img
23
Kurier Galicyjski * 31 maja – 16 czerwca 2011
struktor wojskowy, który pierwszy na
W roku 1924 Centralne Zakłady
kończyć budowę tego balonu, ale już w
wskutek iskier, które się mogły wytwo-
dowództwem podpułkownika Juliana
świecie zaprojektował i wykonał urzą-
Aerostatyczne przekształcono w Cen-
wersji polskiej. Pomysł zaakceptowano
rzyć przy tarciu ścianek powłoki z po-
Sielewicza. Żołnierze zaczęli przygoto-
dzenie, synchronizator, umożliwiający
tralne Zakłady Balonowe, które już
w polskich środowiskach wojskowych
wodu silnego wiatru, jednakże jest to
wywać miejsce startu. Nad przyszłym
strzelanie z karabinu maszynowego
rozpoczęły własną produkcje balo-
i naukowych. Przychylnie ustosunko-
tylko hipoteza. Dziś trudno jest określić
polem wzlotów raz po raz wznosiły
poprzez wirujące śmigło samolotu. Ina-
nów. Wreszcie w roku 1935 na bazie
wał się do pomysłu polski rząd.
bliżej powody katastrofy. Wypadków z
się zwykłe balony z koszem, z których
czej pilot mógłby odstrzelić sobie swoje
dotychczasowych Zakładów powstała
Utworzono grupę inicjatywną, do
ludźmi nie było. Wobec katastrofy lot
bardzo drobiazgowo badano pogodę.
własne śmigło, własnym karabinem.
Wytwórnia Balonów i Spadochronów,
której weszli major pilot inżynier Sta-
przypuszczalnie w tym sezonie jesien-
Ze Stanów Zjednoczonych przyjechał
Kulista kabina wykonana była z
produkująca balony zaporowe, obser-
nisław Mazurek, kierownik Wytwórni
nym nie będzie się mógł odbyć, gdyż
rekordzista świata kapitan Albert Ste-
płyt hydronalowych (hydronal – stop
wacyjne i sportowe.
Balonów i Spadochronów, profesor
powłoka wymaga naprawy”.
vens, który w roku 1935 wzniósł się ba-
aluminium z magnezem, materiał nad-
W maju 1934 profesor Piccad
Mieczysław Wolfke z Politechniki War-
Mieszanina piorunująca! – Wodór
lonem na wysokość przekraczającą 22
zwyczajnie wytrzymały, ale jednocze-
złożył Wytwórni zapytanie ofertowe w
szawskiej oraz senator Janusz Mali-
jest najlepszym gazem do wypełnia-
kilometry. Kapitan Stevens od dawna
śnie lekki!), opartych o kratownicę rur z
sprawie ewentualnego zakupu nowe-
szewski członek Rady Głównej LOPP
nia balonów, bo jest gazem najlżej-
życzliwie interesował się polskim lo-
duraluminium. Gondola została poma-
go płótna balonowego. We wrześniu
(Liga Obrony Powietrznej i Przeciwga-
szym. Daje więc balonom największy
tem stratosferycznym. Pomagał Pola-
lowana w czarno białe pasy. Dawało
1934 roku w laboratorium Wytwórni
zowej).
udźwig. Ma jednak zasadniczą wadę.
kom wybierając i zakupując w Stanach
to możliwość utrzymania wewnątrz
w Legionowie inżynier Józef Rojek
Jest gazem łatwopalnym, a w mie-
aparaturę nawigacyjną i badawczą po-
kabiny temperatury w rozpiętości od 0
opracował całkowicie nową i rewela-
szaninie z powietrzem w stosunku
trzebną do wyposażenia lotu.
Przygotowania
do +10 stopni Celsjusza. Kabina mia-
objętościowym jak 2:5, daje niepraw-
cyjnie lekką powłokę balonową, której
Z powodów złych warunków me-
do pierwszego polskiego
ła 3 włazy i 6 przezierników. Gondolę
dopodobnie silną mieszaninę wybu-
metr kwadratowy ważył zaledwie 35
teorologicznych start balonu odwoły-
lotu stratosferycznego
wykonano w trzech egzemplarzach.
chową. Ta właśnie mieszanka nazy-
gramów, a więc była prawie trzy razy
W kwietniu 1937 roku powstał Ko-
wano, aż wreszcie rankiem 12 paź-
Jeden przeznaczono do prób, następ-
wana jest mieszaniną piorunującą.
lżejsza niż zakładały to wymagania
mitet Organizacyjny Pierwszego Pol-
dziernika 1938 roku, podjęto decyzję
ny zaś miał być zapasowym dla kabiny
Katastrofa „Gwiazdy Polski” polegała
ofertowe.
skiego Lotu Stratosferycznego, którego
o starcie. Meteorolodzy zapowiadali
przeznaczonej do lotu. Sama gondola
raczej na zapaleniu się wodoru, a nie
Materiał był utkany z japońskiej
przewodniczącym został generał Leon
dobrą pogodę.
ważyła tylko 140 kilogramy! Za to wy-
na eksplozji i przypominała katastrofę
przędzy jedwabnej w zakładach Kluge
Berbecki, prezes LOPP. Patronat nad
W dniu 13 października rozpoczę-
posażenie kabiny było ciężkie i ważyło
ogromnego, niemieckiego sterowca
– Schulz w Łodzi i w Centralnej Stacji
przedsięwzięciem objął generał Kazi-
ły się przygotowania do lotu. Zamon-
1,3 tony. Składało się z aparatury do
„Hindenburg”, który zapalił się pod-
Jedwabnictwa w Milanówku. Tkani-
mierz Sosnkowski. Pierwszym, ambit-
towano w gondoli balonu całą apara-
regeneracji zużytego powietrza, apa-
czas cumowania 6 maja 1937 roku na
na zostało powleczona, obustronnie,
nym zadaniem Komitetu, było zdobycie
turę, którą od montażystów przejęli
barwioną błoną gumową w Zakładach
ratury nawigacyjnej i aparatury nauko-
lotnisku Lakehurst w USA.
funduszy na budowę gigantycznego
piloci. Zaczęli zbierać się zaproszeni
wej. Powstała Rada Naukowa Lotu
Przemysłu Gumowego w Sanoku. W
Wypalenie dziury w powłoce ba-
stratostatu. Koszt wykonania ocenio-
goście i tłumy widzów, którzy wykupili
w składzie profesorowie: Mieczysław
maju 1935 roku rozpromieniony pro-
lonu wcale nie znaczyło, że został on
no na około 400 000 złotych. Suma
bilety wstępu. O godzinie dziesiątej
Wolfke, Szczepan Szczeniowski, Ma-
uszkodzony na stałe. Uszkodzoną
rian Mięsowicz i Mieczysław Jeżewski.
powłokę przewieziono do Zakładów
Rada ustaliła temat badań naukowych,
w Legionowie, gdzie została napra-
jakie będą wykonywane podczas
wiona. Komitet Organizacyjny uzyskał
wznoszenia się balonu. Tematem tym
od PZU odszkodowanie w wysokości
miały być badania wysokościowego
70 000 złotych i postanowiono powtó-
rozkładu promieniowania kosmiczne-
rzyć start „Gwiazdy Polski”, ale tym
go. Do badań służył tak zwany teleskop
razem wypełnić jej powłokę nie wo-
Zapalenie się wodoru
trzydziestu liczników Geigera-Müllera
dorem, a niepalnym helem. Hel, nieco
oraz komora jonizacyjna z rejestracją
mniej lotny od wodoru też nadaje się
wieczorem rozpoczęto napełnianie
fotograficzną. Łączność z ziemią miała
do wypełniania balonów i jest gazem
czaszy balonu wodorem. Było zim-
utrzymywać radiostacja pokładowa.
bezpiecznym, bo kompletnie niepal-
no. W świetle zainstalowanych wokół
Zdecydowano, że załoga składać
nym, ale jest to gaz bardzo drogi. W
startowiska reflektorów, wznosiła się
się będzie z dwóch osób. Pilota i na-
latach trzydziestych ubiegłego wieku
leniwie do góry gigantyczna kopuła.
ukowca. Na pilota stratostatu wybrano
uzyskiwany był w ilościach przemy-
„Gwiazda Polski” stawała się coraz
Dolina Chochołowska. Napełnianie balonu wodorem
kapitana pilota balonowego Zbigniewa
słowych jedynie w Stanach Zjedno-
bardziej widoczna.
ogromna zważywszy, że wyrażona w
fesor Piccard odwiedził zakłady w Le-
Burzyńskiego, zaś latającym naukow-
czonych.
Nagle, ku zaskoczeniu wszystkich
przedwojennych złotówkach, prawdzi-
gionowie. Podkreślał z entuzjazmem,
cem miał zostać fizyk z Uniwersytetu
Zamówiono więc dostawę helu
obecnych, zaczął wiać wiatr. O go-
wie złotych, bo w każdej chwili wymie-
że takiej powłoki balonowej jeszcze w
Warszawskiego doktor Konstanty
w Stanach Zjednoczonych i butle na-
dzinie 1 w nocy dnia 14 października
nialnych na złoto.
życiu nie widział. Polskie płótno balo-
Jodko-Narkiewicz. Panowie znali się
pełnione tym gazem przypłynęły na
przerwano start. Wiatr wiał zdecydo-
Rozpoczęto od apeli w prasie i ra-
nowe było w jego ocenie: „najmocniej-
od lat i już dwukrotnie odbywali loty do
pokładzie statku do portu w Gdyni w
wanie zbyt silnie. Wiatr nie ustawał,
diu. Zwracano się w nich do firm i osób
sze, najlżejsze i najlepsze na świecie”.
stratosfery, co prawda na balonach
sierpniu 1939 roku. Butle zostały prze-
więc postanowiono opróżnić balon z
prywatnych. Pomysł polskiego lotu stra-
Taka ocena polskiego produktu była
raczej sportowych. Był to lot z dnia
wiezione koleją do Sławska w dolinie
podanego poprzednio wodoru. Otwar-
tosferycznego spodobał się wszystkim
przed wojną bardzo rozpowszechnio-
28 marca 1936 na wysokość 10 853
Oporu, we Wschodnich Bieszczadach.
to klapę awaryjną na szczycie balonu.
od razu! W mig uzyskano 150 000 zło-
na. Przed wojną polskie – często wła-
metra balonem „Warszawa II” oraz 18
Ta miejscowość wybrana została na
Wodór ulatywał gwałtownie, miesza-
tych ze składek i darowizn. Organizacje
śnie znaczyło – najlepsze!
czerwca 1936 balonem „Toruń”, tym
następne startowisko, skąd „Gwiazda
jąc się z powietrzem nawiewanym
polonijne, głównie polonia amerykańska,
Profesor Piccard złożył więc w Wy-
razem na wysokość 10 200 metrów.
Polski” miała wzlecieć do stratosfery.
przez coraz gwałtowniejszy wiatr.
dały 30 000 złotych. Polskie Koleje Pań-
twórni zamówienie wstępne na uszycie
Tym razem zrezygnowano z publicz-
Balon wiotczał, powoli kładąc się na
stwowe dodały sumę następnych kilku-
z nowego materiału, powłoki balonu
ności i obecni na starcie mieli być tylko
ziemię. Żołnierze przytrzymywali opa-
Niespodziewany wybuch
nastu tysięcy. Bardzo pomogła Poczta
stratosferycznego. W Legionowie ru-
obsługa i naukowcy. Pod koniec sierp-
dającą powłokę. No i wtedy właśnie,
„gwiazdy Polski”
Polska, dzięki wydaniu okolicznościo-
szyły prace mające na celu wywiąza-
Budowę największego na świecie
nia 1939 roku trwały intensywne prace
nie wiadomo do dzisiaj z jakiego po-
wego znaczka i bloku kopert oraz zor-
nie się z profesorskiego zamówienia.
balonu stratosferycznego ukończono
przygotowawcze. Inżynier Dobrowol-
wodu, w okolicy otwartej klapy buch-
ganizowaniu tak zwanej poczty stra-
Tymczasem 11 listopada 1935
w końcu sierpnia 1938 roku. Do na-
ski z Państwowego Instytutu Mete-
nął, na wysokość 30 metrów, ogromny
tosferycznej, gdzie za niemałą opłatą
roku obiegła świat wiadomość, że
pełnienia powłoki, balon potrzebował
orologicznego czuwał nad codzienną
słup ognia. Na ziemię runęła pusta już
można było wysłać korespondencję,
dwaj oficerowie lotnictwa wojskowe-
4 500 metrów sześciennych wodoru,
prognozą pogody, major Markiewicz
powłoka balonowa z wypaloną wokół
która na początku miała wzlecieć ba-
go Stanów Zjednoczonych kapitano-
co zapewniało mu na starcie udźwig
nadzorował działanie ekip montażo-
klapy dziurą wielkości około 600 me-
lonem do stratosfery, a dopiero potem
wie Albert Stevens i Orwille Anderson,
4,5 tony! Balon nazwano – „Gwiazda
wych. Towarzyszył im amerykański
trów kwadratowych. 14 października o
zostać odesłana na wskazany adres.
osiągnęli absolutny rekord, wznosząc
Polski”! Miał osiągnąć wysokość, co
ekspert, major Sieyert. Pogotowie
godzinie 5.15 Komitet Organizacyjny
W kwietniu 1937 roku można już
się balonem stratosferycznym na wy-
najmniej 30 kilometrów!
startowe ogłoszono na czas od 1 do
Lotu ogłosił oficjalny komunikat:
było przystąpić do budowy. Głównym
sokość 22 kilometrów 66 metrów.
Na miejsce startu została wybra-
15 września... No właśnie...
„Przy opróżnianiu balonu z wodoru
wykonawcą została Wytwórnia Balo-
W odpowiedzi na to profesor Pic-
na Dolina Chochołowska koło Zako-
nastąpił niespodziewany wybuch. Na
nów i Spadochronów w Legionowie.
card rozszerzył swą ofertę w stosunku
panego. W pierwszych dniach wrze-
Niestety, nic nie wyszło z zapo-
szczęście spaliła się tylko niewielka
Powłoka balonu, zaprojektowana
do Polaków, pytając, czy są w stanie
śnia 1938 roku do Doliny sprowadzono
wiadanego startu i przewidywanego
część górnej części balonu tzw. cza-
przez inżyniera Józefa Paczosę mia-
zbudować balon gotowy wznieść się
II Batalion Balonowy z Legionowa pod
sukcesu pilotów polskiego, nie za-
szy. Pożar prawdopodobnie powstał
ła 12 300 metrów kwadratowych po-
na wysokość powyżej 30 kilometrów.
pominajmy, największego na świecie
14 października 1938 roku Komitet Organi-
wierzchni. Jej pojemność zaplanowano
Polacy odpowiedzieli profesorowi, że
balonu stratosferycznego.
na 124 790 metrów sześciennych. In-
nie widzą problemów i natychmiast
Polski projekt lotu na wysokość
zacyjny Lotu ogłosił oficjalny komunikat:
żynier zaprojektował czaszę balonu nie
mogą zacząć prace nad zbudowa-
30 kilometrów zrealizowali Ameryka-
„Przy opróżnianiu balonu z wodoru nastą-
w kształcie kulistym, jakie wykonywano
niem takiego właśnie balonu.
nie, ale dopiero w roku 1966!
pił niespodziewany wybuch. Na szczęście
dotychczas, ale w kształcie owalnym.
Ku zaskoczeniu wszystkich, niedłu-
Odnowiona po wypadku powłoka
Całkowicie wypełniony gazem balon
go po tej rozmowie, profesor Piccard
balonowa „Gwiazdy”, znajdująca się
spaliła się tylko niewielka część górnej
miał więc kształt nie kuli, a kształt piłki
wycofał się ze swego zamówienia! Nie
w magazynie Ligi Obrony Powietrznej
części balonu tzw. czaszy. Pożar prawdo-
do rugby. Dzięki temu powinien wzno-
była to wina profesora. To belgijski Na-
i Przeciwgazowej, została w czasie
sić się szybciej i osiągnąć większą wy-
rodowy Fundusz Badań Naukowych z
działań wojennych rozszabrowana
podobnie powstał wskutek iskier, które
sokość. Balon wraz z gondolą miał 120
Brukseli, dotychczas finansujący wy-
i porozcinana na kawałki przez oko-
się mogły wytworzyć przy tarciu ścianek
metrów wysokości! Był to bez wątpie-
prawy Piccarda, tym razem odmówił
licznych mieszkańców. Szyto z niej
powłoki z powodu silnego wiatru, jednak-
nia największy balon, jaki kiedykolwiek
mu pieniędzy. Dla strony polskiej było
później nieprzemakalne płaszcze.
zbudowano na ziemi. Dzięki inżyniero-
to, jak powiadam, zaskoczeniem, ale
Gondole balonu znajdowały się w In-
że jest to tylko hipoteza. Dziś trudno jest
wi Rojkowi, powłoka tego giganta wa-
nikomu nie przyszło do głowy rozpa-
stytucie Aerodynamicznym Politech-
określić bliżej powody katastrofy. Wypad-
żyła zaledwie 1403 kilograma!
czać i czuć się przegranym. Idea wiel-
niki Warszawskiej, gdzie przetrwały
Konstruktorem hermetycznej gon-
kiego balonu stratosferycznego była
wojnę. Dopiero po wojnie władza lu-
ków z ludźmi nie było”.
doli był inżynier Jan Szal, znany kon-
tak pociągająca, że postanowiono do-
dowa kazała wyrzucić je na złom.