ze wsi Ledzianka w 1936 roku

19

Kurier Galicyjski * 29 lipca – 11 sierpnia 2011

zy. Przywieźli ich w towarowych wago-

– A po wojnie, po 1956 roku do Le-

jąc swoje życie tutaj. Żyli biednie, bo

niu artykułu, nie mogłam powstrzymać

– Od kiedy w Ledziance mieszkali

nach i wyrzucili na pastwę losu. Punkty

dzianki przyjeżdżali zesłani Polacy?

rodzina była liczna, nawet nie zdążyli

łez. Odżyły obrazy z dzieciństwa. Ile

Polacy?

na mapie NKWD są zaznaczone jako:

– Ktoś przyjeżdżał do domu „w go-

wykończyć chaty. Mieszkali w kuchni,

wypadło nam przetrzymać – dzieciom

– Oj, od bardzo dawna, jak powia-

nr 10 – Kamionka, nr 11 – Kamyszen-

ści”, ale nie było wielu takich. To prze-

bo tam był piec… Jacyż oni „kurkule”?

„wroga ludu”. A potem wojna, głód. Jak

dali starsi ludzie. A tak – nie wiem…

ka, nr 12 – Pierwomajka, nr 13 – Łozo-

cież daleko ten Kazachstan od Ukrainy.

A był taki aktywista w kołchozie, który

bym mogła – poleciałabym do pana,

Wcześniej mieliśmy polską szkołę, do

we, nr 14 – Przyjszymka. Właśnie do

Może ktoś i miał takie zamiary, aby

rozebrał niedobudowana chatę i prze-

żeby porozmawiać o naszych przod-

której chodziłam i skończyłam trzy kla-

województwa celinogradzkiego, rejon

wrócić do swej wsi, ale jak zobaczy-

niósł materiał do siebie. Na łzach ludz-

kach. Ale mam chore serce”.

sy. Uczyliśmy się arytmetyki, pisania,

Astrachański wysiedlono mieszkańców

li te drogi, warunki i porównali z tym,

kich zbudował sobie dom.

Ludzi wywozili na dworzec prze-

i czytanie było. Wszystkiego uczył nas

Ledzianki. Materiały, które przywio-

co osiągnęli w gołym stepie, gdzie nie

– Ile osób liczyła wasza rodzina?

ważnie nocą, wspominają historycy

nauczyciel Białokur, który tu mieszkał.

złem, opowiadały o rodzinie Kuber-

stąpała ludzka stopa, bez niczego,

– Była Martynia, Mania, Paulinka,

Iwan Stasiuk, Porfirij Prokopczuk, Wa-

Dzieci z polskich rodzin chodziły tu z

skich – Franciszku, Antoninie i Piotrze.

gołymi rękoma, swoją wiedzą i pracą

już zamężna, też ją wysłali, choć miesz-

dim Szeptycki. Dawano im kilka godzin

przysiółka, gdzie mieszkało dużo Pola-

Z materiałem zapoznaję Dominika Ku-

za ten czas zrobili więcej niż tu się

kała oddzielnie od rodziców i miała syn-

na zebranie niezbędnych rzeczy. Ze-

ków i z sąsiedniej Fedorówki.

berskiego (1928 – 2000).

zachowało, wracali z powrotem. Ktoś

ka, Lonia i mąż Stasiek, potem – Julek

zwalano zabrać tylko rzeczy osobiste

– Czy dotrzymywaliście polskich

– Nie mogę ani potwierdzić, ani

brał barwinek czy jakieś drzewko z

i Franuszka. A wujek Józek Dembicki

i naczynia kuchenne. Resztę rzeczy

tradycji? Czy obchodziliście polskie

zaprzeczyć, że to moja rodzina. Byłem

rodzinnej ziemi, aby tam w gołym ste-

już był żonaty i mieszkał w Lutarówce.

trzeba było zostawić w pustej chacie.

święta?

jeszcze dzieckiem, jak nas wysiedlono.

pie posadzić. Przypominam sobie jak

Jego stamtąd zabrali i wysłali. Mój dzia-

Rozkradano to później lub zabierano

– A jakże. Kościoły były w Teresz-

Ileż czasu minęło? Józef Kuberski miał

przyjechała córka Zielińskich. Wtedy

dek, Zygmunt Dembicki, zmarł z głodu

do kołchozu. Przesiedleńców ładowa-

kach i Białohorodcach, tam się cho-

dwóch synów – Fela i Jasia. Ich zesła-

mieszkali skromnie, ale zbudowali

tutaj w Ledziance, a babcię zabrali do

no do wagonów towarowych i pod kon-

dziło. W Tereszkach po kolektywizacji

no do Nechwoszczy w woj. połtawskim.

nowa chatę. Jak ich wysyłali, to matka

Kazachstanu, tam zmarła, przeżywszy

wojem odsyłano do północnego Ka-

zrobili magazyny, a teraz, mówią, jest

Stamtąd go z synem Jankiem zabrało

nie mogła się oderwać od progu domu,

prawie wiek. Tam już bracia i siostry

zachstanu. Wszystko to odbywało się

prawosławna cerkiew… Ale co tam.

NKWD, a Feliksa zesłano do Irkucka.

całowała go i zraszała łzami. Gdzieś

mojej matki powychodzili za mąż, po-

we wrześniu, gdy tam już jest zimno.

Ważne aby szli ludzie do Boga. Pa-

W okresie organizacji kołchozów –

w latach 60. przyjechała tu ich córka,

żenili się.

Czekały tam na nich niezamieszkałe

miętam, Agata Kobylańska mówiła,

w 1930 roku, o którym opowiada histo-

żeby zobaczyć ojcowiznę, jak tu ludzie

– Czy z opowiadań, wie pani, jak

przestrzenie. Polskie rodziny wywożo-

że tu we wsi, Polaków nie można było

ryk E. Nazarenko, tłum mieszkańców

żyją i opowiedzieć to matce. Była już

ich wysiedlano?

no na te stepy, gdzie musieli zaczynać

nawet grzebać. Wozili ich aż gdzieś

zamordował przewodniczącego rady

w starszym wieku i nie mogła sama

– W jesieni wypędzono ich z chat.

życie od kopania ziemianek, żyli w

do Iziasławia, to 30 – 40 km, na spe-

wioski Jewstafiewa. Według decyzji

przyjechać, ale całe swoje życie wspo-

Dokładnie nie pamiętam, ale tak opo-

chłodzie i głodzie. Były to warunki nie

cjalny polski cmentarz…

ziemskiego wydziału zaczęto odbie-

minała rodzinną Ledziankę.

wiadała mi mama. Moja matka, Agata

do wytrzymania, szczególnie dla ludzi

– Tu nie było polskich mogił?

rać ludziom zboże na siew, zabierając

Historyk z Tarnopola Henryk Stroń-

Kobylańska, została tu sama. Ile to

starszych i dzieci, które nie miały się

– Nie, we wiosce polskich mogił

wszystkie ziarno. Tym, kto się nie go-

ski, autor książki „Wzlot i upadek”

razy musiała chodzić do Antonina, a

nawet gdzie ogrzać. Władze wcale się

nie było. Wożono zmarłych aż do

dził na wstąpienie do kołchozu grożono

opisując zniknięcie z administracyjnej

to 15 km, żeby postawili jej pieczątkę w

nimi nie przejmowały, bo byli ludźmi

Biłgorodki. Za wsią stała figura. Do

konfiskatą majątku. 27 stycznia zaczę-

mapy Ukrainy w 1935 roku rejonu

paszporcie. Też mieli ją zesłać, ale roz-

wyjętymi spod prawa. Byli na listach

niej wyprowadzano, pomodlono się,

to odbierać zwierzęta domowe, krowy,

Marchlewszczyzna, przytacza w swej

wiodła się z ojcem, który wtedy jeszcze

w komendaturach i mieli obowiązek

a potem trumnę wieziono do Biłgo-

świnie, owce, ptactwo, króliki i pasieki.

książce „całkowicie sekretną informa-

nie był „wrogiem ludu”. Represjonowa-

comiesięcznego meldunku. Nie mieli

rodki. Miciński, co kiedyś mieszkał w

Te działania spotkały się z protestem

cję polityczną” Wojewódzkiego wy-

no go dopiero w 1937 r. Wstawała o

prawa bez pozwolenia komendatury

dole, został pochowany jako pierwszy

mieszkańców, którzy już wstąpili do

opuszczać wioski. Za jakiekolwiek

na nowym cmentarzu, potem z Szar-

Wypędzonym z rodzinnej wioski, z własnej

kołchozu. 31 stycznia okręgowe biuro

uchybienia czekały surowe kary.

lajówki przywieziono kobietę… Na

chaty, nie pozwolono niczego ze sobą za-

KP(b)U zdecydowało natychmiast de-

W powstałych osiedlach nie było

cmentarzu te pierwsze mogiły zarosły

portować 800 rodzin „kurkuli”. Władzy

szkół, dzieci nigdzie się nie uczyły, a

krzewami, a tak z lat 30. zeszłego

brać w przededniu zimnej jesieni i zimy.

z pomocą pośpieszyli aktywiści koł-

w wieku 12 – 14 lat miały obowiązek

wieku grzebią Polaków w mogiłach

„Wysiedlonych na zawsze bez prawa po-

chozowi. Zaczęto konfiskować majątki

pracy. Władza znęcała się nad prze-

od strony zachodniej…

wrotu na poprzednie miejsce zamiesz-

we wszystkich wsiach.

siedleńcami jak chciała, obrażała ich,

– A chaty, z których wysłano Pola-

O tych wydarzeniach opowiedział

karała finansowo i fizycznie. Po 20.

ków były w dobrym stanie?

kania”. Tych, którzy chcieli i próbowali

z zasłyszanych relacji Dominik Kuber-

latach, w 1956 roku, w okresie „odwil-

– Nie pamiętam w jakich chatach

wrócić, aresztowano i rozstrzeliwano, na-

ski. Żona Feliksa Kuberskiego z ro-

ży” chruszczowowskiej, rząd przyjął

mieszkali na przysiółkach, gdy tam

zywając ich „polskimi elementami kontr-

dziny Metelskich, poszła do kołchozu i

decyzję o zwolnieniu przesiedleńców

byłam, a we wsi były gospodarstwa

zabrała swoje konie. Tak robili i inni. W

z obowiązku rejestracji w komendatu-

biedne i bogate. Dobre gospodarki

rewolucyjnymi”. Dziecko miało kilka mie-

tym czasie żenił się Janek, brat męża.

rze, ale nie zezwolono im na powrót

mieli Zielińscy, jeden i drugi, Gu-

sięcy, a w dokumentach już było kontrre-

Zgodnie z tradycją, starsza synowa

do miejsc pierwotnego zamieszkania.

świcki, Wachowski. Kuberski miał

wolucyjnym elementem.

spotyka w domu młodszą, dlatego

Władza obawiała się, że opustoszeją

bardzo ładną chatę, oddzielnie duży

była w domu. Z wioski przyszli i za-

kazachskie wioski.

chlew, gdzie magazynował zboże.

brali ją. Długi czas była w więzieniu,

– Kiedy wasza matka, Agata Dem-

Tam do dziś mieszkają potomkowie

działu KP(b)U „O wykonaniu deportacji

4 nad ranem, żeby zająć kolejkę w

potem w zsyłce w Irkucku, dokąd, nie

bicka-Kobylańska była w Kazachsta-

aktywistów kołchozowych. Mieszkali

w Marchlewskim rejonie”, podpisaną

urzędzie. Dopiero przy pomocy życz-

wiadomo jak, przyjechał jej mąż. Tam

nie? – pytam Walentynę Kobylańską.

i Winiarscy, Różyccy… teraz wszyst-

przez sekretarza rejonowego wydzia-

liwych ludzi – Fedora i Stanisławy Su-

pracował jako młynarz, a ona jako

– To było gdzieś w 1963 czy 64

kich przypomnieć trudno. Dembiccy

łu partii Zawadzkiego z dnia 6 marca

rażskich, świeć Panie nad ich duszami

fryzjerka. W rodzie Kuberskich było

roku. Jak im tam było ciężko na po-

mieszkali w dole, koło rzeki. Teraz tam

1935 r., która jest w państwowym ar-

– udało się jej załatwić sprawę. A tak

sześciu braci, z Okopów koło Pola-

czątku? Mama opowiadała jak bracia i

jest ogród Tytarczuka. Od razu wy-

chiwum woj. żytomierskiego. W niej

ze wsi wysiedlono wszystkich jej braci

chowej i z Kuźmińca. Wszyscy byli re-

siostry wspominali życie na „specosie-

gnano ich z chaty, jak rozpoczęto ko-

są takie strofy: „Nastroje wśród depor-

i krewnych. Co oni komu zawinili? A

presjonowani, a majątki skonfiskowa-

dleniu”. Jak kopali w zamarzłej ziemi

lektywizację. Ojciec Janki Specjalnej

towanych są zadowalające. W więk-

Stefan Kobylański, mój wujek, miesz-

no. Swojej ziemi nie mieli i pracowali

ziemianki, jak głodowali, ile dzieci tam

był jakąś figurą, to Agata Kobylańska

szości deportowani są zadowoleni i w

kał w Triskach. Jego też jako „wroga

w majątku Sanguszków. Mój dziadek

zmarło. Siostra mojej matki, a moja

bardzo często kiedyś wspominała, –

swoich podaniach zobowiązują się na

ludu” aresztowano, ale dzięki wsta-

dosłużył się emerytury, którą mu na-

ciotka Mania Dembicka, która gościła

zawsze płaczę, gdy wspominam – że

nowym miejscu pracować lepiej, żeby

wiennictwu Nadieżdy Krupskiej został

znaczyła ordynacja. Często opowia-

u nas w 1962 roku, tam wyszła za mąż

on ich wypędził z chaty, nie zważając

się wykazać za zaufanie, okazane im

zwolniony. W czasie wizyty w Winnicy

dała mi o tym matka. Otrzymywał 6

za Różyckiego, bo jego żona była cho-

na to, że były małe dzieci. To były

przed władzę radziecką”.

Krupska odwiedziła więzienie, gdzie

pudów ziarna na pół roku, pud gryki,

ra i zmarła po przyjeździe, zostawia-

straszne czasy. Z Kępy wysłali rodziny

Jakież musiały być nastroje ludzi,

przetrzymywano „wrogów ludu”. Po-

grochu, pszenicy, żyta, 12 rubli i dwie

jąc liczne dzieci: biedne, gołe, bose,

Kryńskich, Zielińskich, Krymińskiego,

wypędzonych z rodzinnej wioski, z

deszła do Stefana i zapytała skąd jest

miarki drzewa na opał. Miesięcznie

jak wszyscy którzy tam przyjechali.

Kobylańskich. Pan Bóg jeden wie za

własnej chaty, którym nie pozwolono

rodem. Odpowiedział jej po polsku, że

wypłacano mu jeden rubel, ale wtedy

Silniejsi i zdrowsi przeżyli do wiosny.

co i po co ci ludzie tyle przeżyli i prze-

niczego ze sobą zabrać w przededniu

z Antonina. Krupska znała polski, bo

rubel był w cenie. Za 2 – 3 ruble moż-

Lżej tam było ludziom, przyzwyczajo-

męczyli się?

zimnej jesieni i zimy. „Wysiedlonych

była z Leninem w Poroninie. Dalej roz-

na było kupić dobre buty z cholewami,

nym do pracy w polu. Gdy moja ciotka

– Czy ktoś mieszkał w tych do-

na zawsze bez prawa powrotu na po-

mawiali po polsku. Powiedziała, że by-

nie do schodzenia. O tym wszystkim

wyszła za Różyckiego, mama dziwiła

mach po zesłanych?

przednie miejsce zamieszkania”. Tych,

wała w Antoninie i podoba jej się tam

wspominali Kuberscy, przyjeżdżając

się jak ona na to się zdecydowała. Na-

– Przeważnie je porozbierano, ale

którzy chcieli i próbowali wrócić, aresz-

pałac i okolice. Dziadek myślał, że po

do Ledzianki w latach 60.

męczyła się ona tam z dziećmi i ostat-

były i takie, gdzie mieszkano.

towano i rozstrzeliwano, nazywając ich

rozmowie na pewno go rozstrzelają,

– Czy opowiadano w rodzinie,

nimi laty choruje. Przyjechała jednak z

– Czy po deportacji we wsi odczu-

„polskimi elementami kontrrewolucyj-

ale przyszli i… puścili go do domu.

kiedy ich zesłano, jak więziono, jaka

mężem do Ledzianki, wtedy zabrali ze

wano brak fachowców? Jakie mieli

nymi”. Dziecko miało kilka miesięcy, a

Będąc redaktorem gazety „Życie

była droga?

sobą matkę do Kazachstanu. Mama,

zawody zesłani?

w dokumentach już było kontrrewolu-

Starokonstantynowa”, opublikowałem

– Furmankami zawieziono na sta-

jak stamtąd wróciła, a była tam oko-

– Byli, jak wszyscy ludzie. Horbań-

cyjnym elementem. Czy to nie absur-

materiał o moim dziadku – ojcu mat-

cję Wielkie Puzyrki, lub Krzemieńczu-

ło pół roku, opowiadała, jak syn Ró-

scy byli dobrymi kowalami, wspomina-

dalne? Takie rzeczy czynić mogli tylko

ki – Pawle Kobylańskim, który był w

ki. Było to pod koniec sierpnia 1936

życkich pracował na traktorze, a tam

no ich we wsi. Cioteczny brat ojca –

nieludzie.

Starokonstantynowie i innych okoli-

roku.

osady jedna od drugiej daleko, zima

Iwan Horbański był takim fachowcem,

– Pamiętam, jak we śnie, pamię-

cach weterynarzem, ale w 1937 został

– Trzeba było dużo furmanek. Co

surowa, z silnymi buranami (zamie-

że sam młockarnię zrobił, która jeszcze

tam, bo miałam kilka latek, – opowiada

aresztowany. Po publikacji otrzymałem

mogli zabrać ze soba?

ciami – red.). Chłopak szedł z pracy

długo pracowała przy żniwach.

Walentyna Kobylańska (1928 – 2003),

list od Kazimiery Żywotiaginej (Koby-

– Wielu nie miało co wziąć, a co

do domu, jak zerwała się zamieć, to

– Czy rodziny wysyłano z małymi

mieszkanka Ledzianki. – Pamiętam, jak

lańskiej), mieszkającej w Szepietów-

weźmiesz na furmankę? Furmanka

zamarzł po drodze. Dopiero na wiosnę

dziećmi, czy dzieci nie brano?

bardzo płakała moja babcia Dembicka,

ce, w którym napisała: „Z głębokim

służyła jednej rodzinie, a te były licz-

go znaleziono. Drugi ich syn, Jurek,

– Kto by tam na to zważał. Jak

wiążąc rzeczy w tobołki. Mieszkali

wzruszeniem i oczyma pełnymi łez

ne. Wysyłano po 30, potem 40 rodzin.

pisał do mnie ze Starokonstantynowa,

były małe dzieci w rodzinie, zabierano

koło rzeki, z tej chaty ich wypędzono,

przeczytałam artykuł w gazecie, która

Jak powiadali świadkowie około 700

gdzie służył w wojsku. Ot jakie życie

wszystkich.

więc przenieśli się do nas. Mój ojciec,

przypadkiem trafiła mi do rąk. Bardzo

– 800 osób z Ledzianki zesłano…

– rodziców stąd wysyłali, a dzieci przy-

– Pani Bronisławo, a kiedy rozpa-

Paweł Kobylański był w Krzemieńczu-

bliskie mi wasze nazwisko. Czy nie

słali tu na służbę.

dły się przysiółki?

kach weterynarzem i z nim mieszkała

jesteście czasem z Ledzianki? W arty-

Jadę do Ledzianki, wchodzę na

Jadąc następnym razem do Le-

– Chyba po tym jak zesłano Pola-

matka. My byliśmy z dziadkami. Im

kule mowa o represjach, jakie dotknęły

pagórek, spod którego wycieka rzecz-

dzianki, wziąłem ze sobą „Magazyn

ków. Jeszcze długo rosły tam drzewa,

dano małą chatkę zamiast ich dużej,

moja rodzinę. Mój ojciec, Stefan Koby-

ka Ikopeć, smakuję źródlanej wody,

Wileński”, w którym Leokadia Koma-

opuszczone i zarosłe zielskiem stały

nie zważając, że rodzina była liczna.

lański, też był poszkodowany. O nim

wsłuchuję się w szum starych dębów,

iszko opowiadała w kilku numerach o

obejścia. A na polach można do dziś

Nie długo tam mieszkali, bo stamtąd

dowiedziałam się tylko od starszych.

które chronią siwe legendy i realne

przesiedleńcach z Ukrainy. „Uciekali

zobaczyć kamienie – fundamenty „bo-

Dembickich deportowano do Kazach-

Został aresztowany, gdy miałam trzy

wydarzenia wioski i jej mieszkańców,

Polacy od kołchozów, ale nie uciekli,”

gatych gospodarstw”. Kiedyś była duża

stanu. Moja matka, Agata Kobylańska

dni. Z obozów powrócił gdy miałam 10

gdzie by ich los nie rzucił.

– pisze ona. W 1936 roku pod groźbą

i bogata wioska, dużo ludzi tu miesz-

z Dembickich i Żukowskich, zmarła w

lat. Wrócił jako inwalida, tak go tam mę-

śmierci stworzono kazachskie kołcho-

kało, teraz tu goło i pustka wokół.

1988 roku, często płakała, wspomina-

czyli i znęcali się nad nim. Po przeczyta-