sławni lwowianie

15

Kurier Galicyjski * 31 maja – 16 czerwca 2011

Wiek Fraszki poLskiej.

Satyryku głupi, stary!

Coś z „Przeglądem” wszedł do

mikoŁaj bierNacki-rodoć

pary,

Jakżesz ciebie wychwalali

Ci, co suto w papy brali!

O, ty marny wieszczu cnoty,

W bractwie podłej tej hołoty!

Rodocia-Biernackiego drukowane

nego widzenia świata. Irytował go

Sądzisz, że ty prawdę gadasz?

w „Szczutku”.

nieład domów, zasmarkane dzieci,

Rodoć pisał ironiczne pochwały,

nieposprzątane pokoje, stosy na-

Fraszka Kornela Żelaszkiewicza

stylizowane na popularne piosenki.

czyń, zakurzone salony, nieupo-

„Na wierzgającego Rodocia”

Na terenie Galicji cieszył się dużą

rządkowane biurka. Martwe rzeczy

popularnością, ale utwory jego nie

w jego wyobraźni wydały wojnę

BEATA KOST

przemawiały do młodych, zarzucano

właścicielom i gdzieś w tym wszyst-

mu, że ogranicza się do uogólnień

kim był on, pesymistyczny fraszko-

Ciemność pomagała mu w pra-

w portretach satyrycznych, a jego

pisarz, który napisze „pesymiści to

cy. Zamykał oczy, gasił świecę i my-

monologi ironiczne przejadły się

są niedołęgi”. Być może za Bolesła-

ślał. Kiedy patrzył na otaczający go

czytelnikom. Młodzi odrzucili poetę,

wem Prusem powtórzyłby, że „ róż-

świat w dziennym wydaniu – pisać

który nie tak dawno kpił z romanty-

ne okazy pesymistów i niedołęgów,

nie mógł, zbyt rozpraszało go to, co

ków, wyśmiewając „wieszcza poety

(…) dziś zaśmiecają społeczność”.

widział. Biernacki mówił wówczas:

trzy wieszcze sonety” i naśmiewał

Wielki wyścig w którym przegrywa

gdy patrzę na świat, wszystko mnie

się z natchnionych wizjonerów:

każdy, kto nie potrafi rozpychać się

zajmuje. Pisał złośliwe fraszki i sa-

Spotkałem raz poetę. Był deszcz,

łokciami przygnębiał go coraz bar-

tyry, ale mówiono o nim, że nawet

szedł piechota,

dziej.

kiedy gryzł – gryzł sercem. Obraz

Oczy zwracał ku chmurom, wzdy-

literatury polskiej drugiej połowy

Idylla maleńka taka:

chał, był natchniony.

XIX wieku byłby niepełny bez saty-

Wróbel połyka robaka,

Ostrożnie! Zawołałem, bo wleziesz

rycznych rymów Rodocia, bez jego

Wróbla kot dusi niecnota,

pan w błoto,

fraszek, satyr i piosenek.

Pies chętnie rozdziera kota,

Patrz pod nogi i zagnij chociaż

Urodził się 6 czerwca w 1836

Psa wilk z lubością pożera,

pantalony!

roku w Cyganówce Zielenieckiej

Wilka zadławia pantera.

pod Kamieńcem Podolskim. Był sy-

Panterę lew rwie na ćwierci,

Mały szczupły ruchliwy, jak żywe

nem Aleksandra Biernackiego i Kor-

Lwa – człowiek; a sam, po śmierci

srebro Mikołaj Biernacki, tworzący sa-

nelii Podłuskiej. Wykształcenie ode-

tyrę, iskrzącą się jak kropla wina pod

Staje się łupem robaka.

brał początkowo w domu, następnie

działaniem światła, tylko pozornie był

Idylla maleńka taka.

w zakładzie szkolnym Vatkiego. Na

I renty ze dwa miliony,

człowiekiem radosnym i beztroskim.

dalszą naukę odesłano Biernac-

zamieszkał i gospodarował tam do

Już byłbym zadowolony.

Pewną prawidłowością jest, że

Naprawdę prześladowała go bole-

kiego do Instytutu Szlacheckiego

roku 1878. Nieumiejętnie prowadził

ludzie uprawiający satyrę, uchodzą

śnie świadomość życiowej porażki,

w Warszawie. W 1856 roku po za-

gospodarstwo, więc majątek nie

w swoim otoczeniu za „wesołków”,

źle znosił krytykę. Ostatnie lata życia

kończeniu nauki, rozpoczął pracę w

Na jego dorobek literacki złożyły

przynosił większych zysków. Powia-

ich prawdziwe oblicze jest zgoła

były pasmem stanów depresyjnych,

Komisji Spraw Wewnętrznych Kró-

się tomiki satyry i przekłady. Wydał

dano potem we Lwowie, że pierwszy

inne. Przepełnieni w życiu codzien-

z których wychodził coraz rzadziej.

lestwa Polskiego w Warszawie. Na

„Piosnki i gawędy humorystyczne”

majątek na Podlasiu przegrał na lo-

nym stanami depresyjnymi, widzą

Stopniowo od lat siedemdziesiątych

terenie zaboru rosyjskiego mieszkał

w 1876 roku. Satyry ukazały się w

terii, drugi stracił przez nieudolność,

ale i tak był z niego szlachcic w

rzeczywistość ostrzej i zasłaniają

rezygnował z aktywnego udziału w

do roku 1863. W Powstaniu Stycz-

12 tomikach. W jego twórczości po-

każdym calu: z tradycji, z usposo-

się maską kpiarzy i ironistów; wra-

życiu środowiska artystycznego. W

niowym udziału nie brał. Cały ten

jawiały się też sporadycznie wiersze

bienia i upodobań. Z podglądania

cają do domów z redakcji, spotkań

1894 roku wydał we Lwowie ostatni

okres spędził w swoim majątku na

liryczne. Głównie jednak uprawiał

i przyjęć, pozostają sam na sam ze

tomik „Satyr i fraszek”. Pozostawił

Podlasiu. Od 1863 roku był właści-

ziemian na prowincji, ich zwyczajów

fraszkopisarstwo.

swoimi lękami, strachami i bólem.

nam zapis mowy Polaków XIX wieku,

cielem wioski Czerwonki na terenie

i zachowań powstają kolejne satyry

Tłumaczył na język polski Beran-

Myśl samobójcza często przychodzi

pozostawił też smutny i przygnębia-

ówczesnej „guberni warszawskiej”.

i fraszki:

gera. Jego przekłady były zdaniem

U mnie na polu ładnie.

bliżej nocy. Komediopisarz Alek-

jący portret prawników, dziennikarzy,

Próbował pióra, pisał artykuły do

krytyki nierówne – lepszy bywał w

A czy słońce z zachodu idzie,

sander Fredro pisze w dzienniku 7

polityków, handlowców i bywalców

„Gazety Rolniczej”. Opuścił Króle-

partiach satyrycznych, a słabszy w

czy też ze wschodu,

kwietnia 1820 r. o 11 w nocy: „Cóż

salonów.

stwo po śmierci żony, zmusiła go do

lirycznych. Jednak podkreślano, że

„Czy sąsiad czasem czyta?”.

gwiazdy gasną czy bledną,

za niewstrzymane pragnienie śmier-

tego sytuacja majątkowa i politycz-

potrafił przezwyciężyć trudności,

- „Nic nie czytam i kwita.

To mi jest wszystko jedno.

ci opanowało istotę moją? Nie tyle

na. W 1874 roku zamieszkał w Kra-

które nasuwało „piosenkarskie za-

Powiedz mi sąsiad, po co?

strudzony podróżny snu pragnie, nie

kowie. W Galicji ponownie ożenił

cięcie i wersyfikacja utworów Beran-

Na diabła mi czytanie?

tyle rolnik w upały czystego źródła,

się. Drugą żoną Biernackiego była

W 1878 roku bardzo niekorzyst-

gera”. Praca nad przekładem dużo

Tylko łeb, panie, te piśmidła klekocą,

ile ja godziny rozstania się z życiem.

córka doktora Jordana, znanego

nie i w pośpiechu sprzedał Boczów

go nauczyła. Od Berangera przejął

Ja zresztą z książką w łapie

Cóż za wielkie nieszczęścia obmier-

krakowskiego lekarza. Jego relacje

i przeniósł się do Lwowa, gdzie po-

cięty język, zwięzły styl i atakowanie

W kilka minut juz chrapię”.

ziły mi świat?”. Fredro poradził so-

z konserwatywnym środowiskiem

został do końca życia i utrzymywał

przeciwników demokracji. Pracował

bie z niewstrzymanym pragnieniem,

krakowskim przyczyniły się zapew-

się już głównie z pracy literackiej

zwykle nocą. Zapalał i gasił świecę,

Odrzucano go być może jeszcze

Rodoć nie zdołał.

ne do narodzin satyryka. O Krako-

i urzędniczej. We Lwowie został

spacerował po pokoju, dużo palił,

ze względu na pewną niekonsekwen-

Przestał pisać. W sierpniu 1901

wie napisze:

bliskim współpracownikiem księ-

zanim narodził się pomysł i zanim

Losy Krakowa miasta,

cję – wielu krytyków pisało o tym. Iro-

roku wrócił do Lwowa z sześcioty-

garza i wydawcy Adama Bartosze-

mógł sięgnąć po pióro i kartkę pa-

starego weredyka,

nizował i wyśmiewał, a jednocześnie

godniowego urlopu. W nocy z 31

wicza. Przez pewien czas był wraz z

pieru. Szlifował swoje utwory w nie-

trzyma za łeb niewiasta,

za te swoje „ugryzienia” przepraszał

sierpnia na 1 września strzelił do

Bartoszewiczem współwłaścicielem

skończoność, dopóki nie pozostała

której na imię: Klika.

– trochę szyderczo rzecz jasna,

siebie. Popełnił samobójstwo, jak

księgarni, redagował też pismo „Ty-

wersja najbardziej lapidarna i po-

Pani ta, gładka jak żmija,

ale i tak sprawiał wrażenie, jak gdy-

pisała ówczesna prasa, w związku

dzień Literacki, Artystyczny, Nauko-

zbawiona wszelkich niepotrzebnych

Gdy widzi, że postać czyja

by obawiał się swoich ataków. Serce

„z wiecznymi kłopotami finansowy-

wy i Społeczny”. Współpraca trwała

dodatków.

Z innej, a nie z jej fabryki,

miał zbyt dobre dla prześmiewcy.

mi”. Swoim odejściem włączył się w

do roku 1879, zysków nie było, do

Związany był ze środowiskiem

Natychmiast żądłem wywija

Unikał ataków personalnych, aluzji

ciąg samobójczych śmierci literatów

wydawnictw i księgarni wciąż trzeba

lwowskich demokratów. Naśmiewał

i syczy: on nie jest z Kliki.

politycznych wobec określonych ugru-

przełomu wieku: podobnie odszedł

było dokładać, choć jak pisał Rodoć

się z życia galicyjskiego – drażniła

powań, co natychmiast skracało życie

dziennikarz, historyk teatru Stanisław

„pracujemy jak woły”, a i do wyda-

go niekonsekwencja inteligencji, jej

Pepłowski i satyrycy Włodzimierz

pozostałym satyrykom, felietonistom

Był już dojrzałym człowiekiem,

wania pisma dołożyć trzeba było

karierowiczostwo, snobizm, plotkar-

Stebelski i Michał Bałucki. Zachowa-

i uratowało twórczość Biernackiego.

kiedy chwycił za pióro, utwory druko-

kilka tysięcy florenów. Zniechęcony

stwo, uległość wobec „ck prokurato-

ła się informacja, że „satyrykowi Mi-

Ironiczny dystans, jaki miał wobec

wał w zeszytach humorystycznych.

Biernacki odsprzedał swoje udzia-

rii państwa”:

Wreszcie dożyliśmy ery:

kołajowi Biernackiemu (Rodociowi)

poszczególnych grup zawodowych

Początkujący satyryk natychmiast

ły w księgarni. W 1883 roku starał

W Wiedniu jesteśmy najpierwsi,

biskup lwowski nie odmówił prawa

i społecznych wyróżniał go na tle

naraził się władzom i opinii publicz-

się o posadę w bibliotece hrabiego

Tytuły, wstęgi, ordery

do katolickiego pogrzebu”.

satyryków lwowskich, którzy często

nej – wytoczono mu proces o „sianie

Wiktora Baworowskiego. Dalej ra-

Spłynęły nam na sto piersi.

wskazywali i opisywali poszczególne

nienawiści wśród klas społecznych”.

dzić sobie musiał jako urzędnik – w

Miasto. Północ. Kto idzie? –

Wielki i miłosierny Boże!

postacie, co zamieniało ich wyłącz-

Mikołaj Biernacki proces sądowy

1887 roku rozpoczął pracę w Towa-

Młodzian bladolicy.

Co to za kraj, gdy chce –

nie w kronikarzy epoki, których nie

przegrał, zgodnie z nakazem proku-

rzystwie Wzajemnych Ubezpieczeń

Co go toczy? Tęsknota albo

mieć może!

przyjmie już nawet pokolenie następ-

ratury spalono cały nakład zeszytu,

we Lwowie. Ironicznie kwituje swój

rozpacz wielka.

ców, niezorientowane w stosunkach

w którym pojawiły się obrazoburcze

wybór:

Idzie, idzie i znika na skraju ulicy.

Życie jest tak marną chwilką,

i powiązaniach salonowo-polityczno-

utwory. Po raz drugi utwory te wydru-

Jego satyry konfiskowały urzędy

Koniec. To barw pełna i treści –

Że pragnąć wiele nie radzę,

towarzyskich.

kowano w Brukseli w 1879 roku.

austriackie – „ck prokuratoria pań-

nowelka.

Mnie, gdyby fortuna tylko

Fraszki pisał prawie do końca,

Opuścił Kraków i przeniósł się

stwa”, nie była aż tak liberalna, aby

Dała wawrzyny i władzę,

te ostatnie pełne pesymizmu, czar-

do Boczowa koło Wieliczki, gdzie

pozwolić nawet na łagodne kpiny