickiej.

ten temat z arcybiskupem lwowskim

skich. Z Warszawy przyjedzie senator

bowiec chodzi. Nieznana nam osoba

ski (z polecenia Rady Ochrony Miejsc

Mam nadzieję, że tak będzie również

Mieczysławem Mokrzyckim. To on jest

Łukasz Abgarowicz, przedstawiciele

była poinformowana o przeniesieniu

Walk i Męczeństwa pracują teraz przy

7 czerwca.

gospodarzem miejsca i od jego decyzji

Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa

prochów arcybiskupa i mając dostęp

rozpoznaniu grobów polskich oficerów

Wiadomo, że w 1971 r., pod-

zależy kiedy i jak odbędzie się ceremo-

Narodowego, Rady Ochrony Pamięci

do dokumentów archiwalnych, zrobiła

w Bykowni, niedaleko Kijowa).

czas dewastacji Cmentarza Or-

nia pochówku. Ordynariuszem Ormian

Walk i Męczeństwa. Przyjedzie też

wspomniany zapis. Wszystkiego do-

ląt Lwowskich, ekshumowano

Katolików w Polsce jest ks. kardynał

spora grupa Ormian polskich i krew-

konano jednak nieoficjalnie, w tajem-

O problemach, które miała

i przeniesiono szczątki kilku in-

Kazimierz Nycz, odwiedziliśmy więc

nych abpa Teodorowicza: Eustachy

nicy. Ale nawet taki zapis był dla nas

podołać komisja, o jej pra-

nych osób w różne miejsca na

go w Warszawie wraz z proboszczem

Łazarski z Krakowa, Krzysztof Teo-

bardzo cenny, ponieważ wskazywał

cach i ich owocach opowiada

terenie Cmentarza łyczakow-

warszawskiej parafii ormiańskokatolic-

dorowicz z Warszawy, rodzina Oha-

konkretną drogę poszukiwań nauko-

Kurierowi dyrektor

skiego. Były to m.in. prochy

kiej ks. Arturem Awdalianem. Z nim też

nowiczów (matka abpa Teodorowicza

wych. Kiedy rodzina Kłosowskich

„Muzeum Cmentarz

generałów Wacława Iwaszkie-

uzgodniliśmy termin. Podczas pobytu

pochodziła z tej rodziny). Organizuje-

potwierdziła pochowanie szczątków

łyczakowski”

wicza i Tadeusza Rozwadow-

we Lwowie znów rozmawiałem z ar-

my do Lwowa dwa autobusy. Aktyw-

abpa Teodorowicza w jej grobowcu,

Ihor Hawryszkewycz

skiego, senatora RP Tade-

cybiskupem Mokrzyckim i jego sekre-

ny udział w uroczystości weźmie też

wszystko się usystematyzowało. Mer

Jak wiadomo, kilka lat temu zwró-

usza Cieńskiego, brygadiera

tarzem ks. Legowiczem. Arcybiskup

Konsulat Generalny RP we Lwowie.

Lwowa mianował komisję ekspertów.

ciła się do nas strona polska, a kon-

Czesława Mączyńskiego i in.

Mokrzycki rozmawiał też w tej spra-

Serdecznie zapraszamy na uro-

Do jej składu weszli też przedstawicie-

kretnie przewodniczący Ormiańskiej

Co z nimi? Czy przeprowadzo-

wie z kardynałem Nyczem. Wszystko

czystość wszystkich obywateli Lwo-

le administracji obwodowej, ponieważ

Fundacji KZKO w Warszawie Maciej

na będzie akcja poszukiwania

uzgodniono. Mszy św. przewodniczyć

wa, bez różnicy obrządku czy naro-

pochowania wojskowe znajdują się w

Bohosiewicz, z prośbą o ekshumację

ich pochówku i przeniesienia

będzie abp Mieczysław Mokrzycki, a

dowości.

ich kompetencji. Organizacja „Dola”

prochów abpa Józefa Teodorowicza.

ich prochów na Cmentarz Or-

chór Katedry Ormiańskiej uświetni uro-

prowadzi poszukiwania pochówków

Rada Miejska Lwowa i mer Andrij

ląt Lwowskich?

wojskowych w całym obwodzie lwow-

Sadowy ustosunkowali się do niej

Na poziomie oficjalnym nikt nie

skim, więc jej przedstawicieli też nie

pozytywnie. Mieliśmy jednak przed

zwracał się do nas w tej sprawie. Nasi

Uroczystości przeniesienia prochów arcy-

mogło zabraknąć. Żeby nasze podej-

sobą niełatwe zadanie. Nie mieliśmy

naukowcy nie mają żadnych informacji

ście było kwalifikowane i przejrzyste,

praktycznie żadnej konkretnej infor-

na ten temat. Sprawa jasna jest jedynie

biskupa Józefa Teodorowicza

prosiliśmy stronę polską o wystawienie

macji archiwalnej. Bardzo aktywnie

ze szczątkami ks. Gerarda Szmyda.

na Cmentarz Orląt Lwowskich rozpoczną

oficjalnego dokumentu, w którym zo-

zaangażował się w tę sprawę Konsulat

Czekamy na oficjalne dokumenty ze

stałyby podane szczegóły rozpoznaw-

Generalny RP we Lwowie w osobie

strony polskiej, po czym można będzie

się o godzinie 12.00, 7 czerwca 2011 r.

cze abpa Teodorowicza. 29 kwietnia

Konsula Marcina Zieniewicza, który

przenieść jego szczątki. Strona ukraiń-

2011 r. Maciej Bohosiewicz sporządził

się z nami stale kontaktował. Przed

ska wspiera te działania. Jeśli chodzi

dokument o treści: „Według ustnego

stroną ukraińską wyłonił się poważny

o inne pochówki, to minęło już 40 lat.

Serdecznie zapraszamy na uroczystość

przekazu, abp Józef Teofil Teodoro-

problem. Rada Ochrony Miejsc Walk

Nie posiadamy świadków minionych

wszystkich obywateli Lwowa, bez różni-

wicz do pochówku był ubrany w sutan-

i Męczeństwa powiadomiła nas, iż gro-

wydarzeń, powiadamiających o nich

nę, pas (stułę) oraz kapę wierzchnią

bowiec Kłosowskich znajduje się na

dokumentów czy zapisów. W nowych

cy obrządku czy narodowości.

ozdobną. W trumnie powinny znajdo-

polu nr 2. Faktycznie, taki grobowiec

okolicznościach, posiadając nowe wia-

wać się: piuska arcybiskupia, krzyż

znaleźliśmy, ale nikt nie był tam po-

domości, będziemy otwarci na współ-

napierśny, różaniec duży ozdobny.

chowany. Ustaliliśmy, że jest jeszcze

pracę ze stroną polską.