Wyjęte z karty pamięci

22

15 – 28 lipca 2011 * Kurier Galicyjski

ostatni marszałek krajowy

W historii c.k. Galicji niepoślednią rolę

odgrywali Podolacy – konserwatywne

hr. adam maria Gołuchowski

stronnictwo polityczne ziemian Galicji

Wschodniej lat 1867-1914. W poprzednich

numerach Kuriera Galicyjskiego przedsta-

suwał się naprzód”. Jednak w Sejmie

Zaleszczyki-Borszczów-Husiatyn. W

związany był z tą grupą Podolaków,

marcu następnego roku zrzekł się

wiliśmy historię tego ugrupowania. Poni-

która zdecydowała się na współpracę

mandatu, ale przy wyborach uzu-

żej kontynuujemy cykl artykułów poświę-

ze Stańczykami. Dlatego też w spra-

pełniających znów został wybrany

conych biografiom jego najwybitniejszych

wie ruskiej przyjął postawę umiarko-

i złożył ślubowanie 28 maja 1886 r.

przedstawicieli. Zapraszamy do lektury!

waną i nawet poparł ideę założenia

Mandat do Rady Państwa piastował

uniwersytetu ruskiego we Lwowie.

także w kadencji 1891-1897, wybrany

Zabiegał o poprawę sytuacji w

w tym samym okręgu z kurii większej

szkolnictwie i jego rozwój. W styczniu

reformy przez Sejm. Nie zmienia to

czyzny w Rosji, pominięto mieszkań-

własności, a także w kadencji 1901-

1898 r. wystąpił z wnioskiem do Rzą-

jednak faktu, że Gołuchowski potrafił

ców gminy Zielona, gdyż wówczas

1907. Jednak tym razem kandydował

du, ażeby jeszcze w tym roku utworzył

myśleć niezależnie i mieć swoje zda-

byli już obywatelami państwa austriac-

z kurii gmin wiejskich w okręgu Trem-

artUr gÓrsKi

w Czortkowie, zaś w najbliższych la-

nie, a przede wszystkim, miał odwagę

kiego” – napisał. Ponieważ wszystkie

bowla-Husiatyn-Skałat. Jak pisał „Ku-

tach w Krośnie szkoły realne siedmio-

je wypowiadać.

ostatnie zabiegi mieszkańców gminy

rier Warszawski”, w Kole Polskim „na-

Funkcja marszałka krajo-

klasowe z językiem wykładowym pol-

Otwierając sesję sejmową w

podjęte „samoistnie” nie przyniosły

leżał do podolskiej frakcji stronnictwa

wego była jedną z kluczowych

skim. Swój wniosek motywował tym,

grud-niu 1913 r. nieco uwagi poświę-

poprawy ich sytuacji, Gołuchowski

konserwatywnego”.

funkcji politycznych w galicji,

że „w południowo-wschodniej części

cił kwestii ordynacji wyborczej, więcej

apelował do rządu, aby „przyszedł w

Przez 12 lat posłowania w Wied-

nie tylko dlatego, że marsza-

kraju na przestrzeni od Tarnopola ku

sprawom budżetowym i podatkowym,

pomoc pokrzywdzonym bez ich winy

niu niczym szczególnie się nie wyróż-

łek krajowy kierował praca-

południowej granicy nie ma ani jednej

a najwięcej inwestycjom. Wyraził za-

mieszkańcom gminy Zielona”.

nił, a nawet – jak twierdzi Józef Busz-

mi sejmu galicyjskiego, ale

szkoły średniej, a w zachodniej części

dowolenie, że „został już wykończony

W kwestii reformy wyborczej Go-

ko – „nie brał aktywniejszego udziału

także dlatego, że odpowiadał

kraju jest szkół realnych zbyt mało”.

pawilon chorób zakaźnych we Lwowie,

łuchowski zajął stanowisko wybitnie

w pracach parlamentu”. Zdaniem

za zsynchronizowanie decy-

Szczególnie mocno popierał Czort-

zaś budowa zakładu poprawczego w

pojednawcze i kompromisowe. W

Chłędowskiego, „do Rady Państwa

zji sejmu z polityką Wiednia

ków, jako miejsce wybudowania szko-

Przedzielnicy i domu obłąkanych w Ko-

1913 r. przyznawał, że zasady przy-

dał się głównie z tego powodu wybie-

względem galicji.

Gdy hr. Adam Gołuchowski obej-

ły, gdyż miasteczko to było siedzibą

bierzynie jest na wykończeniu i w ciągu

szłej ordynacji wyborczej nie zado-

rać, aby się trochę wyrwać z mono-

mował tę zaszczytną funkcję w 1912

wielu urzędów, zwłaszcza wojsko-

roku 1914 będą one otwarte”. Zauwa-

walają niestety nikogo, „w czym może

tonnego wiejskiego życia. Wybitnego

roku, sytuacja w Galicji była niezwykle

wych, a także sądu obwodowego. Po-

należy dopatrzeć się dodatniej strony

żył przy tym, że pomimo tego, iż nowy

stanowiska wszakże w Radzie Pań-

skomplikowana i okazała się dla niego

nadto leżało mniej więcej w tej samej

tych zasad, dopuszczających szerokie

zakład dla obłąkanych w kraju otwarty

stwa nie zajmował, bo nie był mówcą,

wielkim wyzwaniem. Będąc jednym z

odległości od Zaleszczyk i Trembowli,

warstwy społeczeństwa naszego do

zostanie, „zabraknie jeszcze miejsca,

a krótki, słaby wzrok nie pozwalał mu

przywódców grupy podolskiej, która

a także miało połączenie kolejowe z

wspólnej pracy w życiu publicznym

aby pomieścić wszystkich umysłowo

nawet dużo czytać”. Nie zmienia to

stanowiła część prawicy sejmowej, sta-

siecią kolei północno-wschodnich. Był

i na tych to warstwach spoczywać bę-

chorych naszego kraju”. Dlatego do-

faktu, że był wybierany do Delegacji

rał się współpracować ze Stańczykami

również autorem wniosku (1912 r.) w

dzie odpowiedzialność za dalsze losy

magał się, aby Sejm żądał od rządu, by

do spraw Wspólnych, a 25 kwietnia

i z Klubem Centrum (Środka) w poszu-

ten „wreszcie spełnił swój obowiązek i

1910 r. zasiadł z nominacji cesarskiej

kiwaniu kompromisu i zgody, co wobec

przystąpił do budowy zakładu dla umy-

w Izbie Panów jako członek mianowa-

narastających konfliktów społecznych,

słowo chorych zbrodniarzy, co by w

ny dożywotnio.

narodowościowych i ideowo-politycz-

znacznej mierze ciężaru krajowi ulży-

Od 1895 r. Gołuchowski był po-

nych, przede wszystkim w kwestii refor-

ło”. Nie był także usatysfakcjonowany

słem na Sejm krajowy. Przez 12 lat

my wyborczej, było niezwykle trudne.

postępami prac restauracyjnych na

reprezentował wyborców z kurii gmin

Mimo to wytrwał na swoim stanowisku

Wawelu, które jego zdaniem „żółwim

wiejskich w okręgu Husiatyn, by w

do końca istnienia Sejmu krajowego

postępowały krokiem”.

latach 1908-1914 zasiadać w Sejmie

i był tym, który zamknął ostatnie jego

Jako Marszałek krajowy nie tyl-

wybierany w obwodzie czortowskim

posiedzenie.

ko organizował pracę Sejmu, ale też

przez większą własność. Jak pisał

Adam Maria Gołuchowski urodził

czuwał nad porządkiem obrad. Nie

Michał Bobrzyński, był jednym z „naj-

się 10 października 1855 r. we Lwowie.

pozwalał moskalofilom (ku zadowo-

poważniejszych posłów”.

Był synem potrójnego Namiestnika

leniu Ukraińców) przemawiać w izbie

W 1895 r. wszedł do komisji po-

Galicji hr. Agenora Gołuchowskiego

po rosyjsku, co było zabronione, a

datkowej, a w komisji sanitarnej został

i młodszym bratem hr. Agenora Gołu-

gdy nazbyt rosła temperatura deba-

zastępcą przewodniczącego. Trzy

chowskiego jr., ministra spraw zagra-

ty, zdecydowanie wzywał posłów do

lata później został członkiem komisji

nicznych Austro-Węgier. Jako dziecko

porządku i uspokojenia się. Nie po-

propinacyjnej. W 1900 r. wybrano go

Pałac adama gołuchowskiego w Husiatyniu

dużo chorował, obawiano się nawet o

zwolił także, aby na wniosek jednego

zastępcą przewodniczącego komisji

jego życie. „Wyleczono go wprawdzie

naszego kraju”. Jego zdaniem, zasady

sprawie upaństwowienia gimnazjum

z posłów ukraińskich dyskutowano o

podatkowej, dwa lata później prze-

– pisał Kazimierz Chłędowski – ale or-

przyjęte w ordynacji przez większość

realnego w Skałacie z polskim języ-

wewnętrznych sprawach Rosji, gdyż

wodniczącym komisji sanitarnej, a w

ganizm został marny i pewien smutek

komisji reformy wyborczej „zabez-

kiem wykładowym.

„sprawy obcego państwa, jak i zarzą-

1908 r. objął przewodniczenie komisji

ogarnął całą jego postać”. W wyniku

pieczają obu narodowościom kraj

Interesował się sprawami lokal-

dzenia przez to państwo wydawane,

podatkowej jako uznany finansista po-

choroby bardzo popsuł mu się wzrok.

nasz zamieszkującym swobodę roz-

nymi. W 1900 r. był wnioskodawcą w

nie należą do kompetencji Sejmu”.

siadający zdolności administracyjne.

Nie przeszkodziło mu to jednak ukoń-

woju ekonomicznego i kulturalnego, i

sprawie mieszkańców gminy Zielona,

Znamiennym jest, że jako Marsza-

W 1898 r. wszedł w skład sejmowej

czyć gimnazjum i następnie Uniwersy-

wszystkim warstwom społeczeństwa

w powiecie hysiatyńskim, których poło-

łek krajowy Gołuchowski powiedział

deputacji na obchody 50-lecia pano-

tetu Lwowskiego, był bowiem człowie-

naszego współudział w pracach Sej-

żenie uznał za „nader krytyczne i opła-

ostatnie słowa na zamknięcie sesji Sej-

wania cesarza Franciszka Józefa.

kiem zdolnym i – jak zauważył Marian

mu i Rad powiatowych, zabezpiecza-

kane”. Domagał się od Wydziału kra-

mu krajowego w dniu 4 marca 1914 r.

Po śmierci Stanisława Badeniego,

Rosco Bogdanowicz – rozumnym.

ją dalej prawa mniejszości narodowych

jowego „bezzwłocznej pomocy” dla tej

Były to słowa następujące: „Dziękuję

w dniu 14 czerwca 1912 r. został mia-

Gołuchowski posiadał dużą wła-

w okręgach wyborczych oraz swobodę

gminy i współdziałania z rządem „dla

wszystkim Panom za bardzo wydajną

nowany przez cesarza na wakującą

sność, choć jego dobra były rozrzucone

na obszarach dworskich”. Z tego też

ekonomicznego wzmocnienia i utrzy-

pracę w tej Wysokiej Izbie i spodzie-

funkcję Marszałka Sejmu krajowego.

na znacznej przestrzeni. Należały do

powodu stwierdził, że reformę popiera

mania egzystencji włościańskich”. W

wam się, że wyjdzie ona na korzyść

Zaszczyt ten spotkał go ze względu

niego majątki: Husiatyn, Myszkowce,

„bez zapału, ale z przekonaniem”.

wystąpieniu sejmowym wyjaśniał, że

i pożytek kraju i całego społeczeństwa.

na autorytet rodziny zasłużonej dla

Olchowczyk i Samołuskowce w po-

Jako Marszałek krajowy starał się

„gmina ta rozerwaną została na dwie

Wyrażam też zarazem Panom życze-

Galicji, ponieważ był osobą kompro-

wiecie husiatyńskim, Szuparka i Szysz-

doprowadzić do uchwalenia reformy

części przy ustalaniu granic między

nia wesołych Świąt (Wielkanocnych

misową, akceptowaną przez Stań-

kowce w powiecie borszczowskim,

wyborczej, choć – zdaniem Buszko

państwem austriackim i rosyjskim, a

– przyp. A. G.) i mam nadzieję, że po

czyków i Podolaków (szczególnie

a także Sinków w powiecie zalesz-

– „uchwalona po długich przetargach

mianowicie w ten sposób, że ogrody i

świętach również się zbierzemy, żeby

popieraną przez Dawida Abrahamo-

czyckim. Jako swoją siedzibę obrał

nowa sejmowa ordynacja wyborcza

chałupy są po stronie austriackiej, orne

jeszcze wiele spraw ważnych dla kraju

wicza), ale także dlatego, że był – jak

Husiatyn, skąd – jak pisał Chłędowski

doszła do skutku przy mało znaczącym

zaś pola wcielone zostały do państwa

naszego załatwić. A teraz żegnam Sza-

wspomina Chłędowski – „pod każdym

– „wybornie zarządzał swymi i swego

udziale Gołuchowskiego”. Tenże autor

rosyjskiego”. Uważał, że w sprawie tej

nowną Izbę. Posiedzenie zamykam.”

względem człowiekiem wielce szano-

brata Agenora dobrami” w Skale i w Ja-

twierdzi, że Gołuchowski i część Po-

gminy i rząd zawinił, gdyż jej sytuacji

Nie przewidział, że były to ostatnie sło-

wanym i sympatycznym”, lubianym „z

nowie. Bardzo szybko został wybrany

dolaków, którzy oficjalnie uchodzili za

nie uregulował w stosownym czasie,

wa wypowiedziane w galicyjskim Sej-

powodu swego pojednawczego, spo-

do Rady powiatowej husiatyńskiej, a

zwolenników reformy, jako przynależni

ale i sami chłopi, „gdyż nie upominali

mie, który z powodu wybuchu I wojny

kojnego charakteru”. Nowy Marszałek

niebawem objął funkcję prezesa Rady,

do umiarkowanej prawicy, „w gruncie

się zawczasu o swoje prawa, a raczej

światowej i rozpadu Austro-Węgier już

krajowy otwierając po raz pierwszy

którą następnie piastował przez wiele

rzeczy byli jej przeciwnikami, nie mniej

o swoją krzywdę”. W złożonej wcze-

się nigdy nie zebrał.

posiedzenie Sejmu galicyjskiego 18

lat. Jako samorządowiec mocno zabie-

zaciętymi od swych pobratymców ide-

śniej interpelacji do komisarza rządo-

Hrabia Adam Gołuchowski, od

marca 1913 r. przedstawił swoisty

gał o rozbudowę sieci lokalnych dróg, a

ologicznych spod znaku Centrum”.

wego zwrócił uwagę na wyjątkowego

1878 r. kawaler maltański, a od 1881 r.

program działania, w którym zapowie-

także przyczynił się do budowy szpitala

Jeśli wzdrygali się otwarcie występo-

pecha mieszkańców Zielonej. „Przy

posiadacz tytułu cesarskiego i królew-

dział, że ma uczciwy zamiar „służenia

powiatowego w Husiatynie. Był też pre-

wać przeciwko reformie, „to w obawie

zniesieniu pańszczyzny w Austrii nie

skiego szambelana austriackiego, zmarł

dla dobra kraju” przy wsparciu różnych

zesem Banku Hipotecznego.

narażenia się rządowi”. W przypadku

indemnizowano gruntów ornych wło-

„na udar serca” 15 kwietnia 1914 r. we

narodowości i stronnictw.

W 1885 r. został wybrany do Izby

Gołuchowskiego podobno sam cesarz

ścian z Zielonej, jako położonych poza

Lwowie, gdzie mieszkał na stałe od lat

Według Bobrzyńskiego, Gołuchow-

Poselskiej Rady Państwa z kurii więk-

polecił mu, jako Marszałkowi krajo-

obrębem państwa austriackiego, przy

kilku. Pochowany został z wielkimi ho-

ski „używał wielkiego wzięcia w stron-

szej własności w okręgu Czortków-

wemu, dopilnować przeprowadzenia

zniesieniu zaś poddaństwa i pańsz-

norami w rodzinnym majątku Skały.

nictwie podolskim”, choć sam „nie wy-