Wyjęte z karty pamięci

26

29 lipca – 11 sierpnia 2011* Kurier Galicyjski

LisT od maTki

przed 1914 rokiem, a braciszek Wła-

– Co to wy jecie takiego? – pyta

dek, jak on tam? W głowie Mariana

Marian z przerażeniem patrząc na ta-

dojrzewa decyzja jechać do matki, do

lerze.

sióstr, do brata, tam, gdzie jest bar-

– Melasę, odpady z cukrowni, –

dziej ludzki i życzliwy świat. Przecież

ktoś odpowiedział.

siostra wróciła i jest jej dobrze.

Marian, widząc tą nędzę i biedę,

Marian nie wiedział, że matkę w

usiadł i zapłakał.

– Cóż ty, mamo?! – powiedział on.

Zwenihorodce wezwano na milicję i po-

Matka też zaczęła płakać. Płakała

wiedziano, że nie wolno pisać za gra-

ARTUR CZARNOWSKI

nicę, że u nas głód, bieda, przecież to

ze szczęścia, że widzi syna, którego

Rodzina Woźniaczków przed I

tylko tymczasowe trudności, a będzie

nie widziała tyle lat, płakała też, że

wojną światową zamieszkiwała w

to wykorzystywane przez propagandę

sama sprowadziła na syna nieszczę-

Brodach. Mój pradziadek Stanisław

burżuazyjną na szkodę państwa ra-

ście.

Woźniaczek był stolarzem, wyrabiał

W oczach krewnych Marian z żoną

dzieckiego, a to już kryminał. Potem

piękne meble dla miejscowej ludności.

przestraszonej staruszce podyktowa-

wyglądają jak burżuje: Marian w garni-

Był też poetą-amatorem – wydał wła-

no tekst listu, w zamian tego, który

turze, w krawatem, w kapeluszu. Wik-

snym kosztem tomik swoich wierszy.

rzuciła rankiem do skrzynki pocztowej.

toria ma ładną bluzkę, modny sweter,

Jego żona Erazmina, moja prabab-

I powiedzieli na pożegnanie:

dziecko kolorowo ubrane. Prawdziwi

cia pochodziła z kijowskich mieszczan

– Chce towarzyszka mieć kontakt z

burżuje! Marian otwiera walizy, rozda-

Humanickich, przywiózł ją pradziadek

synem, – trzeba pisać, jak my mówimy

je prezenty. Wszyscy jak zaczarowani

Bracia Marian i Władysław Woźniaczek, 1916 r.

stamtąd, gdy jeździł za młodych lat „na

i niech się, towarzyszka, nie niepokoi –

patrzą na czekolady i inne cuda.

chwyca się ich mundurami, bronią.

zarobki” do Rosji. Mieli czworo dzieci:

Czerwiec 1920 roku. Polacy wycofują

starszą córka Bronisławę, moja babcię,

się z Kijowa. Marian, mimo protestów

urodzoną w 1890 r., która już była mężat-

matki, dołącza się do nich.

ką i mieszkała z mężem wAustrii, dwóch

– Nie płacz, mamo, my jeszcze

chłopców – Mariana, rocznik 1900

wrócimy, – mówi on na pożegnanie

i Władysława, rocznik 1901, i młodszą

do Erazminy.

córeczkę Marię, urodzoną w 1907 r. W

Za kilka dni już jest w Brodach.

czasie wojny pradziadek, który chorował

Chodzi po zgliszczach domu rodzinne-

na żółtaczkę zmarł. Nastąpiły ciężkie

go, nocuje u sąsiadów. Potem jedzie

czasy. Prababcia, która dobrze szyła,

do Lwowa do kuzynki ojca. Stamtąd

trochę zarabiała, obszywając biednych

Bronisława Woźniaczek

go zabierają do wojska.

ludzi. Był rok 1916. Rosjanie wycofali

Służy około dwu lat w szóstym

się z Brodów, ale za kilka miesięcy

rezerwowym batalionie sanitarnym

wojska rosyjskie znów zajęły miasto.

we Lwowie. Od dzieciństwa Marian

Było to słynne przełamanie frontu

przepadał za fotografią, był zaciętym

przez rosyjskiego generała Brusiłowa,

fotoamatorem, po służbie wojskowej

wskutek czego niewielka część Galicji

ta pasja często staje się źródłem

na kilka miesięcy znów została zajęta

utrzymania. W 1925 roku pracuje

przez Rosję. W czasie tych działań

jako sekretarz w sądzie powiatowym

wojennych dom rodzinny Woźniacz-

w Winnikach, a od 1927 roku – biu-

ków został zniszczony doszczętnie.

ralistą na monopolu tytoniowym, też

Dlatego prababcia Erazmina z dwoma

w Winnikach. Nieźle zarabia. W 1930

synami i córką we wrześniu 1916 roku,

roku żeni się z Wiktorią Dec, córką

razem z wycofującym się wojskiem ro-

murarza, zamieszkałą w Winnikach.

syjskim, opuściła Brody i wróciła do ro-

W 1931 roku rodzi się im córeczka

dzinnego Kijowa. Jej rodzony brat, Jan

Wacława.

Humanicki, który posiadał w Kijowie

Erazmina Humanicka, 1918 r.

Marian od czasu do czasu otrzymu-

restaurację i część hotelu, serdecznie

jowskim krewnym udało się gdzieś w

je listy od matki, która razem z bratem

ich przyjął. Starszy syn Erazminy Marian

połowie lat dwudziestych w workach z

i siostrą zamieszkiwali teraz w Zweni-

nie był zadowolony z tej przeprowadzki.

mąką wyjechać ze Związku Radziec-

horodce koło Humania. Musieli tam się

16-letni chłopiec z zachwytem śledził

Marian Woźniaczek, Lwów 1930 r.

kiego do Polski.

przenieść, kiedy władza radziecka ode-

jak się tworzyły legiony polskie i jak

Jest rok 1932. Ciężki rok. Kryzys

brała wszystko – i hotel, i restaurację

walczyły o przyszłą Polskę, marzył o

będzie wiedział synek, że wam tu jest

Za kilka dni Marian otrzymuje pra-

międzynarodowy uderza również w

ich kijowskim krewnym. Brat Erazminy,

niepodległej Ojczyźnie. Na początku

dobrze, będzie spokojny o matkę.

cę pisarza w cukrowni w pobliskiej wsi

Polskę. W fabryce tytoniowej w Win-

Jan, pracował jako kucharz w byłej wła-

życie w Kijowie układało się nieźle. Ale

Koledzy Mariana stanowczo od-

Berezno.

nikach jest wielka redukcja personelu.

snej restauracji. A potem cała rodzina

przyszedł rok 1917, i tu się zaczęło…

radzali mu jechać do Związku Ra-

Przeszło kilka miesięcy. Nastąpił

Dużo ludzi zostaje bez pracy, Marian

Humanickich i spokrewniona z nimi ro-

Władza w Kijowie zmieniała się co kilka

dzieckiego, tam nie jest dobrze, – mó-

rok 1933. Głód, wielki głód nasuwał

też. Teraz on znów zajmuję się fotogra-

dzina Mikulskich zniknęły nie wiadomo

miesięcy. Grabieże, pobory… Przy-

wili. Natomiast Marian pokazywał im list

się na Ukrainę. Marian zrozumiał, że

fią, ale ilość chętnych by mieć zdjęcie

gdzie. Nikt o tym nie chciał mówić – ta-

szedł rok 1920. Wojska Piłsudskiego

i mówił: – Ja wierzę matce.

trzeba ratować się, trzeba wracać do

pamiątkowe zmalała, a znaleźć jakąś

kie były czasy. Może ich gdzieś wywie-

wstępują do Kijowa. Polacy w Kijowie

Ale ostatecznie podjął decyzję by

Polski. Z żoną i dzieckiem jadą do

inną pracę nie ma możliwości. Wszę-

ziono, jako „elementy burżuazyjne”…

entuzjastycznie je witają. Marian całe

pojechać do krewnych na początku tyl-

Kijowa i w konsulacie polskim proszą

dzie pełno bezrobotnych.

Nie wiedział Marian, jak i nie wiedziała

dni spędza w rozmowach z oficerami

ko w odwiedziny. W konsulacie radziec-

o przywrócenie im obywatelstwa pol-

Przyszedł list od matki. Dziwny

jego matka w Zwenihorodce, że ich ki-

i żołnierzami odrodzonej Polski, za-

kim we Lwowie przyjęto go bardzo mile,

skiego i o powrót do Polski. Ale nie

list. Dziwny, ale radosny. Marian wiele

przekonywująco rozpraszając wszyst-

jest to sprawa szybka do załatwienia.

Dopiero w 1995 roku otrzymałem z archi-

razy go odczytuje. Matka pisze, że u

kie jego obawy, ale powiedziano:

Marian dostaje pracę sekretarza w

nich jest coraz lepiej: brat Władysław

– Jeżeli pan chce odwiedzić krew-

kijowskim instytucie pedagogicznym.

wum kijowskiego wydziału SBU zaświad-

pracuje i nieźle zarabia, i siostra Bro-

nych w ZSRR, musi pan koniecznie

Mieszkają w akademiku, czekają.

czenie, że Marian Woźniaczek był aresz-

nia, która kilka lat temu po śmierci

przyjąć obywatelstwo radzieckie. Ta-

Na wiosnę sytuacja żywnościowa

towany 15.05.1933 r. za kontrrewolucyjną

męża wróciła z Austrii – też nieźle za-

kie są u nas prawa.

w Zwenihorodce bardzo się zaostrzy-

rabia i, że w ogóle ludziom dobrze się

Marian z żoną decydują przyjąć

ła. Umarli z głodu leżeli nawet na uli-

działalność, cytat z oskarzenia: „pisał do

powodzi. Wszyscy mają pracę, pracu-

obywatelstwo radzieckie. Marian się

cach. Młodsza siostra Mariana, Mania

znajomych do Polski listy, opowiadając o

jący otrzymują nowe mieszkania. To

cieszy: wnet będzie i on miał pracę

już nie mogła chodzić. Matka Erazmi-

głodzie w ZSRR w celu uprzedzenia ludzi,

znaczy komuniści mają rację, myśli

i normalne życie, zobaczy matkę

na, która odmawiała sobie w jedzeniu

zamierzających przyjechać do Związku

Marian, a cała prasa polska kłamie,

i rodzeństwo. W konsulacie Marian z

na korzyść dzieci i wnuków, zaczęła

pisząc o głodzie, represjach i innych

żoną Wiktorią szybko otrzymują doku-

puchnąć z głodu. Starsza siostra Ma-

Radzieckiego”. Skazano go na 3 lata ła-

bestialstwach w Związku Sowieckim.

menty radzieckie i razem z córeczką

riana, Bronia płacze i mówi do matki:

gru. I dopiero niedawno w internecie w

Ale przecież tam niema ani panów,

Wacławą wyjeżdżają do ZSRR. Późno

– Przebacz mi mamo, ja uciekam

„Księdze ofiar komunistycznego terroru

ani kapitalistów, wyzyskujących ro-

wieczorem docierają do Zwenihorodki.

stąd, muszę ratować synka.

botników, dlatego nie może być tam

Po długich poszukiwaniach nareszcie

Władek, jej brat mówi:

w ZSRR” znalazłem, że w mieście Kujby-

ludziom źle. On czyta list swojej żo-

znajdują maleńką, tak wrosłą w ziemię

– Żegnaj, siostro, nie martw się, ja

szew, 05.10.1938 roku został rozstrzela-

nie Wiktorii, jej krewnym, znajomym.

chatę, że okna są tam na poziomie

matki i Mani nie zostawię.

ny Marian Woźniaczek, syn Stanisława,

Większość nie wierzy. Ale Marian

ziemi. Wchodzą. Matka, mocno zesta-

Na stacji stoją czerwonoarmiści

urodzony w Brodach. Był on oskarżony

niby dostał skrzydeł – musi jechać do

rzała, siostry, brat, wszyscy chudzi, źle

i nikogo nie puszczają do pociągu.

krewnych, których nie widział tyle lat:

ubrani, przy ciemnawym świetle nafto-

Bronia w nowej kolorowej bluzie, któ-

jeszcze i o szpiegostwo?! W 1989 roku

do matki, do sióstr. Mania jest już do-

wej lampy jedzą kolację. Wszyscy ze

rą jej sprezentowała Wiktoria, idzie

został zrehabilitowany.

rosłą kobietą, a Bronię widział jeszcze

zdumieniem patrzą na gości.

prosto na nich.