15

Kurier Galicyjski * 29 lipca – 11 sierpnia 2011

alfred szrajer: „człowiek może więcej, niż sądzi”

Wiedząc, że w Drohobyczu nie ma ni-

zapędzeni w róg drohobyccy studenci

OKSANA DUDAR

kogo, chciał już jechać do swojej ciotki,

zebrali się razem. Szrajer z nimi. Do

która jeszcze w 1937 wyemigrowała

spółki wynajęli furę i umówili się, że

Miłość do życia jest ta-

do Buenos Aires. Nie znał jej adresu, a

pojadą do Drohobycza. Ale, gdy tylko

jemnicą długiego życia pol-

w „Czerwonym Krzyżu” powiedzieli, że

wyjechali ze Lwowa, trafili w ręce po-

skiego Żyda Alfreda Szraje-

trzeba będzie zaczekać 2 – 3 miesiące

licji… Pobitych, z wybitymi zębami

ra. Przebrnął przez wszyst-

w barakach. Gdy tylko zobaczył baraki,

i połamanymi żebrami dowieziono

kie koła piekieł niemieckich

znów odżyły obozowe wspomnienia

do Mikołajowa. Dalej chłopcy szli

obozów koncentracyjnych –

i odpadła chęć jazdy za ocean.

na piechotę do Drohobycza. Tam im

od Drohobycza do Turyngii

Trafił do przejściowego obozu w

nałożono opaski z gwiazdą Dawida

i Saksonii, przeżył „marsz

Grodnie, gdzie z kilkoma przyjaciół-

i nakazano codziennie rejestrować

śmierci”, bronił się, gdy

mi zorganizowali orkiestrę. Grywali

się w urzędzie pracy.

puchł z głodu. Dziś pomimo

w restauracji. Obozowym oficerom

W listopadzie Niemcy urządzili

89 lat gromadzi pełne sale na

oddawali pieniądze, a sami mieli ko-

generalną próbę wyniszczenia Ży-

swoich koncertach, wystę-

lację, a jeszcze możliwość spania na

dów. Pierwszymi ofiarami zostali bez-

pując w Polsce i Niemczech.

stołach lokalu, gdzie biegały po nich

silni inwalidzi. „Przez Radę Żydowską

Już nikt jak on nie wykonuje

tabuny karaluchów.

Niemcy ogłosili, że niepełnosprawni

słynnej batiarskiej piosenki

Po zwolnieniu pan Alfred na po-

Żydzi mają stawić się do synagogi

„Tylko we Lwowie”.

czątku znalazł się we Wilnie. Sza-

z wartościowymi rzeczami. Tam im

lenie ucieszył się ze spotkania ze

wyznaczą pracę, – Szrajer milknie. –

Koniec rodziny

znajomym z Drohobycza. Zdążył

Potem ich otoczyła policja, podjechały

W obszernym pokoju masa ksią-

jeszcze podać papiery na wyjazd do

ciężarówki i powieziono ich w stronę

żek, płyt – niespotykanych już dziś płyt

Polski. Niebawem jednak powrócił

bogatych bauerów. Kolumny były pil-

śmierć”. To jedyny skrawek papieru,

Sambora”. Wieźli jak owce na rzeź do

winylowych i, naturalnie, fortepian. Na

do domu, gdzie znalazł pracę w or-

nowane przez rezerwistów. „Raz do-

który pozostał mi po najdroższej oso-

Bronickiego lasu i nikt nawet nie spo-

ścianach duże zdjęcia rodziny, fotogra-

kiestrze. Grali w filharmonii i w kinach

staliśmy grochu. Każdy miał puszkę

bie na świecie. Alfred Szrajer nosił go

dziewał się, nawet w strasznym śnie,

fie z Polski i z obozów, zamienionych

przed seansem. Grali do 1962 roku,

po konserwach i w tym gotowaliśmy.

przy sobie, aż trafił do obozu Gross

że widzi swoich bliskich po raz ostat-

dziś na muzea, w milczeniu przypomi-

gdy Nikita Chruszczow w celach

W jednym miasteczku zapędzono

Rosen, gdzie zabrano mu odzież, a

ni, że ostatni raz stara matka przytu-

nają dawne czasy, gdy Alfred Szrajer

oszczędnościowych skasował te or-

nas na stadion i przyciągnięto tam

z nim ostatnią materialną pamiątkę.

la syna, że ostatni raz siostra całuje

był młodzieńcem, zakochanym w

kiestry. Wtedy Alfred Szrajer zaczął

końską padlinę. Podzielono ją i każ-

Ale te słowa pozostały na zawsze w

młodszego brata w czoło, że ostatni

życiu i muzyce. Dziś jest ostatnim ży-

pracować w liceum muzycznym, w

dy dostał kawałeczek mięsa. Raz

sercu pana Alfreda.

raz mąż spogląda w oczy ukochanej

dowskim mieszkańcem dawnego Dro-

którym przepracował 42 lata.

karmiono nas surowymi burakami.

Po likwidacji obozu przy fabryce

żony. Zrozumiano to dopiero, gdy

hobycza, ostatnim żyjącym uczniem

Między innymi, swoja żonę, Ukra-

Jedliśmy je w drodze. Już ledwo cho-

ceramiki, wybrano 120 fachowców

ciężarówki wróciły tylko z rzeczami

znanego polskiego pisarza i malarza

inkę z Charkowa, poznał w kinie,

dziłem. Kolumna była bardzo wielka,

lub fizycznie sprawnych mężczyzn

i odzieżą. 320 osób znalazło się w

– Żyda Brunona Schultza.

gdzie przychodziła posłuchać muzyki.

bo do naszego obozu dołączyły inne.

do pracy w rafinerii. Obóz przetrwał

wilgotnej ziemi Bronickiego lasu. W

Urodził się pan Alfred 8 maja

W 1949 pobrali się i urodziło im się

Było nas razem około dwóch tysięcy

do kwietnia 1944 roku, gdy front

czasie wojny tam rozstrzelano 11 ty-

1922 roku w Drohobyczu, w rodzinie

dwoje dzieci – syn i córka. Zmuszony

ludzi”.

przełamał linię Zaleszczyki-Tarno-

sięcy Żydów. Tam na zawsze zostali

znanego inżyniera. „Pierwsze 10 lat

utrzymywać rodzinę, pan Alfred nie

Ostatecznie opuściły go siły i zna-

pol. Wtedy ludzi z tego obozu i z

matka, dziadek, ciotka pana Alfreda.

mego życia przeszło w Jaśle, – opo-

lazł się na końcu kolumny. Gotów był

Borysławia zagnano do wagonów

Ojciec, brat, babcia i córka stali się

wiada pan Alfred. – Była tam rafineria

zdołał zakończyć lwowskiego kon-

się poddać, jakby nie przypadek. Na

i powieziono dalej na Zachód. Tym

ofiarami innej nieludzkiej akcji: w

ropy, gdzie mój ojciec Beno Szrajer

serwatorium. Nie pomogły nawet na-

końcu kolumny szedł jego znajomy,

razem Szrajer znalazł się w obozie

1942 roku razem z pięcioma tysią-

pracował jako kierownik laborato-

mowy Mykoły Kołesy. Przeniósł się

kiedyś bankier niemiecki. Jeszcze

w Płaszowie pod Krakowem. Ale

cami Żydów z Drohobycza wywiezio-

rium chemicznego. Przez te 10. lat to

na wieczorowe studia do Drohobyc-

gdy mieszkali w barakach, Alfred wie-

front stale się przybliżał. Teraz Alfred

no ich do obozu zagłady w Bełżcu,

chyba ptasiego mleka mi brakowało.

kiego  Muzyczno-pedagogicznego

czorami przed snem śpiewał polskie

Schrajer miał nieszczęście znaleźć

gdzie zginęli w komorach gazowych.

Ojciec zarabiał olbrzymie pieniądze”.

Instytutu.

i niemieckie piosenki. Gdy zapominał

się w Gross Rosen. „Większość mo-

Tak znikła znana kiedyś wielka rodzi-

Ale w latach 30, w okresie wiel-

Mijały lata,Alfred Szrajer przeszedł

słowa mruczał sobie „la – la”. Tak

ich znajomych trafiła na południe,

na Szrajerów.

kiego kryzysu, rafineria zmniejszyła

na emeryturę, ale nie może żyć bez

więźniowie, którzy dawno zapomnieli

gdzie węgiel zalegał na powierzchni.

produkcję i ojciec pozostał bez pracy.

muzyki. W 1989 roku zorganizował

co to jest muzyka, zasypiali pod jego

Praca nie była ciężka, jeść musieli

Mając jakieś oszczędności, rodzina

dziecięcy chór przy kościele. Obecnie

„Marsz śmierci”

śpiew. Bankier, widząc, że chłopak

dawać, bo niemieckie lokomotywy

W Drohobyckim Getto było pięć

wraca do Drohobycza. Do spółki z

w składzie trio jeździ z występami do

lada chwila padnie, powiedział żołnie-

bez węgla nie mogły się poruszać.

obozów pracy. Od innych gett odróż-

aptekarzem Beno Szrajer rozpoczął

Polski i Niemiec, i swoim, jeszcze do-

rzowi, aby go puścił, bo jest znanym

Wszyscy, którzy tam trafili, przeżyli

niało się brakiem wysokich murów.

budowę kamienicy czynszowej.

syć silnym głosem śpiewa po polsku,

śpiewakiem operowym. Czy rezerwi-

wojnę. Jeden z moich kolegów, Lu-

Dookoła tylko stały słupy z napisami w

„Budowę zakończono w sierpniu

żydowsku, ukraińsku i niemiecku. Na

sta naprawdę uwierzył, czy nie mógł

dwik Hoffman, mieszka tam do dziś”.

trzech językach: „Wejście do getta ka-

1939 roku, – kontynuuje pan Szrajer.

zakończenie każdego koncertu, trady-

postąpić inaczej, ale strącił Alfreda

„W Gross Rosen też byłem nie-

rze się śmiercią”. Kobiety przeważnie

– Ledwo ustawiono bramę – przyszli

cyjnie bałakiem lwowskiej ulicy wyko-

Szrajera do rowu, gdzie ten przeleżał

długo, a stamtąd – do Buchenwaldu

pracowały w obozie pracy na polach.

Niemcy, potem Sowieci i zabrali dom.

nuje „Tylko we Lwowie”. „Jestem cho-

do rana.

– obozu śmierci. Tylko tu nie zgładzali

Alfreda Schrajera przydzielono do

Nie zdążył on przynieść nam kopiejki

ry, serce nie w porządku, nogi puchną,

więźniów w komorach gazowych, jak

warsztatu stolarskiego. „Pracowałem

dochodu, a wszystkie oszczędności

ale gdy mam przed sobą mikrofon, a

w Auschwitz, a przeprowadzano nad

tam jako pomocnik stolarza, – konty-

Pragnienie życia

poszły na budowę. Dopiero wtedy

za mikrofonem publiczność – zapomi-

Potem był obóz w miejscowości

nimi nieludzkie eksperymenty. Alfre-

nuuje opowieść, – ale umiałem wyko-

nastały dla nas ciężkie czasy. Tysiące

nam o wszystkim, – ze wzruszeniem

Debel. Stamtąd w składzie niewielkiej

da Szrajera skierowano do kolejnego

nywać różne prace, bo wszystkiego

niewinnych ludzi zesłano wtedy z Dro-

kontynuuje pan Alfred. – I teraz w War-

grupy, przeważnie Włochów, wyruszyli

obozu pracy – filii Buchenwaldu. Te-

nauczył mnie Bruno Schultz. Potem

hobycza do Kazachstanu i na Sybe-

szawie, w czasie mego ostatniego wy-

przez las w poszukiwaniu innego obo-

raz pracował przy załadunku naboi

przeniesiono mnie do warsztatów

rię. Do Żydów ustosunkowywano się

stępu odbyło się coś nadzwyczajnego.

zu i pożywienia. Ale okazało się, że

od szóstej rano do szóstej wieczór.

miejskich, gdzie pracowała moja

z tolerancją”.

Nigdy nie myślałem, że w moim życiu

nie ma ani ludzi, ani pożywienia. „W

„Dla takiego „siłacza” jak ja była to

matka. Produkowano tam dla wojska

Alfred Szrajer postanawia zostać

może coś takiego się wydarzyć”.

tym mieście stał się pewien wypadek,

bardzo ciężka praca. Karmili tak, aby

jakieś taczki i kosze do przenoszenia

muzykiem, tym bardziej, że od dzie-

Alfred Szrajer jest przedstawicie-

– wspomina pan Szrajer. – Siadłem

nie umrzeć. Do tego starszy baraku

kul. W sierpniu 1943 zaczęto likwido-

ciństwa uczył się gry na skrzypcach.

lem odchodzącego pokolenia. Tego

pod ścianą piekarni, aby trochę wypo-

kradł racje żywnościowe: odcinał z

wać obozy. Nad ranem obóz otaczano

Już jako 17-latek zaczął śpiewać w

pokolenia, którego sama obecność

cząć. Zobaczyłem, że młoda Niemka

każdej porcji dla swoich niemieckich

i ludzi spędzano do więzienia. W tym

kwartecie. Gdy usłyszano go we Lwo-

łagodzi obyczaje. Z takimi jak pan Szra-

mnie obserwuje i trzyma za pazuchą

kolegów. Spuchłem wtedy z głodu, a

czasie kopano doły w Bronickim lesie.

wie w polskim teatrze miniatur, zapro-

jer odejdą mężczyźni, całujący paniom

kawałek chleba. Gdy nikt nie widział,

na nosie miałem różę. Przez kilka dni

W następnym dniu zwożono tam ludzi

szono go na występy. Rozpoczęła

ręce, którzy swobodnie rozmawiają w

dała mi go. Bardzo mi pomógł. Szliśmy

miałem gorączkę ponad 40 i to mnie

na rozstrzelanie.

się wojna i występy skasowano, ale

kilku językach i mogą prowadzić dys-

jeszcze 30 km. Wtedy zrozumiałem,

dobiło. Tych, kto spuchli, nazywano w

Czy to jakieś niesamowite szczę-

kwartet otrzymał zajęcie w Teatrze

kusję o byle czym i gdziekolwiek.

że człowiek może o wiele więcej, niż

obozie muzułmanami”.

ście Szrajera, czy opieka Boska, że

Letnim w parku vis-á-vis uniwersyte-

Odejdą ludzie, których wspomnienia

sądzi”.

W kwietniu 1945 roku po raz

ktoś z rodziny miał ocaleć, ale pan Al-

tu: grali przed seansami filmowymi.

to najcenniejszy dar dla przyszłych

Koniec wojny zastał Alfreda Szra-

pierwszy usłyszeliśmy artylerię ame-

fred trafił do szóstki „szczęśliwców”,

Taka tradycja występów muzycznych

pokoleń. Alfred Szrajerer to przedsta-

jera w Dreźnie. 7 maja, o 7 rano zo-

rykańską. Każdemu z więźniów wy-

których przeniesiono do innego obo-

w kinach panowała w całym Związku

wiciel tego rzadkiego gatunku ludzi,

baczył radzieckie czołgi – wojna dla

dano kolorowe płaszcze, aby z dale-

zu, do fabryki ceramiki. Opodal obozu

Sowieckim.

którzy zawsze zachowują dobry hu-

Żyda z Drohobycza skończyła się.

ka odróżnić od cywili, pół bochenka

był gmach, gdzie sortowano odzież

„I w tym kinie zastała nas woj-

mor, a ich optymizm i miłość do życia

Kiedyś zmartwiony, zmordowany,

chleba i popędzili w straszną drogę,

ofiar z Bronicy. „Jeden z pracowników

na, – wspomina pan Alfred. – Z ko-

zagrzewają innych.

wycieńczony powiedział do znajome-

którą z czasem ochrzcili „marszem

znalazł w kieszeni płaszcza mamy jej

legą-muzykiem w czasie pierwsze-

Dziś Alfred Szrajer został sam.

go krakowskiego adwokata: „Jeżeli

śmierci”. Gdy ze Wschodu następo-

ausweis, – z goryczą ciągnie pan Al-

go nalotu niemieckiego na Lwów,

Jego dzieci i wnuki mieszkają w Niem-

wojna zakończy się przed moimi uro-

wała Armia Czerwona, a z Zachodu

fred. – Mama, przeczuwając, ze prze-

schroniliśmy się w bramie jakiegoś

czech. Ale gdy go pytają, dlaczego on

dzinami – przeżyję”. 8 maja 1945 roku

wojska sojusznicze, więźniów nie

żyję na marginesie zapisała: „Jestem

domu, w który akurat trafiła bomba.

ciągle tu, odpowiada z dumą: „Nigdzie

Alfred Schraier skończył 23 lata. W

było czym karmić, więc pognano ich

szczęśliwa, że się uratowałeś, teraz

Na nasze szczęście budynek zawalił

nie pojadę. Raz już umierałem w

Niemczech był jeszcze do 1946 roku.

w drogę, mając na myśli wyżywić ich u

spokojnie idę z twoim zdjęciem na

się na sąsiednią ulicę. Przestraszeni,

Niemczech i drugi raz nie chcę”.