z ukraińskiej perspektywy

8

30 czerwca – 14 lipca 2011 * Kurier Galicyjski

o kompLeksie oFiary z czysTym

sumieNiem, Lub ukraiŃskie

iNTerpreTacje „rzezi WoŁyŃskiej” 1943 r.

Galicji Wschodniej i Wołynia. Dlatego,

występują nie jak ofiary lub, jak co naj-

ANDrIJ POrTNOW

podobnie jak organizatorzy czystek et-

mniej, nie tylko jako ofiary. W prezen-

nicznych na okupowanych Bałkanach,

towanym przez sowiecką propagandę

W ukraińskim podręczniku

uważali za konieczne przedstawić mię-

obrazie „banderowców – faszystow-

historii dla klasy 11 o „antypol-

dzynarodowym arbitrom monoetnicz-

skich kolaborantów”, o rzezi wołyń-

skiej akcji” UPA na Wołyniu,

ność terenów, które chętnie by widzieli

skiej nie wspominano. W opisie wojny

ofiarami której padło około 60

w składzie swoich narodowych państw.

prezentowanym przez nacjonalistów

tys. Polaków, napisano: „Tra-

Praktycznie rozwiązanie tego

ukraińskich też unikano tego tematu,

gicznie ułożyły się stosunki

nieprostego zadania wyglądało (wg

rozmiar tragedii minimalizowano, a rola

UPA z polskimi oddziałami

fundamentalnych w tej kwestii badań

ofiar przypadała wyłącznie Ukraińcom.

zbrojnymi o różnych odcie-

Grzegorza Motyki) następująco: par-

W postsowieckich interpretacjach

niach politycznych, działają-

tyzanci okrążali polskie wioski (jedna

wołyńskich wydarzeń jednym z klu-

cymi na Zachodniej Ukrainie.

z największych operacji miała miejsce

czowych był argument: „kto pierwszy

UPA deklarowała likwidację

w Niedzielę Wielkanocną, co gwaran-

zaczął”. Akcje UPA na Wołyniu in-

drugoplanowych frontów, a

towało maksymalne skupienie ludno-

terpretowano jako odwet za politykę

pozostawienia tylko głównych

ści w kościołach) i mordowali wszyst-

ograniczania praw Ukraińców w mię-

– bolszewickiego i faszystow-

kich. Do udziału w „antypolskiej akcji”

dzywojennej Polsce. Te ograniczenia

skiego. Niestety, nie udało się

(terminologia z dokumentów OUN)

miały miejsce, ale w żadnej mierze

osiągnąć porozumienia z pol-

starano się dołączyć mieszkańców

nie można ich porównywać do me-

skim podziemiem. Ukraińcy

okolicznych ukraińskich wiosek, co w

tod stosowanych w „antypolskiej ak-

oskarżali o to Polaków, któ-

sposób szczególnie bolesny odbiło

cji” UPA, ani z represjami w ZSRS.

rzy chcieli odrodzić Polskę w

się w pamięci ofiar. Później apologeci

Ukraińscy historycy wspominali też

nąć i nabrać śmiałości, by odpowie-

ko. Niestety, akcja ta nie miała nic

przedwojennych granicach.

UPA starali się przedstawić wydarze-

o polskiej polityce niszczenia świą-

dzialnie odnieść się do ciemnych kart

wspólnego z próbą refleksji na temat

Polacy, za przyczynę konflik-

nia wołyńskie jako „spontaniczny bunt

tyń prawosławnych na Ziemi Chełm-

swojej historii. Dlatego na początku lat

ciemnych kart historii Ukrainy. Celem

tu, uważali nieustępliwość

ludowy” czy „chłopską zemstę za lata

skiej w 1938 roku, gdy w ciągu 60

1990 polska opinia publiczna więcej

wystawy było sprowokowanie konfron-

Ukraińców. Główną ofiarą tych

poniżeń” (słowa ostatniego dowódcy

dni zniszczono 127 cerkwi. Chociaż

uwagi poświęcała osądzeniu operacji

tacji wewnątrz społeczeństwa ukra-

politycznych antagonizmów

UPA Wasyla Kuka). Tymczasem nie

powiązanie tych dwu wydarzeń jest

„Wisła” – zarządzonej przez polskie

ińskiego. Próbowano przeciwstawić

stała się ludność cywilna”.

Przytoczony cytat – to całkowi-

budzi wątpliwości, że akcje te organi-

bardziej niż problematyczne, w litera-

władze komunistyczne planowej de-

pamięć o „zawsze heroicznej” Armii

ty eufemizm, z którego zupełnie nie

zowała i mobilizowała OUN. Planowy

turze pojawiło się określenie „chełm-

portacji ukraińskiej ludności z terenów

Czerwonej jednoznacznemu osądze-

wynika, w jaki sposób i ilu ludzi „stało

charakter „antypolskiej akcji” wyraźnie

sko-wołyńska tragedia”.

przygranicznych powojennej Polski w

niu „faszystowskich kolaborantów”.

się ofiarami politycznych antagoni-

przedstawia jednoczesny napad 11

Główny sens tych zabiegów jest

głąb kraju.

Pan Kolesniczenko&Co łatwo skryty-

zmów”. Nie podano ich narodowości,

lipca 1943 roku na 99 polskich wiosek

prosty: „nie my zaczęliśmy”, a więc

W 2003 roku, w 60. rocznicę wy-

kował tradycję, z którą sam nie miał nic

nie wymienia się nawet słowa „Wołyń”.

wołyńskich. Wkrótce po tym, polskie

główna odpowiedzialność nie na nas

darzeń, oficjalna Warszawa już ta-

wspólnego. Jednak ciekawsze jest co

Autorzy podręcznika postanowili nie

podziemie zaczęło organizować od-

spoczywa. Takie samo zadanie wyko-

kich ustępstw nie czyniła. Prezydent

innego: w roli jego sojusznika wystą-

próbować wytłumaczyć zachowanie

działy „samoobrony”, które nie tylko

nuje próba przerzucenia całej odpowie-

Kuczma, dla którego dobre stosunki z

pili niektórzy przedstawiciele polskich

stron konfliktu, opowiedzieć uczniom

prowadziły ochronę polskiej ludności,

dzialności na Niemców dążących do

Polską były priorytetem, z jednej stro-

organizacji „kresowych”, zajmujących

o argumentach stron, i wreszcie, cho-

ale i podejmowały akcje odwetowe

„skonfrontowania Ukraińców i Polaków

ny sprzyjał przyjęciu deklaracji przez

się tematem „rzezi wołyńskiej” i innych

na Wołyniu”. Ostatnie stwierdzenie nie

parlament ukraiński, a z drugiej – nie

przestępstw przeciwko Polakom (włą-

Szkolny podręcznik, jak i masowa świado-

jest zupełnie niesłuszne, ale nie uspra-

zrobił nic, żeby nadać problemowi

czając w to zbrodnie stalinowskie).

mość w całości, odtwarzają wizerunek Ukra-

wiedliwia i nie wyczerpuje fenomenu

większego rozgłosu na Ukrainie.

Niestety, ci ludzie, przystępując do

planowych mordów ludności cywilnej.

Imitacja „opracowania przeszło-

wspólnych działań, nawet nie zainte-

iny jako kolektywnej ofiary – ofiary reżimów:

Z pewnością, rozumiejąc to wszystko,

ści”, wzmocniona efektem sowieckiej

resowali się jakie są poglądy ich part-

komunistycznego i hitlerowskiego, a także

znany ukraiński historyk Wołodymyr

polityki amnezji, w wyniku której na-

nerów – „ukraińskich demaskatorów”

szlacheckiej Polski i „turecko-tatarskiej” na-

Sergijczuk, uważał za konieczne

wet wielu zawodowych historyków nie

UPA i ich stosunek np. do Stalina czy

wały. W tej sytuacji pytanie o odpowiedzial-

zmniejszyć samą skalę mordów, a

miało pojęcia o wydarzeniach wołyń-

paktu Ribbentrop-Mołotow. W ten spo-

jednocześnie postawić z nóg na gło-

skich, przyniosły spodziewane rezul-

sób, stali się sojusznikami ludzi, którzy

ność za własną historię jest nie na miejscu.

wę tezę o „ludobójstwie” wygłaszając

taty. Według badań socjologicznych w

często usprawiedliwiają zbrodnie stali-

ciażby wspomnieć o symbolice hasła

przeciw ludności ukraińskiej. Jed-

tezę: „Zbrojne akcje przeciw oddziel-

2003 roku 48,9 % Ukraińców niczego

nowskie (z mordem polskich oficerów

„Wołyń 1943” w polskiej pamięci

nak nieuprawnionym jest stawiać

nym polskim wioskom na Wołyniu były

nie wiedziało o „rzezi wołyńskiej 1943

w Katyniu włącznie).

narodowej i ogólnie przyjętej wśród

znak równości pomiędzy działaniami

spowodowane tym, że ich mieszkańcy

roku”. Decyzja prezydenta Juszczen-

Najważniejsze w tym wszystkim

polskich historyków kwalifikacji tych

polskich i ukraińskich partyzantów.

zaczęli pomagać zarówno Niemcom,

ki o nadaniu tytułu „Bohatera Ukrainy”

jest to, że po raz kolejny polityczne

wydarzeń jako ludobójstwa.

Ogółem, w czasie „rzezi wołyńskiej”

jak i sowieckim partyzantom w ludo-

Stepanowi Banderze, została odebra-

manipulacje utrudniły możliwość po-

O tym, co właściwie wydarzyło

zamordowano około 60 tys. Polaków.

bójstwie Ukraińców”.

na w Polsce przez pryzmat pamięci o

ważnej refleksji o wydarzeniach na

się w lecie-jesieni 1943 roku na oku-

Na skutek działań „samoobrony”, tych

Na szczęście, nie wszystkie ukra-

Wołyniu, chociaż osobiście Bandera

Wołyniu, których Ukraina unikała przez

powanych przez Niemców terenach

obronnych i powodowanych zemstą

ińskie publikacje są takie. Andrij Zajar-

od 1941 roku był osadzony w obozie

wszystkie lata swojej niepodległości.

Wołynia dziś wiemy o wiele więcej, niż

zginęło 2-3 tys. Ukraińców. Jeżeli w

niuk w swoim tekście, zamieszczonym

koncentracyjnym Sachsenhausen (w

Wyjątkowość tematu „rzezi wołyń-

przed dziesięcioma laty. W lecie 1943

ukraińskiej pamięci o wydarzeniach

w jednym z lwowskim zbiorów artyku-

specjalnym oddziale tzw. Zelenbau –

skiej” w historiografii ukraińskiej polega

roku banderowski odłam Organizacji

wojennych Wołyń nie zajmuje szcze-

łów, poświęconych wołyńskiej tragedii,

dla ważnych więźniów). Na początku

na tym, że w tym wypadku Ukraińcy

Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) i

gólnego miejsca, to w polskiej – jest to

prezydencji Wiktora Janukowicza te-

Najważniejszą cechą ukraińskiej pamięci o

Ukraińska Powstańcza Armia (UPA)

jeden z głównych nurtów.

mat Wołynia po raz pierwszy świado-

rozpoczęły akcję fizycznej ekstermi-

Przytoczony na początku cytat po-

mie został wykorzystany przez prze-

II wojnie światowej jest brak społecznego

nacji polskiej ludności na Wołyniu, któ-

jawił się w szkolnym podręczniku po

ciwników rehabilitacji UPA.

uzgodnienia i wspólnego, dla absolutnej więk-

ra liczyła około 15 % ludności regionu,

wspólnym apelu parlamentów polskie-

Przypomnę, że stawiając w 2000

szości mieszkańców, wizerunku tej wojny.

wchodzącego przed wojną w skład

go i ukraińskiego potępiającym za-

latach pomniki ofiarom UPA, Komuni-

Nacjonaliści chętnie mówią o przestępstwach

Polski. Logiki kierownictwa ukraiń-

bójstwa ludności cywilnej. Parlament

styczna Partia Ukrainy miała wyłącznie

skiego podziemia nacjonalistycznego,

ukraiński – Rada Najwyższa przyjął

na uwadze ofiary spośród obywateli

ZSRS, ale nie nacjonalistycznego podziemia;

które podjęło decyzję „oczyszczenia”

ten apel w 2003 roku (w 60. rocznicę

radzieckich (pomniki w Symferopolu i

komuniści – o ofiarach UPA, ale nie o sowie-

Wołynia z ludności polskiej, można

rzezi wołyńskiej) dopiero pod presją

Ługańsku). Ale już zorganizowana na

tyzacji Galicji Wschodniej, lub o zachowaniu

doszukiwać się w analogii z końcem

prezydenta Kuczmy i to z przewagą

wiosnę 2010 roku w imieniu „rosyjsko-

Armii Czerwonej w Prusach Wschodnich.

I wojny światowej, kiedy to przynależ-

tylko jednego głosu. Ciekawe, że w

języcznych Ukraińców” ekspozycja w

ność terytorialną państw określano

50. rocznicę tragedii, w 1993 roku

Ukraińskim Domu (dawniej Muzeum

Tymczasem, większość ludności Ukrainy jest

na konferencjach międzynarodowych,

polskie elity polityczne i intelektualne,

Lenina) w Kijowie została poświecona

raczej obojętna wobec prób wciągnięcia ich w

przede wszystkim, na podstawie na-

nastawione zasadniczo na normaliza-

„polskim i żydowskim ofiarom UPA”.

kolejną wojnę pamięci. Tak tworzy się pozycja

rodowego składu ludności. Liderzy

cję stosunków z Ukrainą, świadomie

Patronował tej wystawie, uważając, że

narodu bez wspólnej historycznej pamięci, ale

OUN zdawali sobie sprawę, że żaden

unikały akcentowania tych wydarzeń,

może zabrać głos w imieniu „rosyjsko-

z ówczesnych polskich ruchów poli-

wychodząc z założenia, że młode

języcznych Ukraińców”, deputowany z

za to ze śnieżnobiałym sumieniem.

tycznych nie chciał słyszeć o utracie

państwo ukraińskie powinno okrzep-

Partii Regionów Wadim Kolesniczen-