Wyjęte z karty pamięci

18

30 czerwca – 14 lipca 2011 * Kurier Galicyjski

byŁem jeŃcem obozu śmierci

List do redakcji

Na cyTadeLi LWoWskiej

Szanowny Panie Redakto-

rze, Konstanty Czawaga!

Po zapoznaniu się z Pana

tekstem i zdjęciem w „Kurie-

i dostać się do domu. Śnieg, leżący

rze Galicyjskim z dnia 15-28

w dole, kojarzył mi się z lustrem wody

kwietnia 2011 r. postanowi-

i to akurat wiślanej, a nie Pełtwi, któ-

łem zareagować na trudno-

ra przepływa przez Lwów, ale to inna

ści w sprawie upamiętnienia

sprawa, mająca swe uzasadnienie.

miejsca kaźni jeńców wojen-

Współtowarzysze widząc, co się

nych na Cytadeli we Lwowie

kroi, zdjęli mnie z okna, obezwładnili

– obozu koncentracyjnego

pasami i oddali w ręce sanitariuszy

„Stalag 328”. Jestem jednym

lazaretu. Na noc umieszczono mnie

z jeńców tego obozu i dlatego

w jakiejś przybudówce, pełniącej za-

ośmielam się przedstawić.

Nazywam się Stefan Gorczakow-

pewne rolę izolatki. Całą noc przele-

ski. Urodziłem się 11 kwietnia 1918 r.

żałem na gołych deskach trzęsąc się

w miejscowości Folwarki, pow. Zło-

z okropnego zimna. Zabrano mnie z

czów, woj. Tarnopol w wielodzietnej

sali koszarowej w samej bluzie. Rano

rodzinie chłopskiej, ojciec Franciszek,

zziębniętego, głodnego, ledwie dy-

matka Ewa z domu Andruszczyszyn.

szącego, zaprowadzono mnie do tak

W lutym 1941 r. zostałem na mocy

zwanej łaźni. Tu spotkałem kilku jeń-

plebiscytu powołany do służby wojsko-

ców i Niemca nadzorującego nas. Nie

wej (jako Polak) w Armii Czerwonej.

umiałem ustać pod prysznicem. Gdy

Przydzielono mnie do 732 pułku pie-

wachman nie zwracał na mnie uwagi

choty Iwowskiej. Pełniłem służbę naj-

– przysiadałem z niemocy. Gdy zbliżał

pierw w „Stancji Zolino”, a następnie w

się, podnosiłem się. Byłem świadom

Iwanowie. 22 czerwca 1941 r. skiero-

tego, że jeśli zauważy, że nie mogę

wano mnie na front północno-zachod-

już utrzymać się na nogach, to spisze

ni. Mój szlak bojowy to Stara Russa,

mnie na straty.

Porchow, Psków, Ostrów i Opoczka,

Po kąpieli dwaj jeńcy wzięli mnie

Cytadela we Lwowie

gdzie ranny w walce na białą broń zo-

pod ramię i z trudem zaciągnęli do

stałem wzięty do niewoli.

lazaretu. W recepcji zauważyłem, że

rozkazy wydawali z odległości co naj-

Na trasie, w pobliżu Lwowa, wy-

wieczora. Bilans robactwa był zawsze

Byłem więziony w kilku podobo-

poprzedzający mnie chorzy podają

mniej 10 metrów. W obozie panował

skoczyło dwóch jeńców z wagonu.

dodatni, a to dlatego, że nie posiadali-

zach i Stalagach, jak: Dyneburg, Eben-

swoje nazwiska i imiona. Zdając so-

głód, zdarzały się przypadki kaniba-

Podobno połamali sobie nogi i zostali

śmy bielizny ani środków piorących.

rode, Hohenstein IB, Lwów Cytadela –

bie sprawę, że z powodu suchości w

lizmu. Trupom wycinano części ciała

ujęci przez konwój. Do Lwowa przy-

Przed świętami Bożego Narodze-

Blok 328 i Stanisławów, skąd uciekłem

ustach nie będę w stanie sprostać tym

z okolic brzucha i pośladków. Byłem

jechaliśmy późną nocą – niewyspani,

nia w 1941 r. zachorowałem na tyfus

w 1942 r. Po tym przydługim wstępie,

wymogom, przyklęknąłem i na moment

naocznym świadkiem. Na murach

wygłodzeni, zmarznięci. Pomimo tego,

plamisty. Z powodu wysokiej tempera-

przystąpię do meritum sprawy, tj. po-

przytknąłem ustami do kamiennej po-

Cytadeli rozwieszone były ogłoszenia

wachmani przetrzymali nas około

tury i suchości w jamie ustnej, miałem

bytu w więzieniu w Cytadeli Lwowskiej

sadzki. Wystarczyło mi śliny, aby wy-

w języku niemieckim o wszelkich ob-

dwóch godzin na dworcu. Do ostatnich

trudności w oddychaniu. Schodziłem

– Stalagu 328, zgodnie z treścią mojej

powiedzieć swoje nazwisko i imię. Już

ostrzeniach z powodu tyfusu, o karze

granic wyczerpanych i zmarzniętych

z górnych pryczy pod dolną, ustami

książki pod tytułem „Ze wspomnień

po przejściu kilku kroków zobaczyłem

śmierci za pisanie listów i kanibalizm.

zaprowadzono na Cytadelę i rozloko-

przywierałem do posadzki, ażeby

żołnierza trzech armii”, wydanej w So-

dantejską scenę. Z górnej trzypozio-

Jeszcze przed wybuchem epidemii

wano w dwóch trzypiętrowych budyn-

zdobyć potrzebną ilość wilgoci i móc

bótce k/ Wrocławia w lipcu 2004 r.

mowej pryczy jeniec rzucił się na po-

tyfusu zarządzono kąpiel i dezynfek-

kach, starych koszarach austriackich

odezwać się do współtowarzyszy

sadzkę z okrzykiem „Irena” – po czym

cję odzieży. Pomieszczenie nie było

o fatalnych warunkach sanitarnych.

niedoli. Kiedy spostrzegłem, że moje

znieruchomiał. W innym pomiesz-

zabezpieczone do tego celu. Okna

Tu mieścił się Stalag 328, zajmujący

paznokcie i palce bieleją, opanował

reLACJA Z PIeKŁA

czeniu zaskoczyły mnie przerażają-

i drzwi oblodzone i niedomykające

obiekt na skraju miasta, otoczony wy-

„W końcowych dniach listopada

mnie strach, że zbliża się mój koniec,

ce ryki chorego. Długim korytarzem

się. Oblodzona również posadzka.

sokim ogrodzeniem z drutu kolczaste-

1941 r. miałem szczęście pożegnać

że moja rodzina z pobliskiego Złoczo-

zauważyłem przechodzącego tam i z

Na rozebranych jeńców skierowano

go. W dolnej części obozu usytuowany

Stalag Hohenstein IB, hitlerowski obóz

wa nawet nie dowie się, gdzie doko-

powrotem jeńca z opatuloną szynelem

prysznic z letnią wodą, zamarzającą

był długi barak, służący jako prowizo-

zagłady dla jeńców różnych narodowo-

nałem żywota. Przebywając wśród

głową, wypowiadającego bezustannie

pod stopami. W takiej sytuacji jeńcy

ryczny lazaret.

ści – mauzoleum zbudowane ku czci

Ukraińców, nie przyznawałem się, że

słowa – „kakby to domiw”.

zbijali się w „kupę”. Silniejsi zajmowali

W Stalagu tym znajdowały się

marszałka Hindenburga, który nieda-

jestem Polakiem. Ale w obliczu śmierci

Z powodu braku miejsca, uloko-

miejsce w środku, a słabsi skrajne.

długie prycze z desek, dwupoziomo-

leko stąd zwyciężył podczas pierwszej

zdradziłem tę tajemnicę znajomemu

wano mnie pod kojką na ziemi. Przy

Ci skrajni starali się wejść do środ-

we, bez słomy czy zwykłych wiórów.

wojny światowej rosyjskie wojska gen.

z moich stron, niejakiemu Franiowi z

myciu podłogi przewracano mnie za

ka, a w wyniku tego, miała miejsce

Leżeliśmy więc na gołych deskach. A

Suworowa.

wioski Kołtów, oddalonej o 10 km od

każdym razem z boku na bok. Le-

kotłowanina. Słabsi wytrącani z całą

żeby nie zmarznąć, kładliśmy się po

Załadowano nas do towarowych,

Złoczowa. Jemu też oddałem swoje

żałem po prostu w błocie, ale to było

siłą, lecieli na ścianę, odbijali się i pa-

3-4 osoby obok siebie, przykrywając

krytych, zakratowanych wagonów po

wszystkie rzeczy osobiste w zamian

dla mnie zbawienne. Te błotne okła-

dali „na łeb, na szyję”. Po tej kąpieli

się szynelem. Nie wszyscy posiadali

około 80 osób. Wydano po jednej por-

za dostarczanie mi mojej należnej

dy obniżały bardzo wysoką zapewne

wachmani wyrzucali na kupę mokre

płaszcze. Ja na przykład, miałem

cji chleba bez wody, co miało starczyć

porcji zupy. Ponadto poprosiłem go o

temperaturę mego ciała. Podobnie

ubrania. Na te rzucali się jeńcy. Nie

porwaną kufajkę, spodnie sukienne z

na drogę do Lwowa. Chleb z miejsca

przekazanie przez jego żonę wiado-

jak inni, nie otrzymywałem żadnych

mogąc rozpoznać swoich łachmanów

jedną nogawką oberwaną do kolana,

został spałaszowany. Kto zatrzymał

mości o mnie mojej rodzinie. W tym

leków. Trawiony gorączką, nie mo-

chwytali co popadnie, a nawet w nad-

drewniaki, bluzę i część czapki z tzw.

część czy spożywał wolno – był atako-

celu sporządziłem notatkę do domu,

głem ugasić pragnienia małym przy-

miarze. W związku z tym, zarządzono

szlomu. Brakowało spodniej bielizny,

wany, chleb odebrany, a w razie sza-

wyrażającą pożegnanie.

działem wody. Za pół menażki wody

zbiórkę na wolnym powietrzu, na mro-

skarpet, ręcznika, środków czysz-

motaniny – zadeptany nogami. Trasa

Franek przyniósł mi za jakiś czas

oddałem francuskiemu jeńcowi, a ra-

zie. Ustawiali się też bez spodni czy

cząco-piorących. Porcje żywnościowe

przejazdu prowadziła przez Warsza-

nie zupę, ale lurkę wolną od ziem-

czej wymieniłem swoje lepsze ubra-

innych części garderoby. Ponieważ

głodowe: pół litra zupy najczęściej z

wę. Przejeżdżaliśmy nią nocą. Wagony

niaków, które po drodze powyjadał.

nie na gorsze. W dodatku otrzymałem

nikt nie przyznawał się do przyswoje-

na wpół zgniłych ziemniaków. Zupę

bydlęce nie miały pryczy ani urządzeń

Pomimo tego, byłem mu wdzięczny.

od Francuza czapkę kepi. Pewnego

nia cudzej odzieży – przeprowadzono

solono sporadycznie, herbaty nie

sanitarnych. Potrzeby fizjologiczne za-

Inaczej umarłbym z głodu. Co do po-

dnia zbliżył się do mnie jeniec z mo-

kontrolę. Ta przedłużała się w czasie,

słodzono. Ewenementem był tu biały

łatwiano w kącie wagonu. Znużeni jeń-

wiadomienia mojej rodziny – oznajmił

ich stron – to jest z Łąckiego Małego

a roznegliżowani zamarzali. Po każ-

chleb, wydawany nie w bochenkach do

cy układali się do snu warstwami, kła-

z czasem, że przyjechała do niego

(było też Łąckie Duże). Poznany przy-

dej kąpieli i dezynfekcji odzież zmie-

podziału, ale w gotowych porcjach. Na

dąc się jedni na drugich. Spodnią war-

żona, rozmawiała z nim przez dru-

padkowo krajan zdradził mi sposób

niała swojego właściciela, a przy tym

obiad schodziło się do kotła, ulokowa-

stwę stanowili słabsi, a górną zdrowsi

ty ogrodzenia, ale z powodu zawiei

zaopatrywania się w wodę.

wszystkie rzeczy osobiste znajdujące

nego w części środkowej obozu. Zimą

i rozsądniejsi. Ci od spodu nie mogli

śnieżnych, nie mogła wstąpić do mo-

Zgodnie z jego wskazaniem, uda-

się w kieszeniach.

schodzenie po śliskich oblodzonych

zmienić pozycji, a w przypadku potrze-

ich rodziców i przekazać wiadomości.

łem się z miską na sam koniec dłu-

W czasie kwarantanny nie pozwo-

schodach z górnych pięter było nie-

by fizjologicznej nie mogli wydostać

Z dnia na dzień stan mój chorobo-

giego korytarza, gdzie znajdował się

lono nam leniuchować. Wypędzano

bezpieczne. Często zjeżdżało się na

się. Ci z góry niechętnie usuwali się,

wy zaostrzał się. Wysoka gorączka wy-

pisuar. Tam z tak zwanej „płaczącej

do ścinania drzew, rąbania drzewa,

tyłku. W początkowych dniach grudnia

dopóki fetor bijący od spodu nie zmusił

woływała omamy. W dniach przed Bo-

ściany” była możliwość przechwy-

odgarniania śniegu itp. Chorych nie

1941 r. wyganiano nas na wpół roze-

ich do zejścia z ludzkiej żywej pryzmy.

żym Narodzeniem robiłem moim towa-

cenia przepływającej cienką strużką

zmuszano wprawdzie do pracy, ale

branych na stację kolejową do różnych

Łatwo sobie wyobrazić, jaka była at-

rzyszom wymówki, że rzekomo okradli

wody. Wypiłem na miejscu całą mi-

sami zgłaszali swój akces, a to dla-

prac, jak ładowanie buraków na wago-

mosfera w wagonie. Jęki, szarpanina,

mnie z przesyłki z domu, zawierającej

skę wody i napełniłem ją na zapas.

tego, ażeby ochotnikom nie oddać

ny, desek, pni drzewnych, węgla, me-

bójki i nie do zniesienia zapach nie

ciasto i słodycze świąteczne. Groziłem

Gdy wracałem korytarzem, drogę

swych lepszych butów czy odzienia,

bli itp. Drewniaki często spadały z nóg,

firmowych, na miejscu fabrykowanych

skargą przed wachmanami i wręcz po-

zaskoczyli mi jeńcy. Miskę wydarli z

zgodnie z wolą wachmana. Ja sam

mokre stopy zamarzały.

„perfum”. Poniektórzy jeńcy za pomo-

biciem. Atakowani zachowywali spo-

rąk, część wody wypili, resztę rozlali.

wielokroć chory z goraczką zgłasza-

W połowie grudnia 1941 r. wybuchł

cą łyżek poszerzali szpary w wagonie,

kój, rozumiejąc moją sytuację. Sprawa

Wracając, nie mogłem trafić do swo-

łem się do pracy na mrozie, ażeby nie

w obozie tyfus. Na czas kwarantanny

ale bardzo ostrożnie, żeby konwojen-

stała się groźna, gdy wdrapałem się na

jego miejsca pod pryczą, gdzie pod-

postradać lepszych części odzieży.

nie wychodziliśmy do pracy ani na

ci nie zauważyli. Ci, którzy usiłowali

parapet okna, usiłując otworzyć je i wy-

suwano mi zupę jak psu. Po długim

W wolne od zajęć dni jeńcy zaj-

zewnątrz, pod ścisłym rygorem. Sta-

uwolnić okienko okratowane drutem,

skoczyć. Miałem widzenie, że w dole w

błądzeniu, odkryłem swoje lokum.

mowali się uwalnianiem z wszy. Bili je

lag został zamknięty na 2,5 miesiąca.

narażali życie. Konwojenci strzelali w

pobliżu budynku przepływa Wisła, że

Doznałem dużej ulgi. Każdy bronił

od rana do południa, a po obiedzie do

Wachmani nie zbliżali się do jeńców,

takim przypadku bez uprzedzenia.

wystarczy skoczyć, przepłynąć rzekę