5

Kurier Galicyjski * 12 – 25 sierpnia 2011

miasto,

Wystąpienie aNDrzeJa KUNerTa, sekretarza generalnego rady

Ochrony Pamięci Walk i męczeństwa rP na uroczystościach

które ma serce…

w Czarnym lesie pod stanisławowem 6 sierpnia 2011 roku

Dostojni księża, przedstawiciele

Wolnego Świata w XX wieku. To z tej

władz ukraińskich i polskich, miejsco-

Karty narodziły się narody zjednoczone

wych i samorządowych!

i Organizacja Narodów Zjednoczonych.

Szanowni Państwo!

Karta ta zapowiadała kroki, które mają

Dzisiejsza uroczystość ma miejsce

w przyszłości uniemożliwić pojawianie

dokładnie w 97. rocznicę wyruszenia

się takich tragedii jak II wojna światowa.

Legionów Piłsudskiego z krakowskich

Tego samego 14 sierpnia 1941 roku

Olendrów. To właśnie ten wymarsz

podpisano w Moskwie umowę pomię-

przyniósł niepodległość Polsce po 123

dzy Polską a Sowietami o stworzeniu

latach niewoli. Ogromne znaczenie,

armii Andersa – jedynej armii alianckiej

zarówno w szeregach walczących

w II wojnie światowej uformowanej z

o tę Polskę, jak i wśród tych, którzy

więźniów, jeńców i skazańców i przez

później tę Polskę odbudowywali i bu-

nich dowodzonej. Tej jedynej, która

dowali, odegrała inteligencja polska,

szła przez trzy kontynenty i chciała z

przedstawiciele której tutaj spoczywa-

profesorów. Zginął w niemieckim obo-

ziemi włoskiej dotrzeć do Polski. Trze-

Poświęcenie pomnika

ją: nauczyciele, prawnicy, urzędnicy,

zie koncentracyjnym w Sachsenhausen

ba pamiętać, że nieprawdopodobną

pisarze, duchowni, ludzie bardzo wielu

w styczniu 1940 roku. Trzy miesiące

tragedią II RP, w II wojnie światowej,

sierpnia 1941 r. dokonano mordu na

OLeG BORYNIAK

zawodów. W wielu wypadkach łączyli

później, w Katyniu, przez sowieckich

jest męczeństwo w takich miejscach

inteligencji tego miasta, a także jego

swoje życiorysy ze służbą obywatelską

zbrodniarzy został zamordowany jego

zwykłych mieszkańcach: Żydach, Pola-

jak to i totalne represje wymierzone w

SeRCe...

takie proste, a jednocześnie tak

kach, Ukraińcach. Co po tym? Ogrom-

dla Odrodzonej Polski.

syn – por. Bogdan Chrzanowski, doktor

środowiska inteligenckie. Ale jest to też

ważne słowo. Dla przedstawicieli na-

na ilość tragedii życiowych, o których

Ludzie, których bardzo „wysoko”,

filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego,

nieustający opór i nieustająca walka. W

rodowości, które mieszkały w Stani-

przez długie lata nie wolno było mówić.

straszne słowo w tym przypadku, do-

żołnierz kampanii 1920 roku z pociągu

szeregach armii Andersa szli, między

sławowie przed rozpoczęciem II wojny

Co tam mówić, nie wolno było nawet

cenili również wrogowie. Obaj agre-

pancernego „Śmiały”, nauczyciel gim-

innymi, synowie tych, którzy tu zostali

światowej pisało się w ich ojczystych

wysłać listu do ukraińskiej rodziny nie

sorzy uznali inteligencję za głównego

nazjalny. Rzecz, którą powinno się w

zamordowani. W takich miejscach mu-

językach zupełnie inaczej. Tak, dla Po-

zacząwszy go od słów: „Niech żyje to-

wroga. Stąd ta wyjątkowa brutalność

takich miejscach podkreślić, to jedno-

simy schylać głowy i modlić się. Musi-

laków – serce, dla Ukraińców – серце,

warzysz Stalin...”.

okupantów w pierwszych tygodniach

czesność wymierzonego uderzenia ze

my pamiętać o tym, co jest napisane na

dla Żydów – האַרץ, Ormian – սիրտ

Ci z tej wielonarodowej wspólnoty

i miesiącach wojny. Pierwszą brutalną

stron obu okupantów i to, że to uderze-

tej mniejszej tablicy: Jeżeli zapomnę o

etc. Ale niezależnie od alfabetu i li-

miasta, którzy tu polegli, znaleźli miej-

akcją było aresztowanie 6 listopada

nie było wymierzone w inteligencję, jako

nich, Ty, Boże na niebie, zapomnij o

ter dla każdego obywatela jednego z

sce swego ostatniego spoczynku nie-

1939 roku ponad 180 profesorów Uni-

ich głównego wroga. Uderzenie, które

mnie. Jest to chyba jedna z najświęt-

najpiękniejszych miast Galicji pełniło

daleko Stanisławowa we wsi Pawełcze

wersytetu Jagiellońskiego i Akademii

było wymierzone również w ich rodziny.

szych polskich prawd.

podobną funkcję. Dobrze się pracowa-

(dziś – Pawliwka). Ich serca zostały

Górniczej w Krakowie. Jednym z nich

Kulminacyjnym momentem mordo-

Chcę złożyć podziękowania na ręce

ło, jeżeli praca dopisywała uczuciom,

tu na zawsze. Wiele osób wyjechało

był profesor Ignacy Chrzanowski, który

wania inteligencji polskiej w Stanisławo-

pana gubernatora, dla tych wszystkich

którymi było przepełnione serce, jeżeli

stąd do Polski, Wielkiej Brytanii, Sta-

przez 20 lat przewodził Katedrze historii

wie był prawdopodobnie dzień 14 sierp-

Ukraińców, którzy pomogli w przygoto-

niesamowicie się kochało i miłość kwi-

nów Zjednoczonych. Z nimi wyjechała

i Literatury Polskiej na UJ, autor pierw-

nia 1941 roku. Tego samego dnia miały

waniu, wybudowaniu i zorganizowaniu

tła jak tylko przestawał działać mózg,

część miasta, które ma serce.

szej w niepodległej ojczyźnie historii li-

miejsce jeszcze dwa wydarzenia. Na

tak pięknego i godnego upamiętnienia

a zaczynała się miłosna arytmia serca.

teratury polskiej, na której wyrosły całe

Atlantyku podpisano Kartę Atlantycką –

tych ofiar.

Każdy, każdy z nich, niezależnie czy to

SeRCe...

pokolenia Polaków, zwany profesorem

jeden z najwspanialszych dokumentów

Serdeczne Bóg zapłać!

Polak, Ukrainiec, Żyd, Ormianin, Wę-

takie proste, a jednocześnie takie

gier czy ktokolwiek inny, który mieszkał

ważne słowo. Dziś rzadko spotykane.

tu na stale czy po prostu przyjeżdżał w

2011 r. To 20. rocznica niepodległości

Wystąpienie profesora JerzeGO HICKIeWICza,

gości, stawał się małą cząsteczką, któ-

Ukrainy. Wreszcie możemy swobodnie

syna zamordowanego w Czarnym lesie adama Hickiewicza

rej połączenie z innymi mu podobnymi

rozmawiać o zbrodniach, dokonanych

tworzyło niezmiernie wielkie, szczere

przez dwa totalitarne reżimy – nazi-

Panie Gubernatorze, przedstawi-

jest właściwie europejskie miejsce, to

i otwarte serce tego miasta.

stowski i komunistyczny. Rodzina,

ciele władz obwodu i miasta Stani-

jest miejsce, które można pokazać Eu-

przyjaciele, znajomi mogą odwiedzić

sławowa, księże proboszczu, licznie

ropie. Miejsce, które szanuje pamięć

groby rodaków. Zmieniło się i to w do-

SeRCe...

zgromadzeni księża, panie Ministrze,

zmarłych.

takie proste, a jednocześnie takie

brym kierunku. Wyraźnym sygnałem

panie Konsulu, pani Prezes. Jestem

Proszę Państwa, to nie jest przy-

ważne słowo. Pamiętając o wszelkich

tego stały się obchody 70. rocznicy

wzruszony, ale myślę, że będę konty-

padek, że tak tutaj jest, bo Iwano-Fran-

pozytywnych stronach, związanych z

mordu inteligencji polskiej Stanisła-

nuował swoją wypowiedź.

kiwsk jest wyjątkowym miastem. Jest to

sercem, nie możemy zapominać rów-

wowa i okolic.

Proszę Państwa!

miasto wielu uczelni, dobrych uczelni,

nież o tym, że czasami serce boli i ten

Słuchając i czytając wypowiedzi

Rzeczywiście tak to było, jak powie-

to jest miasto Andruchowycza, to jest

ból jest jednym z najboleśniejszych.

współczesnych politologów, anality-

dział pan minister Kunert – totalitarne

miasto Prochaśki, to jest miasto, pro-

rządy Związku Sowieckiego i hitlerow-

szę Państwa, salonu poetów, to jest

skich Niemiec dopuściły się mordów na

miasto, w którym jest świetna filhar-

wielu milionach Polaków, Ukraińców

monia, to jest po prostu miasto, które

i Żydów. Ale tu skupiamy się, na tej

ma serce, które dba o tych, którzy tutaj

uroczystości, na dniach sprzed 70 laty,

kiedyś żyli. To jest naprawdę bardzo

kiedy aresztowano przedstawicieli in-

wzruszające. Chciałbym bardzo ser-

teligencji polskiej. To była kontynuacja

Rubaszewscy zaczęli szukać tego

decznie podziękować za to wszystko

akcji „Kraków”, akcji „Lwów”, potem był

miejsca, gdzie dokonano egzekucji. Bo

panu Gubernatorowi, za pomoc, której

Stanisławów, potem Krzemieniec i inne

przypuszczaliśmy też, że mogli oni być

udzielił Towarzystwu Kultury Polskiej

jeszcze miejscowości.

wysłani do obozu. Hans Krüger, który

„Przyjaźń”. Chciałbym również ser-

Niemcy tępili przede wszystkim

kierował akcją we Lwowie, a potem tu-

decznie podziękować panu Ministrowi

nauczycieli. Oni byli precyzyjni, wie-

taj – jego nazwisko wszyscy doskonale

za wspieranie Towarzystwa „Przyjaźń”,

dzieli, że jeden zabity nauczyciel to

pamiętają – zrobił to tym razem w spo-

za wspieranie materialne. Również

składanie wieńców

pozbawienie wiedzy tysięcy ludzi. W

sób precyzyjny, zrobił to tak, że trzeba

panu Konsulowi. Ale właściwie przede

ten sposób tworzy się rasę ludzi słu-

było czekać do lat 80., żeby się dowie-

wszystkim chciałbym podziękować wła-

ków, polityków i innych, którzy mają

Tak, po raz pierwszy serce każdego

żących, po prostu niewolników.

dzieć. Jeden z braci Rubaszewskich

śnie Towarzystwu, chciałbym podzię-

coś do powiedzenia na temat aktual-

mieszkańca Stanisławowa zabolało

Proszę Państwa, to były straszne

ze swoim synem, na rowerach pene-

kować pani prezes Lucynie Kubickiej,

nych stosunków polsko-ukraińskich,

17 września 1939 r. Zabolało, ale nie

czasy. My, tutaj zgromadzeni, jeste-

trowali te okolice, znaleźli to miejsce,

małżeństwu Irenie i Witalijowi Czasz-

dość często słyszymy mądre i skom-

pękło. Bolało, kiedy zaczęły się wy-

śmy w części dziećmi i wnukami tych,

znaleźli ludzi, którzy to widzieli i tak

czin. Chciałbym też serdecznie podzię-

plikowane słowa oraz wyrazy: geo-

wózki na Syberię, prawie rozdzierało

którzy zostali tutaj pomordowani. My-

właściwie zaczęła się historia tego

kować tym wszystkim – właściwie to są

polityka, konstelacja polityczna, ko-

się kiedy męża, ojca, dziadka lub syna

śmy wtedy byli dziećmi, myśmy stra-

miejsca. Gdy powstał pomnik, miejsce

już osoby bezimienne, bo było ich tak

niunktura polityczna, pragmatyzm etc.

zamykano w więzieniu i jego los był

cili rodziców mając po kilka, kilkana-

było nieogrodzone, trochę grobów było

wielu – którzy pomagali w stworzeniu

Teraz doszło Partnerstwo Wschodnie,

nieokreślony. I znów biło się od szczę-

ście najwyżej lat. To była tragedia! Do

ogrodzonych, myśmy wszyscy właści-

tego pomnika, tego cmentarza, którzy

oczekiwania od prezydencji polskiej

ścia, jeżeli udawało się uciec spod

tego wszystkiego, trzeba pamiętać,

wie marzyli o tym, aby powstał cmen-

nawet materialnie pomagali. Wiadomo,

w Unii Europejskiej. To rzeczywiście

straży i chociaż na chwilę wrócić do

że okres wojny był tu ciężkim bardzo

tarz z prawdziwego zdarzenia, żeby tu

że ludzie, którzy tutaj pracowali, to nie

są ważne sprawy, ale jako autor tego

rodziny – tego małego mikrokosmosu,

okresem, to nie była bogata ziemia,

powstał cmentarz ofiar wojny, ogrodzo-

są ludzie bogaci, a jednak pomagali,

tekstu, pozwolę sobie wyrazić własne

który był sensem życia.

była jeszcze powódź, był okres, póź-

ny, z pomnikiem, na którym, tak jak na

materialnie, pomagali swoim czasem,

zdanie. Wydaje mi się, że przemawia-

Przywódcy III Rzeszy doskonale

niej – za czasów okupacji niemieckiej,

każdym cmentarzu, są nazwiska osób,

pracą. To jest naprawdę wzruszające.

jący w trakcie obchodów 70. rocznicy

rozumieli, że aby podbić naród, trze-

głodu, było bardzo ciężko…

które leżą. Jest to dla nas właściwie

I za to im naprawdę: Bóg zapłać!

mordu inteligencji polskiej Stanisławo-

ba uderzyć go prosto w serce. Zaczę-

Proszę Państwa, potem wyjechali-

taki symboliczny grób tych wszystkich,

Serdeczne dzięki! Proszę Pań-

wa prof. Jerzy Hickiewicz z Politech-

ło się. 6 listopada 1939 r. w Krakowie

śmy stąd, zostaliśmy wypędzeni przez

a dzisiejsza uroczystość jest właściwie

stwa, rzeczywiście, dobrze by było,

niki Opolskiej miał rację: gdy mówił o

aresztowano profesorów i asystentów

władze sowieckie, stworzyliśmy sobie

symbolicznym pogrzebem. Ja chciał-

żeby ten pomnik był taką pamiątką –

obecnym Iwano-Frankiwsku, nazwał

Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także

jakieś nowe życie, tam się urodziły

bym bardzo serdecznie podziękować

przestrogą, żeby takie rzeczy nigdy,

go miastem, które ma serce. Całkowi-

wykładowców Akademii Górniczej.

nasze dzieci, nasze wnuki, niektórym

księdzu proboszczowi i licznie zgroma-

nigdzie się nie powtórzyły, a dzisiejszy

cie się zgadzam z Panem Profesorem i

Ogółem w ramach Sonderaktion Kra-

nawet prawnuki – ja też należę do tych

dzonym tutaj duchownym za tę uroczy-

dzień żeby pozostał w pamięci nas tu

dziękuję, że padł akcent na słowie ser-

kau aresztowano i wysłano do obozów

szczęśliwych. Ale serce nasze ciągnęło

stość, którą nam tu przygotowujecie.

zgromadzonych, Polaków i Ukraińców,

ce. Wydaje mi się, że dla pomyślnego

koncentracyjnych 183 osoby. Dalej 4

w tę stronę, dlatego że tu leżały pro-

Proszę państwa, myślę, że wszy-

Ukraińców i Polaków, jako znak, że pa-

rozwoju stosunków polsko-ukraińskich

lipca 1941 r. gestapo rozstrzelało pro-

chy naszych bliskich.

scy jesteśmy ogromnie wdzięczni panu

mięć o zmarłych się szanuje.

trzeba dołożyć trochę więcej serca.

fesorów uczelni lwowskich (Uniwer-

O tym, gdzie leżą, właściwie nie

Gubernatorowi, przedstawicielom wła-

Proszę Państwa, niech spoczy-

sytetu Jana Kazimierza i Politechniki

wiedzieliśmy, dlatego że dopiero w

dzy obwodu i miasta Iwano-Frankiw-

wają w spokoju!

Lwowskiej). Kolej przyszłą na Stani-

SeRCe...

latach 80. ubiegłego wieku bracia

ska za to, co zostało tutaj zrobione. To

Dziękuję.

Czy to takie proste?

sławów i okolice. W pierwszej połowie