historia w znaczki wpisana

24

17 – 29 czerwca 2011 * Kurier Galicyjski

zaWsze jakoś byŁo...

strowęgierską, dał się więc dobro-

wolnie wziąć Rosjanom w niewolę,

po czym w 1916 r. wstąpił do Korpu-

TADEUSZ KURLUS

su Czechosłowackiego w Kijowie. W

W naszych domowych bibliotecz-

1918 r. jednakże uwiodła go rewolu-

kach stoją także książki, których nie

cja, przyciągnęła Armia Czerwona,

odstawiliśmy w nich „na zawsze”, by

w której powierzono mu ważną

osiadał na nich kurz, bo – jako że je

funkcję komisarza politycznego. Ale

bardzo lubimy – często po nie sięga-

w 1920 r. wrócił do Pragi, w której

powstała pierwsza część Dobrego

my. Dlatego też przynajmniej pierw-

wojaka (pisał ją przeważnie przy

sze ich zdania zawsze potrafimy

knajpianych stolikach, najczęściej

zacytować. Pierwszym przykładem

w gospodzie Pod czeską koroną, w

są tu oczywiście nieśmiertelne strofy

Szwejkolodzy

których od razu czytał kompanom

naszego wieszcza oznajmiającego

wciąż na posterunku

O Szwejku można by tu nie-

od kufla, co na kartce naskrobał,

nam, gdzie leży jego ojczyzna i jak

skończenie, także dzięki temu, że

oczekując zaraz słów aprobaty lub

ją trzeba cenić.

istnieją towarzystwa szwejkologów,

podpowiedzi, co powinien zmienić

Spośród wielu innych pierw-

prężnie działające (także w Polsce)

czy dodać). Potem, w 1921 roku,

szych akapitów bliskich nam ksią-

i wciąż wydobywające na światło

osiadł w Lipnicy nad Sazawą, gdzie

żek, ten także jest nam nieobcy:

- A to nam zabili Ferdynanda –

dzienne nowe fakty zarówno z ży-

całkowicie poświęcił się pisarstwu i

rzekła posługaczka do pana Szwej-

cia Szwejka, jak i jego twórcy.

gdzie powstały kolejne rozdziały o

ka, króry opuściwszy przed laty służ-

No właśnie, co możemy tu –

życiowych perturbacjach Szwejka.

bę w wojsku, gdy ostatecznie przez

oczywiście w wielkim streszczeniu

Wpierw Haszek publikował powieść

lekarską komisję wojskową uznany

– napisać o Jarosławie Haszku? Po-

w zeszytach, potem znalazł wydaw-

został za idiotę, utrzymywał się z

wiedzmy od razu, że żył bardzo krót-

cę, który dał jej postać książkową.

handlu psami, pokracznymi, niera-

ko, bo niespełna 40 lat (1883-1923),

Śledząc życiorys Haszka, łatwo do-

ciec, iż Przygody dobrego wojaka

sowymi kundlami, których rodowody

ale nader intensywnie. Ileż jeszcze

fałszował (przekład Pawła Hulki-La-

zakamuflowany sposób, obnażał na

książek jego autorstwa moglibyśmy

to w dużej mierze zbeletryzowane

kartach książki nonsensy rządzące

przeczytać, gdyby los zatrzymał go

jego własne przeżycia, a anegdoty,

skowskiego).

poczynaniami zbiurokratyzowanych

dłużej na tym naszym padole, ileż

którymi są one obficie wypełnione

Rozszyfrowywanie o jaką książ-

władz monarchii austrowęgierskiej

by jeszcze uśmiechów ich lektura

to częściowo opowieści zasłysza-

kę chodzi, jest tu niekonieczne, bo

(innych państw także), zwłaszcza

wywołała na naszej twarzy! To wię-

ne w gospodach, przy piwku, lub

padło już nazwisko jej głównego

zaś panujące w wojsku. Nie stroniąc

cej niż pewne, bo pióro było w jego

od sypiącego nimi jak z rękawa

bohatera. Tak, to antywojenna po-

wieść Jarosława Haszka Przygody

od podobnych poglądów, czytelnicy

palcach niezwykle płodnym instru-

frontowego przyjaciela Franciszka

dobrego wojaka Szwejka podczas

rozkoszowali się powieścią, na któ-

mentem. Jak to już bywa, nic nie

Straszlipki.

wojny światowej, w wielu domach

rej stronach znajdowali strawę od-

Niestety, Haszek powieści nie

powiadającą ich zapatrywaniom.

ukończył, jego pisarski warsztat za-

tak zaczytana, że jej kartki ledwie

Nie brakuje powieściowych bo-

milkł, gdy był w połowie czwartego

się trzymają okładki. Często tak-

haterów, których sława ma świato-

tomu. Pokonała pisarza nabyta

że w rozmowach posługujemy się

wy wymiar, ale niewielu otacza tak

w czasie wojny gruźlica, a także

zdaniami żywcem wyjętymi z książ-

powszechna, jak Szwejka. Dotąd

nadmierna, długoletnia konsumpcja

kowej Haszkowej narracji. Przykła-

postawiono mu aż osiem pomników!

alkoholu. Już chory, podyktował zda-

dem niechaj będzie taki oto cytat:

nie zamykające książkę: Patriotyzm,

Jak tam było, tak tam było, zawsze

Wzniesiono je w miejscowościach,

wierne spełnianie obowiązków, prze-

jakoś było. Jeszcze nigdy tak nie

w których przebywał w swej beletry-

zwyciężanie samego siebie – to naj-

było, żeby jakoś nie było.

stycznej postaci. Pierwszy stanął w

lepsza broń podczas wojny. Wspo-

2000 roku w słowackim Humennem,

minam o tym właśnie dzisiaj, gdy

miasteczku, w którego okolicach

Osiem pomników

nasze wojska w najbliższym czasie

podczas pierwszej wojny toczyły

Sięgnęliśmy po książkę Hasz-

przekroczą granicę. Chodzi tu o gra-

się krwawe boje. Drugi odsłonięto

ka, bo właśnie mija – no nie całkiem

w naszym Sanoku w 2003 roku – tu

nicę imperium rosyjskiego.

okrągła, ale jednak – 90. rocznica

Szwejk przysiadł na ławeczce na

ukazania się jej na czeskim rynku. W

miejskim deptaku. Jeszcze jeden

Portrety prześmiewcy

trzebowała każdego żołnierza, po-

mamy w Przemyślu, ceremonialnie

zapowiadało jego pisarskiej kariery,

Jak już wspomniano, książka

nownie wezwała go do „superrewi-

przydany miastu w 2008 roku – tu

po śmierci ojca musiał przerwać na-

(przetłumaczono ją na ponad 50 ję-

zji”. I oto pani Müllerowa, gospodyni,

dobry wojak, z fajką w jednym ręku

ukę w gimnazjum i podjąć pracę w

zyków) zdobyła od razu wielkie rze-

pcha wózek ze Szwejkiem, który

i kuflem w drugim, siedzi sobie spo-

drogerii, w której jednak nie zagrzał

sze czytelników. Poniektórzy krytycy

akurat miał – udany lub prawdziwy

kojnie na skrzynce amunicyjnej,

długo miejsca. Podjął wówczas na-

kręcili jednak nosem, bo ich zdaniem

– atak reumatyzmu, w kierunku sie-

ulokowanej na Rynku. Poza tym,

ukę na Akademii Handlowej, z któ-

Haszek przedstawił w niej Czechów

bohater Przygód ma także trzy po-

dziby komisji poborowej, przy czym

rej wyniósł dyplom. Pierwsze swe

w karykaturalnej manierze, wystawił

mniki na Ukrainie: we Lwowie, w

przyszły rekrut wciąż woła: „Na Bia-

utwory, wiersze i relacje z podróży,

ich w oczach całego świata na po-

Łucku i Doniecku, i dwa w Rosji: w

łogród! Na Białogród!”.

opublikował w wieku 17 lat. Krótko

śmiewisko. Podobnie prześmiewca

Omsku oraz w Petersburgu (w któ-

Drugi walor (4,60 korony) po-

urzędniczył jeszcze w banku, imał

potraktował wszelkie państwowe

rym nigdy nie był). W Sanoku jest

kazuje porucznika Lukasza, który

się także sprzedażą psów, potem

instytucje, zwłaszcza wojskowe. To

także Zaułek Józefa Szwejka. Do

jeszcze przed chwilą spokojnie sobie

związał się z ruchem anarchistycz-

chyba dlatego w Czechach Szwejk

popularności powieści przyczyniły

spacerował z pinczerem Maksem,

nym, co skutkowało wielokrotnymi

nie ma pomnika, wystawiono go

się również filmy (po raz pierwszy

rzekomo ofiarowanym Szwejkowi

pobytami za kratkami. I pisał, w la-

natomiast w Pradze Haszkowi, ale

zekranizowano dzieło Haszka już

przez jadącego do wojska przyja-

tach 1908-1911 głównie humoreski,

dopiero w 2005 r. W Lipnicy jest mu-

w 1926 roku), wzięcie miała wersja

ciela, pragnącego oddać czworono-

chętnie drukowane przez rozmaite

zeum Haszka, lecz otwiera się je tyl-

animowana, tworzono również in-

ga w dobre ręce. A tak naprawdę,

gazety i czasopisma, bo posługiwał

ko na życzenie turystów, chcących

scenizacje telewizyjne.

to Szwejk go ukradł, i to nie byle

się w nich ciętym językiem ludu, co

zobaczyć, jakie zawiera pamiątki po

Pomnik Szwejka we Lwowie

A filatelistyczna oprawa postaci

komu, bo pułkownikowi Fryderykowi

przyciągało czytelników (a odstrę-

pisarzu. Obok budynku umieszczo-

Szwejka? Jest, bo poczta czeska

Krausowi von Zillergut. Autentyczny

czało elitę literacką). W polityce

no jego popiersie.

Pradze obwieszczono pojawienie się

wydała w 1997 roku serię prezentu-

właściciel Foksa – tak wabił się pies

zapisał się jeszcze jako założyciel

Zamykamy tę relację powro-

nowości (ściślej – pierwszego tomu)

jącą scenki z książki, w rysunkach

– właśnie przypadkowo natknął się

Partii Umiarkowanego Postępu w

tem do filatelistyki, istnieją bowiem

głośną reklamą w marcu 1921 roku,

znakomitego mistrza prostej kreski,

na zgubę w towarzystwie całkiem

Granicach Prawa, która nabijała się

trzy znaczki portretujące Jarosława

nawet słupy reklamowe oklejono

Józefa Lady. Wykreowana nią po-

nieświadomego prawdziwego stanu

z ówczesnych partii, a zwłaszcza

Haszka: sowiecki, wydany w 1963

plakatami anonsującymi najlepszą

stać dobrodusznego Szwejka tak

rzeczy  porucznika, prężącego

ich metod prowadzenia walki wy-

roku z okazji 80. urodzin pisarza,

humorystyczno-satyryczną powieść

zrosła się z powieścią, że każde jej

się przed besztającym go pułkow-

borczej. Podobnie jak one, obiecu-

czechosłowacki oraz bułgarski z

świata. Nazwisko jej autora było już

wydanie bez tych ilustracji wyda-

nikiem.

jące gruszki na wierzbie, jego partia

1983 roku, wyemitowane w związ-

powszechnie znane, więc książka

je nam się bardzo zubożone. Oto

I trzeci znaczek (6 koron). Tu

przyrzekała swoim zwolennikom

ku z 100. rocznicą urodzin (na tym

od razu zyskała wielką popularność.

więc, jakie wydarzenia oglądamy na

Szwejk, przegapiwszy wszystkie

m.in. kieszonkowe akwaria.

ostatnim spotykamy także Szwej-

Sam Haszek we wstępie wyraził na-

znaczkach:

pociągi, bo pił w poczekalni jeden

W 1915 roku włożył – jako

ka). Mamy także całostkę sowiecką

dzieję, że wszyscy czytelnicy będą

Na pierwszym (nominał – 4 ko-

kufel piwa za drugim, niemający

ochotnik – mundur, po kursie oficer-

z wydrukowanym znakiem poczto-

sympatyzowali z jej skromnym, nie-

rony) Szwejk zwolniony uprzednio z

ani pieniędzy, ani właściwych do-

skim, przerwanym niesubordynacją,

wym, również upamiętniającą 100.

rocznicę urodzin autora Przygód

znanym bohaterem. I faktycznie tak

wojska, bo komisja lekarska uznała

kumentów, maszeruje do Czeskich

wysłano go na front wschodni, do

dobrego wojaka.

się stało, bo ten niepozorny czło-

go urzędowo za idiotę, teraz, gdy

Budziejowic, gdzie stacjonuje jego

Galicji. Nie zamierzał tam jednak

kG

wieczek bezlitośnie, choć nieraz w

monarchia popadła w tarapaty i po-

91. pułk piechoty.

przelewać krwi za monarchię au-