img
70. rocznica mordu
10
15 – 28 lipca 2011 * Kurier Galicyjski
sTrzaŁy na
eLekrToTechnicy poLscy
W hoŁdzie pomordoWanym
tym dniu był bardzo zdenerwowany
Piotr łysaKoWsKi
proFesorom
i przejęty mordowaniem Żydów. [...]
Matka podczas aresztowania Ojca
materiał jest kontynuacją
przebywała z nami w sypialnym poko-
tematu wydarzeń historycz-
wydziale lekarskim. Gdy wybuchła I
prowadzili gestapowcy pod dowódz-
JUriJ smirNoW
ju. Była skrępowana przez resztę ge-
nych we Lwowie i okolicach
wojna światowa wstąpił do Legionów
twem Hansa Krügera i rozstrzelania
tekst i zdjęcia
stapowców, którzy wrzeszczeli (halt!),
na początku wojny niemiec-
Polskich, walczył na froncie. Po wyjściu
go w grupie innych polskich naukow-
nie dopuszczając jej do płaczącego
ko-sowieckiej w 1941 roku,
z Legionów kontynuował studia już na
ców w nocy z 3 na 4 lipca 1941 roku.
Wśród licznych delegacji z Polski,
dziecka [...]. Ojciec został brutalnie
którego początek przedstawi-
koszt wojska, a potem w wojsku pol-
Stowarzyszenie Elektryków Pol-
przybyłych na uroczystości otwarcia
wyprowadzony z domu za kołnierz
liśmy w poprzednim numerze
skim odpracowywał swe studia. Dostał
skich utrzymuje naukowe kontakty z
pomnika pomordowanych polskich
[...]”. Próbowano też w kilku przypad-
pt: „70 lat temu…1941”.
skierowanie jako lekarz garnizonowy
WydziałemElektrotechnicznymdzisiej-
profesorów na Wzgórzach Wuleckich,
kach wymusić na zatrzymywanych
do Stanisławowa. Tam poznał moją
szej Politechniki Lwowskiej. Wspólnie
była też pięcioosobowa reprezentacja
30 czerwca 1941 roku Niemcy
przyznanie się do niemieckości.
matkę, ożenił się. Tam też w 1932 roku
z profesorami z Politechniki planują or-
Stowarzyszenia Elektryków Polskich
wkroczyli do Lwowa. Dramatyczną
urodziłem się, a w 1936 r. – mój brat.
ganizację sesji naukowej poświęconej
z wiceprezesem prof. Wiesławem
W 1941 roku kierownikiem gestapo w
prof. Włodzimierzowi Krukowskiemu.
zapowiedzią nadchodzących zdarzeń
Michalskim na czele. Delegacja przy-
selekcja
Stanisławowie został ten sam morder-
W czasie wizyty we Lwowie byli też w
jechała z Radomia, gdzie regularnie
było przeprowadzone 2 lipca 1941 r.,
Aresztowania były dalszym cią-
ca lwowskich profesorów Hans Krüger.
stałym kontakcie z lwowskimi kolega-
odbywają się sesje naukowe elek-
przed południem, aresztowanie przez
giem prowadzonej przez Niemców
7 sierpnia 1941 roku dokonał licznych
mi. Wśród pięciu polskich naukowców
trotechników polskich, poświęcone
niemiecką policję polityczną (gestapo)
akcji przeciwko polskim elitom, która
aresztowań wśród inteligencji polskiej w
elektrotechników był również prof. dr
pamięci prof. Włodzimierza Krukow-
na Politechnice Lwowskiej profesora
rozpoczęła się z chwilą ich wkroczenia
Stanisławowie: znanych ludzi, naukow-
hab. Jerzy Hickiewicz, losy rodzinne
skiego (1887-1941), zamordowanego
Kazimierza Bartla, byłego premiera
do Polski w 1939 roku i kontynuowa-
ców, społeczników, nauczycieli. Było
którego w niezwykły sposób związa-
przez hitlerowców na Wzgórzach Wu-
Rzeczypospolitej i zarazem wybitne-
na była w maju i lipcu 1940 roku, jako
wśród nich i pięciu lekarzy. Również mój
ne są ze Lwowem i zamordowanymi
leckich. Prof. Krukowski urodził się w
go polskiego naukowca o światowej
Akcja AB. Służyły też, niewątpliwie,
ojciec, Adam Hickiewicz, został wtedy
profesorami lwowskimi. W rozmowie
Radomiu. Dyplom inżyniera elektryka
sławie. W nocy z 3 na 4 lipca gestapo
zupełnie niezależnie od niemieckich
aresztowany. Później rozstrzelano ich
z dziennikarzem Kuriera Galicyjskie-
uzyskał w 1913 roku, na Politechnice
dokonało aresztowań 22 profesorów
zamiarów ukraińskim nacjonalistom w
w Czarnym Lesie. Moje losy złożyły się
go prof. Hickiewicz powiedział: „Moi
w Darmstadt. W 1918 roku, na tejże
lwowskich uczelni, części ich bliskich
ich ludobójczych planach „oczyszcza-
w ten sposób, że w 1945 roku z matką
dziadkowie pochodzą ze Lwowa. Mój
Politechnice otrzymał stopień naukowy
i licznych osób trzecich, przebywają-
nia” ziem „odwiecznie ukraińskich” z
i bratem wyjechaliśmy ze Stanisławowa
stryjeczny dziadek ks. Władysław
doktora inżyniera. W latach 1912-1926
cych w ich mieszkaniach.
elementu „obcego” pod budowę „Sa-
do Polski, na Śląsk. Tam ukończyłem
Hickiewicz był proboszczem parafii
pracował jako inżynier w zakładach
studia elektrotechniczne na Politech-
św. Antoniego na Łyczakowie”. Dzięki
mostijnej”. W końcu za mordem stały
Siemens-Schuckert w Norymberdze,
nice Śląskiej, tam również potem wy-
cennej rozprawie naukowej Janusza
jako kierownik laboratorium elektro-
też czynniki ściśle materialne, podczas
aresztowania
Aresztowań dokonywały grupy
aresztowań bowiem rabowano wszel-
składające się z oficera SS i kilku
kie kosztowności: „[...] Oficer ten prze-
podoficerów lub szeregowych SS,
szukał szafę [...] wyjął z niej kasetkę
do których dołączano także tłumacza
zawierającą złoto dentystyczne i złote
– przewodnika. Był to z reguły Ukra-
monety [...] Obydwaj oficerowie z po-
iniec, mówiący po polsku.
śpiechem ładowali do swoich kieszeni
Oto fragmenty wspomnień ocala-
złote monety oraz pudełka i próbówki
łego z pogromu profesora Franciszka
ze złotem [...] kiedy spostrzegli się, że
Groera: „[...] Około godziny 11 roz-
ojciec, matka i ja patrzymy na nich z
legło się dzwonienie [...] Równocze-
wyrazem niesmaku i pogardy, twarz
śnie wchodzili już głównymi drzwiami
gestapowca [...] zaczerwieniła się
Niemcy – [...], w mundurach z trupimi
[...]” – zeznawał Tomasz Maria Cie-
główkami. [...] Rzucili rozkaz: ČHaende
szyński. Z Niemcami ściśle współpra-
hoch!«, przyłożywszy mi rewolwer do
cował Holender Pieter Nikolas Men-
czoła [...]. Potem zaczęli się wściekle
ten aktywny w tym czasie w Krakowie
miotać [...]. Pomiarkowali się trochę,
i Lwowie, gdzie w przechowywaniu
zetknąwszy się z moją żoną, która jest
zrabowanych dóbr kultury wspomagał
Angielką. Ów oficer gestapo zaczął z
go krakowski antykwariusz Stieglitz
nią rozmowę po angielsku, okazało
(za co umożliwiono mu przetrwanie
się, że świetnie władał tym językiem.
Zagłady). Dom profesorostwa Bartlów
Potem [...] wdał się z nami w dłuższą,
mieszczący się przy ul. Herburtów 5
spokojnym tonem prowadzoną roz-
zajął szef lwowskiego gestapo – Bri-
mowę, wypytując się, co robiłem ja
gadefuehrer EberharI Schoengarth,
i inni profesorowie za czasów okupa-
mieszkanie zaś państwa Ostrow-
kładałem. Następnie związałem się
Tysona, dowiadujemy się, że ks. Hic-
technicznego, a od 1920 roku był też
cji bolszewickiej. [...] Mogło być parę
skich okradł Menten, a lokum prof.
na wiele lat z Politechniką Opolską.
kiewicz (zmarł 7.06.1914 r.), dokładając
doradcą naukowym Głównego Urzędu
minut po 12, jak kazali mi zejść na
Władysława Dobrzanieckiego zajął
Teraz pracuję już jako emeryt. Zajmu-
własnych funduszy prowadził syste-
Miar w Warszawie. W latach 1926-
ję się historią elektryki polskiej, mam
matyczną renowację i rozbudowę tego
dół, gdzie na ulicy stało auto cięża-
przyjaciel wspomnianego wyżej Pie-
1930 był członkiem dyrekcji polskich
kontakty z ukraińskimi profesorami
słynnego kościoła lwowskiego. To z
zakładów Siemens-Schuckert w War-
rowe [...]”.
tera Mentena, Ukrainiec, Wrzeciono
lwowskimi. Bardzo dobre i serdeczne
jego inicjatywy dobudowano w 1898
szawie. W 1930 roku został powołany
Nie wiadomo, kto i jak sporządził
– lekarz, brat komendanta ukraińskiej
kontakty. Mieszkam na stałe w Gliwi-
roku przedsionek, w 1902 – kaplicę
na profesora zwyczajnego pomiarów
listę proskrypcyjną profesorów. Wy-
policji we Lwowie.
cach, a pracuję w Opolu. Obroniłem
Jezusa Ukrzyżowanego, a w 1904 –
elektrochemicznych i kierownika Labo-
gląda na to, że jej twórcami nie byli
Bezpośrednim wykonawcą de-
przewód doktorski, później habilitowa-
kaplicę św. Barbary i św. Józefa. On
ratorium Elektrotechnicznego Politech-
Niemcy, którzy posłużyli się doku-
cyzji o aresztowaniu i egzekucji był
łem się. Jestem profesorem doktorem
też wprowadził gazowe oświetlenie
niki Lwowskiej. W latach 1939-1941
mentem wykonanym przez Ukraiń-
dowódca Sicherheitspolizei i Sicher-
habilitowanym. Moja specjalność – to
świątyni, które zostało wkrótce zamie-
był prorektorem ds. nauki tej uczelni.
ców, powiązanych z ruchem nacjona-
heitsdienst w Generalnej Guberni
maszyny elektryczne i elektrotechnika.
nione na elektryczne. Odnowił schody
W 1934 roku został wybrany członkiem
listycznym, a studiujących wcześniej
SS Brigadefuehrer Eberhard Scho-
Planujemy razem z kolegami ze Lwowa
i figurę Matki Boskiej Niepokalanego
korespondentem akademii Nauk Tech-
w Krakowie. Lista była, na szczęście,
engarth, który wcześniej brał udział
organizację sesji naukowej, poświęco-
Poczęcia. To on też postawił ogrodze-
nicznych, a od 1936 roku – członkiem
niepełna i zawierała błędy oraz nie-
w aresztowaniu profesorów Uniwer-
nej 100-leciu Wydziału Elektrotechniki
nie dookoła kościoła i zaprosił artystę-
czynnym. Od 1937 roku był członkiem
ścisłości, ale funkcjonariusze gesta-
sytetu Jagiellońskiego, a we Lwowie
Politechniki Lwowskiej i pamięci pro-
malarza Tadeusza Pelczarskiego do
Towarzystwa Naukowego we Lwowie.
po w trakcie aresztowań wydobywali
przebywał już od 2 lipca 1941 roku.
fesora Włodzimierza Krukowskiego.
wykonania polichromii w kościele.
Włodzimierz Krukowski należał do naj-
podstępnie z zestresowanych rodzin
Katedra elektrotechniki ogólnej po-
„Mój dziadek zmarł jeszcze jako
Kolejny zaangażowany w sprawę
wybitniejszych postaci polskiej elektro-
wstała na Wydziale Budowy Maszyn.
młody człowiek, – mówi prof. Jerzy
naukowców informacje, które służyły
funkcjonariusz – to Hauptsturmfueh-
techniki. Specjalizował się w technice
Na Politechnice Śląskiej pracowało ze
Hickiewicz, – babka zaś była sparali-
licznikowej oraz w pomiarach elektro-
„uzupełnieniu” listy mających iść na
rer Hans Krueger.
mną wielu profesorów i naukowców
żowana, a miała trójkę małych dzieci,
technicznych. W tej dziedzinie opubli-
śmierć intelektualistów. I tak na przy-
Sam mord był przygotowany za-
ze Lwowa. Wśród nich był też profe-
wśród nich, mego ojca Adama. Ksiądz
kował 23 prace naukowe, przeważnie
kład aresztowano w miejsce nieżyją-
wczasu – gestapowcy przychodzili,
sor Antoni Plamitzer, elektrotechnik. U
Władysław zabrał ich wszystkich do
za granicą, w językach niemieckim i an-
cego profesora Adama Bednarskiego
de facto, po skazanych, a nie po-
niego właśnie robiłem doktorat. Był sy-
siebie. Mieszkali na plebanii przy ul.
gielskim. Otrzymał ponad 60 patentów
docenta lekarza okulistę Jerzego
dejrzanych lub oskarżonych. Świad-
nem wybitnego lwowskiego matematy-
Łyczakowskiej 49. Proboszcz był jed-
w Niemczech, Danii, Szwecji, Japonii
Grzędzielskiego.
czył o tym krótki czas, jaki upłynął
ka, profesora geometrii wykreślnej na
nak bardzo ostrym i wymagającym
etc. Według jego projektów wyprodu-
Aresztowanie profesora Edwarda
od zatrzymania naukowców do po-
Politechnice Lwowskiej, również Anto-
człowiekiem. Koniecznie chciał, żeby
kowano w Europie ponad 1 mln sztuk
Hamerskiego tak wspomina jego cór-
pełnienia przez Niemców zbrodni.
niego Plamitzera.
mój ojciec został księdzem. Ale ojciec
liczników elektrolitycznych. W swoim
ka Barbara Hamerska: „[...] Dnia 3 lip-
Świadczyły też wypowiedzi: „on tego
Ze łzami w oczach stoimy teraz na
zbuntował się, powiedział, że księdzem
mieszkaniu we Lwowie prof. Krukow-
ca 41 r. o godz. 23.00 domownicy już
już nie potrzebuje” pod adresem
Wzgórzach Wuleckich. Tyle lat czeka-
nie będzie, że ma inne zainteresowania
ski zgromadził poważny zbiór starych
spali. Po długim i uporczywym łomo-
profesora Romana Longchamps de
liśmy na ten dzień. Losy mojej rodziny
– medyczne. Ksiądz powiedział wtedy,
zegarów i cenną bibliotekę zegarmi-
taniu, do mieszkania weszło siedmiu
Berier i rodziny profesora Witolda
i moje tak blisko związane są ze Lwo-
że na studia medyczne pieniędzy nie
strzowską, obfitującą w białe kruki z tej
wem, Politechniką Lwowską, z mordem
da. Dlatego ojciec musiał sam zarabiać
uzbrojonych gestapowców. [...] Ojciec
Nowickiego zabranego z domu wraz
dziedziny. Możliwie chęć zagrabienia
inteligencji polskiej, w tym i mojego ojca
korepetycjami na swoje studia. Studio-
wstał, szukał okularów, ubierał się. [...]
tych cennych rzeczy była powodem
z synem Jerzym. W końcu organizo-
Adama Hickiewicza.
wał na Uniwersytecie Lwowskim, na
aresztowania profesora, które prze-
Z opowiadań matki wiem, że Ojciec w
wane ad hoc przygotowanie miejsca