na Wzgórzach Wuleckich

11

Kurier Galicyjski * 15 – 28 lipca 2011

WzG rzach WuLeckich

w miejscu stracenia mniej więcej w

zacieranie śladów swoich przestępstw.

egzekucji na Wzgórzach Wuleckich.

ży tylko od niego, on nie ma tu nad

również jakieś kobiety [...]. Widziałam

Ciała zamordowanych profesorów zo-

tym samym czasie. Świadkowie opi-

Charakterystyczne jest też i to, że

sobą szefa. Powiedz mu, że zrobiłeś

postać w popielatym ubraniu. Zupełnie

stały nocą z 7 na 8 października 1943

ważne odkrycie w medycynie, które

sujący dramat wspominają bowiem o

„wygarniętych” z domów naukowców

odcień mężowskiego [...]. Kilkakrotnie

wydobyte przez specjalny oddział,

około 50 osobach, które znalazły się

w zasadzie nie przesłuchiwano, tylko

przyda się dla Wehrmachtu. Może to

przyprowadzano po pięć osób i widzia-

określany jako Sonderkommando

4 lipca 1941 roku nad ranem w sensie

ci pomoże«. [...] tamten powrócił, [...]

przepytywano.

łam, jak po salwie karabinowej ludzie

1005, złożony z Żydów pozostających

natychmiast mnie wyrzucił za drzwi.

dosłownym „nad swym grobem”: „[...]

Formę tych „przepytywań” i chwil je

ci padali. Stałam przykuta do miejsca,

w gettach i przeznaczonych także do

Na krawędzi Wzgórza Wuleckiego

poprzedzających możemy poznać z re-

Skierowano mnie na przeciwną [...]

nieprzytomnie patrząc na to katowskie

wymordowania. Komandem dowodzić

stronę korytarza, pozwolono usiąść

[...] ujrzałem kilkadziesiąt cywilnych

lacji profesora Groera: „[...] Głowy kazali

widowisko [...]”. Tak relacjonowała to

miał Untersturmfüehrer SS Walter

na krześle i zapalić papierosa. Dano

osób stojących w jednym rzędzie, a

nam opuścić w dół. Jeżeli się ktoś po-

zdarzenie obserwująca je żona zamor-

Schallock, którego głównym zadaniem

nieco dalej od nich, na prawo i lewo

mi nawet szklankę wody. Obok mnie

ruszył, uderzali go kolbą albo pięścią w

dowanego wtedy właśnie profesora

było odkopywanie grobów osób wcze-

stali w postawie swobodnej profeso-

stali [...] elegancko ubrani oficerowie

głowę. Raz spróbowałem się odwrócić,

Antoniego Łomnickiego.

śniej pomordowanych, później zaś

niemieccy z rewolwerami w ręku. Nie

ale otrzymałem natychmiast uderzenie

rowie: Sołowij i Rencki. Po chwili któ-

Świadkowie zaobserwowali nie-

palenie odkopanych zwłok w Lasach

ryś z gestapowców zapytał ich, ile lat

liczyłem tych cywilnych osób, ale oce-

kolbą. [...] Co kilka minut wywoływano

wielkie „zakłócenia” w przebiegu egze-

Krzywczyckich, gdzie znajdowało się

mają, na co oni odpowiedzieli zdaje

niłem je na około 40 – 50 osób. [...]”

nazwisko któregoś z profesorów i wzy-

kucji. Któryś z mordowanych odwrócił

miejsce masowych mordów na sowiec-

– wspominał jeden z obserwujących

się, że 73 i 76. Byłem pewny, że ich

wano ich pojedynczo [...]. Znalazłem

się do strzelających w plecy żołnierzy

kich żołnierzach wziętych wcześniej do

ze względu na wiek zaraz puszczą

egzekucję.

się w pokoju, gdzie było dwóch ofice-

i zaczął coś do nich mówić, inny „[...]

niewoli, Polakach i Żydach.

Nie tracąc cennych, dla zachowa-

rów; jeden młodszy, ten, który mnie

wolno. Zorientowałem się, że sprawa

na ułamek sekundy przed wystrzałem

Ocalały z Zagłady Leon Welicz-

moja stoi może już lepiej. Po chwili

nia zbrodni w tajemnicy chwil, rozpo-

aresztował, i drugi wyższy stopniem,

padł do jamy, [...] zrobił to celowo, by

ker w swoich pamiętnikach podaje,

ów szef kazał mi wyjść na podwórze

częto zabijanie. Mordowanych, którzy

olbrzymiego wzrostu i postawy. Ten

się ratować i zaraz po strzale wysko-

że przed Jom-Kipur, czyli właśnie 8

nie byli ani związani, ani skuci kajdan-

i spacerować, dodając: ČMach so,

drugi z miejsca się na mnie rzucił: ČDu

czył z jamy, ale żołnierz strzelił, ten się

października 1943 r., wyprowadzo-

kami, sprowadzano po kilka osób nad

als ob Du nicht gefangen waerest«.

Hund, du bist Volksdeutsche gewesen,

zachwiał i wpadł do jamy”. Ostatnią

no z obozu we wspomnianym wyżej

wykopaną wcześniej jamę. Ustawia-

hast aber das Vaterland verraten. We-

Zacząłem krążyć po podwórzu, paląc

zabitą była kobieta w czerni, którą

Lesie Krzywczyckim grupę 20 Żydów

shalb bist du nicht mit allen Deutschen

papierosa za papierosem [...]”.

no ofiary twarzą do zbocza, za nimi

przed morderczym strzałem trzeba

„w towarzystwie” funkcjonariuszy nie-

Relacja ta jest o tyle ważna, że

zaś stał pluton egzekucyjny, złożony z

nach Westen gefahren, wenn es mo-

było podtrzymywać: „[...] Jedną ko-

mieckich służb bezpieczeństwa na

nikt z profesorów mogących opisać

kilku (pięciu – sześciu) żołnierzy, kie-

eglich war?« Zacząłem wyjaśniać,

bietę, która nie mogła iść, ciągnęło

Wzgórze Wuleckie. Po przyjeździe na

rowany i nadzorowany przez oficera

przeżycia i bezpośrednie spotkania w

naprzód zwykłym tonem, potem – w

dwóch żołnierzy [...]”. Któraś z grup

miejsce SS Sturmbannfuehrera Kurta

z bronią krótką. Na rozkaz wydawany

miarę, jak tamten coraz bardziej krzy-

cztery oczy z gestapowcami podczas

skazańców miała też nieść ze sobą

Stawizkiego, który bez problemów

przez dowodzącego akcją, żołnierze

czał – podniesionym głosem, że jestem

pobytu w Bursie Abrahamowiczów nie

nad „dół śmierci” jakąś bezwładną

określił właściwe miejsce, przystąpio-

ocalał. Dalej przeprowadzono „selek-

oddawali salwę. Po zamordowaniu

wprawdzie niemieckiego pochodzenia,

osobę – mógł to być jeden z zamor-

no niezwłocznie do ekshumacji ciał.

jednej „czwórki”, sprowadzano kolej-

cję” zatrzymanych. „Szczęściarze”

ale jestem Polakiem. Po wtóre, nawet

dowanych wcześniej w Bursie Abra-

ną i następną. Tak, aż do końca.

Pracujący przy niej zwrócili uwagę,

należeli na ogół do służby domowej

gdybym chciał wówczas przenieść się

hamowiczów naukowców. Mimo to

że pochowani tam ludzie musieli być

Po latach, podczas wizji lokalnej

na Zachód, władze radzieckie nigdy by

naukowców. Bycie kimś „innym” kwa-

mordercza procedura przebiegała

dobrze sytuowani – wskazywały na to

mi na to nie pozwoliły ze względu na

lifikowało niemal automatycznie do

obliczono, że cała egzekucja, wraz

sprawnie. Po każdej serii wystrzałów

gatunkowe ubrania, wypadające z ich

„spaceru w jedną stronę” na Wzgórza

zasypaniem mogiły, musiała trwać

wysokie stanowisko społeczne, które

„[...] był dymek, który wiatr zwiewał w

kieszeni złote zegarki, łańcuszki do

najwyżej 40 minut. Zgromadzonych

Wuleckie, gdzie później dokonano

zajmowałem i na którym byłem potrzeb-

kierunku ulicy Pełczyńskiej [...]”. Nie

nich, pióra z monogramami i nazwi-

przed egzekucją i stojących wyżej nad

mordu.

ny. Pytano mnie dalej, co znaczą bilety

można wykluczyć, że niektórzy z pro-

skami (to dowód na brak dokładności

przygotowanym grobem, czekających

wizytowe konsulów angielskich w moim

fesorów zostali pogrzebani żywcem...

katów i pośpiech w zacieraniu śla-

na swoją „kolej” pilnowali prawdopo-

posiadaniu. Odpowiedziałem, że jestem

egzekucja

dów). Szybko więc zorientowano się,

Marsz jednej grupy ofiar z bursy

dobnie oficerowie SS. „[...] Gdy nastał

żonaty z Angielką i że konsulowie an-

zacieranie śladów

że jest to miejsce egzekucji i pochów-

na miejsce kaźni trwał od 20 do 35

świt [...], na Wzgórzach Wuleckich

gielscy składali nam zawsze wizyty.

Tuż po zakończeniu mordu żołnie-

ku profesorów lwowskich. Wydobyte

zaczął się jakiś ruch. [...] Usiadłam na

minut. Druga i trzecia zostały dostar-

Pod koniec zaczął mówić spokoj-

rze, którzy go wykonali, przystąpili, po

ciała naukowców i ich współtowarzy-

tapczanie, nie rozumiejąc, co oznacza

niej i rzekł: ČIch muss noch den Chef

czone tam, jak się zdaje, samocho-

uprzednim obszukaniu zwłok, do zasy-

szy niedoli zabrano natychmiast do

ten ruch [...]. W tej sekundzie usłysza-

sprechen, wir werden sehen, was sich

dami nieco okrężną drogą. Prawdo-

pywania grobu. W krótkim czasie po-

Lasu Krzywczyckiego i 9 października

podobnie chodziło o ukrycie całego

łam pierwszą salwę [...]. Rozpozna-

noch mache laess«, po czym wybiegł

rósł on specjalnie zasianym zielskiem.

wraz z kilkuset innymi zwłokami spa-

„przedsięwzięcia” przed lwowiakami.

łam żołnierzy niemieckich, następnie

z pokoju. Oficer, który mnie aresz-

W kilka lat po popełnieniu zbrodni

lono na stosie.

mężczyzn w cywilnych ubraniach, były

Wszystkie grupy musiały znaleźć się

tował, powiedział szybko: ČTo zale-

ponoszący klęski Niemcy rozpoczęli

Lista rozstrzelanych w lipcu 1941 roku

8. Ks. dr Władysław Komornicki,

19. Prof. dr Tadeusz Ostrowski, 60

wersytetu JK w latach 1924 – 1925,

– 1941 kierownik Katedry Literatury

Lista opracowana na pod-

29 lat, wykładowca nauk biblijnych w

lat, kierownik Kliniki Chirurgii, dziekan

obrońca Lwowa w 1918 roku

Francuskiej Uniwersytetu Lwowskie-

stawie pracy „Kaźń profeso-

Wyższym Seminarium Duchownym

Wydziału Lekarskiego 1937-1938, pol-

30. Prof. dr Adam Sołowij, 82 lata,

go. Boy prawdopodobnie nie figurował

rów lwowskich – lipiec 1941

we lwowie

ski obrońca Lwowa w 1918 roku, tater-

emerytowany ordynator Oddziału Gi-

na liście profesorów przeznaczonych

– studia oraz relacje i doku-

9. Eugeniusz Kostecki, 36 lat,

nik, alpinista, jeden z pomysłodawców

nekologiczno-Położniczego Szpitala

do rozstrzelania, gdyż nie był profeso-

menty zebrane i opracowa-

mistrz szewski, mąż gospodyni profe-

technik transplantacyjnych i transplan-

Powszechnego

rem ani też nie mieszkał przed wojną

ne przez zygmunta alberta”,

sora Dobrzanieckiego

tacji w ogóle

31. Prof. dr Włodzimierz Stożek,

we Lwowie. Prawdopodobnie dlatego

Wrocław 1989.

10. Prof. dr Włodzimierz Krukowski,

20. Jadwiga Ostrowska, 59 lat,

57 lat, kierownik Katedry Matematyki

został zamordowany, że w czasie

53 lata, kierownik Katedry Pomiarów

żona profesora

Wydziału Inżynierii Lądowej i Wodnej

przeprowadzania aresztowań bawił w

4 lipca

1. Prof. dr Antoni Cieszyński, 59

Elektrycznych Politechniki Lwowskiej

21. Prof. dr Stanisław Pilat, 60 lat,

Politechniki Lwowskiej

gościnie u profesora Jana Greka

lat, kierownik Kliniki Stomatologicznej

11. Prof. dr Roman Longchamps

kierownik katedr Technologii Nafty i Ga-

32. Inż. Eustachy Stożek, 29 lat,

Uniwersytetu JK. Profesor utrzymy-

de Bérier, 56 lat, kierownik Katedry

zów Ziemnych Politechniki Lwowskiej

asystent Politechniki Lwowskiej, syn

W kolejnych dniach zostali

wał zażyłe kontakty z metropolitą gre-

Prawa Cywilnego Uniwersytetu JK,

22. Prof. dr Stanisław Progulski,

Włodzimierza Stożka

rozstrzelani także:

kokatolickim Andrzejem Szeptyckim.

prorektor UJK w latach 1938 – 1939,

67 lat, profesor w Klinice Pediatrii

33. Inż. Emanuel Stożek, absol-

Ten zaś na prośbę żony aresztowa-

obrońca Lwowa w 1918 roku

Uniwersytetu JK. Wspaniały opiekun

went Wydziału Chemii Politechniki

5 lipca

nego profesora o interwencję w jego

12. Bronisław Longchamps de

dzieci, które trafiły do szpitala

Lwowskiej, syn profesora

41. Katarzyna (Kathy) Demko, lat

sprawie odpowiedział, że „cerkiew nie

Bérier, 25 lat, absolwent Politechniki

23. Inż. Andrzej Progulski, 29 lat,

34. Dr praw Tadeusz Tapkowski,

34, nauczycielka języka angielskie-

miesza się do czynów świeckich”

Lwowskiej, syn profesora

syn profesora

44 lata, zabrany z mieszkania profe-

go, zabrana z mieszkania profesora

2. Prof. dr Władysław Dobrzaniec-

13. Zygmunt Longchamps de

24. Prof. honor. Roman Rencki,

sora Dobrzanieckiego

Ostrowskiego

ki, lat 44, ordynator Oddziału Chirurgii

Bérier, 23 lata, absolwent Politechniki

74 lata, kierownik Kliniki Chorób We-

35. Prof. dr Kazimierz Vetulani,

42. Doc. dr Stanisław Mączewski, lat

Państwowego Szpitala Powszechne-

Lwowskiej, syn profesora

wnętrznych Uniwersytetu JK

61 lat, kierownik Katedry Mechaniki

49, ordynator Oddziału Ginekologiczno-

go, walczył o Lwów w 1918 roku

14. Kazimierz Longchamps de

25. Maria Reymanowa, 40 lat,

Ogólnej Politechniki Lwowskiej

Położniczego Szpitala Powszechnego

3. Prof. dr Jan Grek, 66 lat, profe-

Bérier, 18 lat, syn profesora

pielęgniarka Ubezpieczalni Społecz-

36. Prof. dr Kasper Weigel, 61 lat,

sor w Klinice Chorób Wewnętrznych

15. Prof. dr Antoni Łomnicki, 60 lat,

nej, zabrana z mieszkania profesora

kierownik Katedry Miernictwa Politech-

12 lipca

Uniwersytetu JK

kierownik Katedry Matematyki Wydzia-

Ostrowskiego

niki Lwowskiej

43. Prof. dr Henryk Korowicz, lat

4. Maria Grekowa, 57 lat, żona

łu Mechanicznego Politechniki Lwow-

26. Anna Rufowa, 55 lat, żona

37. Mgr praw Józef Weigel, 33

53, profesor ekonomii Akademii Han-

Jana Greka

skiej, współtwórca „lwowskiej szkoły

Stanisława Ruffa

lata, syn Kaspra Weigla

dlu Zagranicznego

5. Doc. dr Jerzy Grzędzielski, 40

matematycznej”

27. Dr med. Stanisław Ruff, 69 lat,

38. Prof. dr Roman Witkiewicz, 55

44. Prof. dr Stanisław Ruziewicz,

lat, kierownik Kliniki Okulistycznej

16. Adam Mięsowicz, 19 lat, wnuk

ordynator Oddziału Chirurgii Szpitala

lat, kierownik Katedry Pomiarów Ma-

lat 51, profesor matematyki Akademii

Uniwersytetu JK

profesora Sołowija, zabrany ze swoim

Żydowskiego, zabrany z mieszkania

szynowych Politechniki Lwowskiej

Handlu Zagranicznego

6. Prof. dr Edward Hamerski, 43

dziadkiem

profesora Ostrowskiego

39. Wolisch, 40 – 45 lat, właściciel

lat, kierownik Katedry Chorób Zakaź-

17. Prof. dr Witold Nowicki, 63 lata,

28. Inżynier chemik Adam Ruff,

magazynu konfekcyjnego „Beier i spół-

26 lipca

nych Zwierząt Domowych Akademii

kierownik Katedry Anatomii Patologicz-

30 lat, syn Stanisława Ruffa, zamor-

ka”, zabrany z mieszkania profesora

45. Prof. dr Kazimierz Bartel, lat 59,

Medycyny Weterynaryjnej, walczył o

nej Uniwersytetu JK, obrońca Lwowa

dowany wcześniej „u Abrahamowi-

Sieradzkiego

kierownik Katedry Geometrii Wykreśl-

polski Lwów w 1918 roku

w 1918 roku

czów” w trakcie ataku padaczki

40. Dr Tadeusz Boy-Żeleński, 66

nej Politechniki Lwowskiej, pięciokrotny

7. Prof. dr Henryk Hilarowicz, 51 lat,

18. Dr med. Jerzy Nowicki, 27 lat,

29. Prof. dr Włodzimierz Sieradz-

lat, lekarz, publicysta, krytyk literacki,

premier rządu RP. Warto zaznaczyć, że

profesor w Klinice Chirurgicznej Uniwer-

asystent Zakładu Higieny Uniwersyte-

ki, 70 lat, kierownik Katedry Medycyny

tłumacz literatury francuskiej, podczas

Niemcy przy okazji spalili księgozbiór

sytetu JK, obrońca Lwowa w 1918.

tu JK, syn profesora

Sądowej Uniwersytetu JK, rektor Uni-

okupacji sowieckiej w latach 1939

profesora