Wyjęte z karty pamięci

24

31 maja – 16 czerwca 2011 * Kurier Galicyjski

z hisTorii jedNeGo obrazu

odrębnej od historiografii europejskiej.

podając jedynie repliki turystyczne

Pomimo licznych deklaracji o integra-

typu: „Lwów austriacki” lub „Lwów

cji Ukrainy z Europą, niestałość sy-

ukraiński”. Na tymże portalu zaprasza

tuacji w tym kontekście trwa do dnia

się jednak turystów do zwiedzenia pa-

dzisiejszego. Przykładów jest wiele.

łacu Sapiehów przy ul. Kopernika 40a

Kilka lat temu, jedna z polsko-

– „żeby podziwiać wykonaną ręcznie

ALEKSANDER NIEWIŃSKI

języcznych gazet lwowskich wydru-

kamienną rzeźbę fasady pałacu”.

tekst

kowała list czytelnika z Charkowa,

Prawdę mówiąc, jest to tylko jedno

aleks.niewinski@wp.pl

zdziwionego brakiem we Lwowie ulicy

skrzydło byłego pałacu Sapiehów we

ilustracje archiwum

Leona Sapiehy (1801-1878), osoby

Lwowie, który zburzono.

wielce zasłużonej dla Lwowa i Gali-

Pozostaje więc pytanie: skąd we

Mimo, iż w roku bieżącym

cji. Pewnego rodzaju odpowiedzi na

lwowskim Muzeum Historycznym,

obchodziliśmy już 220. rocz-

to można doszukać się w wywiadzie,

należącym do obwodowego (lwow-

nicę Konstytucji 3 Maja, wciąż

umieszczonym w dość popularnej

skiego) działu Ministerstwa Kultury

żyją w pamięci postacie bo-

Marszałek Konfederacji Li-

ukraińskiej (lwowskiej) gazecie „Po-

Ukrainy znalazł się portret Kazimierza

haterów – jej twórców, zwo-

Stanisław Małachowski

tewskiej Kazimierz Nestor Sa-

stup” nr 51 z marca 2005 r.): „Pragnę-

Nestora Sapiehy (olej, oryginał)? Za-

lenników, obrońców. Pamięć

pieha

liśmy dojść do najdawniejszej nazwy,

uważyli ten obraz turyści zwiedzający

o jednym z nich, jak okazuje

Lwów na początku 2005 r., tuż po „po-

się, przetrwała również we

marańczowej rewolucji”, w ekspozycji

Lwowie i jest kontynuowana

wyremontowanego pałacu Bandinelli

obecnie w sposób szczegól-

(w Rynku). Pomimo, że żadnego pod-

nie swoisty.

pisu pod obrazem nie było, turyści

z Polski i Litwy natychmiast poznali

Bohaterowie

wielkiego rodaka. Sprawiło im to miłą

nad podziałami

Rzecz jasna, iż każdy naród ma

niespodziankę. Niewątpliwie, że za-

swoich bohaterów. Są jednak posta-

mieszczenie tego obrazu w ekspozy-

cie, które w trudnych chwilach historii,

cji muzealnej było znakiem szczerości

własnym przykładem jednoczyły wie-

kulturalnych elit Lwowa w stosunku

lonarodową Ojczyznę – Rzeczpospo-

do dziedzictwa europejskiego.

litą. Do ich grona zaliczamy twórców,

zwolenników i obrońców pierwszej

Skąd nasz ród?

europejskiej konstytucji – Konstytucji

Miał na pewno rację Roman Afta-

Leon Sapieha

3 Maja.

nazy, wymieniwszy Wielkie Zozulińce

Pozostałe skrzydło pałacu Sapiehów we Lwowie

nie zwrócono kościołowi. Ponad to,

Godność ich postępowania po-

jako ostatnią rezydencję Sapiehów

wbrew woli i wieloletnim staraniom

nad podziałami nie zależała od przy-

na Wołyniu w opracowaniu „Dzieje

parafian, gmach świątyni wiosną ub.

kolejny film, gdzie akcentowano za-

jeśli nie była ona sprzeczna z duchem

należności narodowej czy interesów

rezydencji na dawnych Kresach Rze-

roku przekazano na kolejne 20 lat do

sługi… cesarza Franciszka Józefa I w

historycznym Lwowa. Nie zwraca-

majątkowych. Kierowali się wyłącznie

czypospolitej” (T 5, Wrocław, Warsza-

użytku sali koncertowej, należącej do

zbudowaniu pierwszej kolei w Galicji.

liśmy [autentycznych nazw – aut.]

poczuciem godnego miejsca Ojczy-

wa, Kraków, 1994 r.). Miejscowość

Miejskiego Wydziału Kultury.

Żadnym słowem natomiast nie wspo-

ulic Sapiehy czy Potockiego… Była

zny w świecie, jak również godnością

ta, leżąca pomiędzy Bazalią, o której

Czyżby wszystko było na sprze-

mniano o staraniach w tej sprawie

we Lwowie ul. Sienkiewicza, ale nie

własną. Prezentowali tak naprawdę

wcześniej pisałem (KG nr 20 z 2010

daż? Jeżeli decyzja o sali koncertowej

Leona Sapiehy.

mogliśmy pozostawić takiej nazwy,

śmiałą myśl demokratyczną w ów-

r.), a Krasiłowem, należy obecnie do

w kościele nie należy do ludzi wierzą-

Trudno byłoby przypuszczać, że

gdyż utwory tego pisarza były bardzo

czesnej Europie na tle rosnących

obwodu chmielnickiego.

cych w Pana Boga, to trudno uwierzyć

komuś we Lwowie zależy na odrodze-

tendencyjne i wrogie w stosunku do

imperialistycznych apetytów państw

Wielkie Zozulińce, w zestawie

w pragnienie integracji Ukrainy z Unią

niu Imperium Austriackiego. Wiadomo,

ukraińskiego ruchu wyzwoleńczego”.

ościennych – Austrii, Prus i Rosji. Ta-

13 wiosek należących wcześniej do

Europejską. Pomimo treści Traktatu

że radziecka historiografia ograniczała

W podobny sposób we Lwowie w cią-

kie osobistości niewątpliwie zasłużyły

klucza bazalijskiego wraz z Bazalią i

Lizbońskiego, nikt w Europie nie za-

wiedzę społeczeństwa o właścicielach

gu 3 lat, zaczynając od 1991 r., zmie-

na wyniesienie do rangi bohaterów

Krasiłowem, odeszły jako darowizna

przeczy, że fundamentem współcze-

ziemskich na Ukrainie, w tym również

niono 550 nazw ulic.

narodowych na poziomie europejskim.

Ignacemu  Sapiesze,  wojewodzie

snej kultury europejskiej pozostaje

wiedzę o rodzie Potockich, których to

Wywiad ten przeprowadzono z

Sylwetkę jednego z nich pragnę

mścisławskiemu, na mocy transakcji

kultura chrześcijańska. W Europie

określano jako: „bogatych panów pol-

doradcą Rady Miejskiej Lwowa, daw-

przypomnieć Czytelnikom. Postać Ka-

kolbuszowskiej. Transakcję tę prze-

nie toleruje się jakichkolwiek napięć

skich” i „gnębicieli ujarzmionego na-

niej pracownikiem jednego z archiwów

zimierza Nestora Sapiehy, o którym

prowadził w 1753 r. ostatni bezpo-

na gruncie religijnym czy narodowo-

rodu ukraińskiego”. Jasne jest to, że

Lwowa, ówczesnym pracownikiem jed-

mowa, jest być może nieco mniej wryła

tomny ordynariusz dóbr Ostrogskich,

ściowym.

do „polskich panów” Sapiehowie nie

nej z najstarszych bibliotek lwowskich

się w pamięć narodu, w porównaniu

Janusz Sanguszko. 17 maja 1757 r.

Trudno przewidzieć zyski Rady

należeli. Radziecki Słownik Encyklo-

– biblioteki Uniwersytetu Lwowskiego,

z sylwetkami Hugona Kołłątaja, Sta-

Ignacy Sapieha w Krzemieńcu wy-

Miejskiej Lwowa z użytkowania tego

pedyczny wymienia litewską rodzinę

której 400-letnią rocznicę założenia

nisława Małachowskiego czy Ignace-

rzekł się tych dóbr na rzecz swoich

kościoła jako sali koncertowej. Na

książąt Sapiehów sprzed połowy XVII

niedawno obchodzono.

go Potockiego. Nic w tym dziwnego.

synów: Jana, Józefa, Ksawerego i

pewno będą one o wiele mniejsze

w. i tyle. Historycy radzieccy nie wy-

Po skandalicznych kradzieżach

Trudno sądzić o podobnej pamięci na

Kajetana. Najstarszy z nich Jan, ge-

od tych z umowy pozostawienia na

świetlili faktu wypędzenia rodziny Sa-

z archiwum we Lwowie, pamiętnych

Litwie, wśród Litwinów, gdyż mowa o

nerał major wojsk koronnych, zszedł

Krymie rosyjskiej floty wojskowej na

piehów z Litwy w XVIII i XIX w. Czyżby

z publikacji na przełomie lat 2004-

przedstawicielu narodu litewskiego.

młodo z tego świata. Miał tylko jedne-

kolejne 25 lat…

ukrywano w taki sposób przestępstwa

2005, być może zabrakło wiadomości

Kazimierz Nestor Sapieha h. Lis (1757-

go syna z Elżbietą Branicką – kasz-

carskiej Rosji przed narodami ZSRS?

o postaciach Sapiehy czy Potockiego,

1798) urodził się w Brześciu Litew-

telanką bracławską, słynną ulubienicą

Obiektywni, czyli niezaangażowa-

których to nazw ulicom „nie przywró-

skim, należącym obecnie do Białorusi,

króla Stanisława Augusta. Urodzony

Z pałacu Sapiehów

ni politycznie historycy ukraińscy, prze-

cono”. W każdym razie, czytelnicy

a wówczas do Wielkiego Księstwa Li-

w 1757 r. Kazimierz-Nestor, stał się

do pałacu Bandinellich?

Każdy okres historyczny, w tym

sycili się widocznie podobnym kłam-

„Postupu” nie doczekali się facho-

tewskiego. Postać ta w swoim czasie

później słynnym generałem artylerii

sowiecki, zostawił swój ślad w świa-

stwem. Jeden z nich w swej książce,

wego wyjaśnienia przyczyn zmiany

była jedną z najgłośniejszych wśród

litewskiej wojska Rzeczpospolitej, był

domości mieszkańców Lwowa i Ukra-

wydanej po 1991 r. na terenie obwodu

dawnych nazw ulic Sapiehy i Potoc-

zwolenników i obrońców Konstytucji 3

posłem na sejm Czteroletni i marszał-

iny. Prawdą pozostaje fakt, że dla

chmielnickiego (na wschodnim brzegu

kiego na ul. Stepana Bandery i gen.

Maja. Jego portret (jeden z nielicznych

kiem Konfederacji Litewskiej. Kajetan,

Imperium Austriackiego Galicja była

rz. Zbrucz) pisał tak: „Leon Sapieha

Czuprynki (Romana Szuchewycza).

pozostałych na świecie), jak okazuje

syn Ignacego Sapiehy, marszałek po-

prowincją, podobnie jak dla Imperium

był Marszałkiem sejmu Galicyjskiego,

Dziennikarze „Postupu” przedstawili

się, zachował się we Lwowie…

łocki z Konfederacji Barskiej, zginął

Rosyjskiego większa część współ-

zbudował koleje w Galicji. Uczestniczył

natomiast zdjęcie osoby, udzielającej

pod Lanckoroną w 1771 r., mając 21

czesnej Ukrainy. Natomiast w świa-

w polskim powstaniu wyzwoleńczym

wywiadu. Zdjęcie portretowe prezen-

lat i został pochowany w Kalwarii Ze-

Punkt widzenia

domości progresywnie myślących w

lat 1830-1831 i z tego powodu jego

tuje człowieka szczęśliwego, z uśmie-

brzydowskiej.

z lwowskiego skrzyżowania

XVIII i XIX w. Polaków, Litwinów i Ru-

(…) majątek przeszedł do własności

chem ukrytym pod brodą o typie

Wydawać się może, że o Sapie-

Otóż, Kazimierz Nestor Sapieha i

sinów (Ukraińców), Lwów pozostawał

państwa [Rosji – aut.]”. Warto dodać,

syberyjskim. Tytuł wywiadu brzmiał:

hach wszystko już zostało napisane.

dwaj jego stryjowie – Józef i Ksawery,

miastem ich własnych kultur w sensie

że ten historyk i krajoznawca stale wy-

„Dzięki mnie we Lwowie jest ulica…”.

Być może jest w tym jakaś racja, jed-

rządzili w dobrach ziemskich na Wo-

zbiorowym, choć i w zniewolonej Oj-

syłał swoje książki do lwowskiej biblio-

Dalsze poszukiwania powiązań

nak stwierdzenie: „wszystko”, zależy

łyniu, otrzymanych w spadku przed

czyźnie. Nie ważne, że Sapiehowie

teki UAN im. Wasyla Stefanyka (była

Sapiehów ze Lwowem wydawało się

od punktu widzenia. Szczególnie do-

ostatnim rozbiorem Rzeczypospolitej.

zjawili się w Galicji jako wygnańcy.

Ossolineum).

bezsensowne. Szczególnie po tym,

tyczy to Lwowa, gdzie ślad tej rodziny

Leon Sapieha, który dobrze przysłużył

Ważne jest to, że ich stosunek do

Niegdyś każdy przechodzeń,

jak dowiedziałem się, że nie każdego

pozostał z czasów już porozbioro-

się dla Lwowa i Galicji, był wnukiem

Lwowa był szczery i serdeczny.

stojący na skrzyżowaniu ulic Sapiehy

stać na prywatne konsultacje u tego

wych.

Józefa Sapiehy i synem Aleksandra

Pomimo, że portal internetowy

i Potockiego, widział zdobiące widok

pana. Możliwie to nie dotyczy lwow-

Niestety, kultywowanie pamięci

(1773-1812), szambelana i adiutanta

Rady Miejskiej Lwowa (www.city.

Lwowa krzyże na wieżach kościoła

skich producentów programów telewi-

historycznej we Lwowie, w tym o Sa-

cesarza Napoleona I. Jeżeli Leona

adm.lviv.ua.) „zapomniał” o prawie

pw. św. Marii Magdaleny. Po ostat-

zyjnych o treści historycznej. Na po-

piehach, w XX stuleciu podległa wpły-

Sapiehę wypędzono z rodzinnych

500-letniej historii polskiego Lwowa,

niej zmianie nazw tych ulic, krzyży

czątku 2010 r. widzom przedstawiono

wom historiografii sowieckiej, całkiem

terenów po powstaniu Listopadowym