rozmowy Kuriera

10

12 – 25 sierpnia 2011 * Kurier Galicyjski

OPIeKUNKa lWOWsKIeJ sTar WKI

roku robimy dach na kościele pw.

z LILIĄ ONYSZCZeNKO-

św. Jana Chrzciciela. Tam faktycznie

SZWeC, kierownikiem Inspek-

potrzebny jest gont. Rok temu zamie-

toratu Ochrony Historyczne-

niono dach na kościele jezuitów rów-

go  Środowiska  Lwowskiej

nież na koszt miasta. Jest to ogromna

Rady Miejskiej rozmawiał

świątynia dopiero teraz przekazana

KONSTANTY CZAWAGA.

UGKC; dotychczas znajdował się tam

księgozbiór Ossolineum. O katedrze

Pani Lilio, wiemy, że Lwów

Ormiańskiej już wspominaliśmy; cał-

posiada „ojców miasta”. Pani

kiem sprawiedliwe wydaje mi się to,

zaś przypadło w udziale oto-

że właśnie jej najbardziej pomogło

czyć macierzyńską opieką

miasto, gdyż ormiańska wspólno-

naszą starówkę – która po

ta nie jest duża. Dobrze, że Kościół

dzień dzisiejszy jest sercem

rzymskokatolicki sam znajduje fun-

miasta.

Gdy studiowałam na wydziale ar-

dusze. Wspólnota żydowska również

chitektury Politechniki Lwowskiej, nigdy

sama finansowała remont synagogi

nawet do głowy mi nie przyszło, że

przy ulicy Braci Michnowskich; jednak

będę opiekować się zabytkami. Miałam

nie ma funduszy na remont synagogi

nadzieję, że w przyszłości będę projek-

przy ulicy Wugilnej.

tować coś nowego, lecz stało się tak,

Wspominaliśmy już o tym,

że po studiach zostałam skierowana do

że większość lwowian pozo-

pracy do naukowego działu Państwo-

staje obojętna na problem po-

wego Historyczno-Architektonicznego

Lilia Onyszczenko-Szwec podczas renowacji

wiązany z zachowaniem pięk-

rezerwatu we Lwowie (był taki w na-

na historycznego dziedzictwa

naścienne, dekoracje z drewna. Utra-

która wniosła swój wkład w całą spra-

Co do restauracji rezydencji lwow-

szym mieście). Tak to się zaczęło. Były

miasta, w którym mieszkają.

cono masę tego właśnie „detalu archi-

wę. Prace wykonywali polscy i ukraiń-

skich metropolitów łacińskich, też nie

to jeszcze radzieckie czasy. Lwowskie

Nie można pominąć też tego

tektonicznego”, zniszczonego przez

scy restauratorzy, co też było bardzo

byłabym aż taką optymistką. Widocz-

zabytki architektury były słabo zbadane,

faktu, że duża część młodych

czas i ludzi, nie czujących potrzeby

dobre, bo jedni od drugich czegoś się

nie, jak często u nas bywa ze świąty-

dlatego musiałam sporo pracować w

mieszkańców miasta przybyła

jego zachowania…

nauczyli. Jeśli w tym roku skończymy

niami lub innymi budowlami, ich użyt-

archiwach. Im głębiej badałam historię

z okolicznych wiosek. Jest to

prace na podwórzu, a w następnym

kownikom wydaje się, że wiedzą najle-

tych budynków, tym bardziej wciągała

Pani Lilu, z czego ma Pani

niewątpliwie wynikiem powo-

odnowimy kolumnę św. Krzysztofa, to

piej, jak te budynki należy restaurować.

mnie ta praca. Później człowiek już po

największą satysfakcję, co

jennej migracji. W jaki sposób

będziemy mogli powiedzieć, że jest to

Polscy fachowcy przygotowali projekt,

prostu za dużo wie, by to wszystko, ot

udało się Pani uratować bez

można z tym walczyć?

przykład całościowego podejścia do

ale, niestety, nie mogliśmy go przyjąć.

tak zostawić i zająć się czymś innym.

Straciliśmy ciągłość pokoleń we

względu na wszelkie trudno-

restauracji zabytku.

Zaproszeni specjaliści zaproponowali

Chociaż myślałam o tym. Przecież były

Lwowie. Tożsamość kulturową. Tra-

ści? Co też najbardziej Panią

Chcę jeszcze dodać, że miło nam

zamienić stare kamienne detale na fa-

takie czasy, gdy to wszystko nikomu

gedia Lwowa polega na tym, że w po-

martwi?

Konserwator miejski – to zazwy-

się pracuje z polską stroną. Wszyst-

sadzie (a jest to klasycyzm) na piano-

nie było potrzebne.

wojennym Lwowie zostało nie więcej

czaj samotny bojownik. Chociaż je-

kie prace, które zaplanujemy, są wy-

beton według niemieckiej technologii.

jak 30 procent rdzennej ludności, a

Jeszcze w czasach radziec-

steśmy powołani do tego, by chronić

konywane należycie i na czas. Nie

Przekonywali nas, że nowe elementy

może nawet mniej. Natomiast przy-

kich zaznaczano, że spośród

dziedzictwo kulturowe, największym

ma jakichkolwiek opóźnień w finan-

przetrzymają 200 lat, ale z punktu wi-

jechali ludzie, którzy absolutnie nie

wszystkich miast na Ukrainie

skarbem pozostaje człowiek. Prze-

sowaniu prac. Wspólnie z polskimi

dzenia konserwatora tych kamiennych

utożsamiają się ze Lwowem. Było to

to właśnie Lwów posiada naj-

cież zabytki chronimy dla dzisiejszego

konserwatorami mamy na wszystko

detali nie można zamienić na detale z

dla nich czymś obojętnym. Przyje-

więcej zabytków. Znajdują się

i przyszłego pokolenia, czyli dla ludzi.

oko i rozwiązujemy problemy, które

innego materiału. Na szczęście, do-

chali do miasta, którego nie zdołali

one pod ochroną państwa,

Każde historyczne miasto balansuje

powstają w trakcie. Trwają wciąż pra-

szliśmy do jakiegoś porozumienia w

docenić. Ciekawe, że gdy przyszli

świadectwem czego są spe-

pomiędzy swoją funkcjonalnością,

ce na Cmentarzu Łyczakowskim. Wy-

kwestii zachowania kamiennych ob-

„nasi oswobodziciele”, pierwsze, co

cjalne tablice.

swoim rozwojem i zachowaniem hi-

bieramy różne nagrobki, które mają

ramowań okiennych. Pałac kurii rzym-

Tak, w 1975 roku Związek Radziec-

znikało z lwowskich kamienic – to

storycznych pierwiastków. Dlatego

wartość artystyczną. Nie ma różni-

skokatolickiej był w bardzo złym sta-

ki, ówczesna USRR, zrozumiał, że

łańcuszki w toaletach. Było je najlżej

ani program modernizacji gospodarki

cy, kto tam jest pochowany: Polacy,

nie. Wynajmujący, którzy byli tam po

powinno się zacząć chronić lwowskie

ukraść i wynieść. Stopniowo znikały

miejskiej, ani restauracja nie mogą

Ukraińcy, Ormianie, czy przedstawi-

II wojnie światowej, nie pilnowali tego

zabytki przed zniszczeniem. Dlatego

piece, parkiety, kominki. To, oczywi-

zostać do końca zrealizowane. Musi-

ciele innych narodów. Odnowić coś

budynku, przeprowadzali niefachowe

postanowiono stworzyć rezerwat, który

ście, są dla Lwowa rzeczy tragiczne.

my szukać kompromisów…

jest łatwo – trudniej jest to ochronić.

remonty, zamieniali, na przykład, stare

objąłby ochroną nieduży teren Śródmie-

Jeszcze dziś wiele osób uważa, że

Dlatego dla miejskiego konserwato-

schody na betonowe. Również wyrzą-

ścia; chociaż wcześniej istniał już rejestr

wszystko poza granicami ich miesz-

A jak przebiega restaura-

ra sztuką jest odnalezienie równowagi

dził mu szkody kolektor pod budowlą.

zabytków, gdyż zajmowano się tym od

kań jest wspólne, czyli niczyje i ktoś

cja takich ważnych obiektów

pomiędzy zachowaniem i rozwojem.

Natomiast teraz zabytek będzie profe-

około końca lat 60. Mówiono o potrzebie

(miasto, państwo), ale nie ja, musi

jak katedra łacińska, greko-

Metoda zakazów i kar dużo nie pomo-

sjonalnie odnowiony.

zachowania dziedzictwa kulturowego,

o to dbać. Postsowiecki syndrom.

katolicka cerkiew św. Jura, re-

że. Aktywizować społeczeństwo uda

chociaż już za panowania Polski i Austrii

Trzeba to wszystko jakoś przełamać

zydencja rzymskokatolickich

Zdarzało się, że w ciągu 20

się tylko wtedy, gdy zainteresuje się ono

we Lwowie istniało Grono Konserwa-

w świadomości takich ludzi. Próbuje-

metropolitów?

lat niepodległej Ukrainy miej-

wspólną ochroną historycznie sformo-

Prace w katedrze łacińskiej rów-

torskie. Grono, jak wiadomo, nigdy nie

my wspomóc finansowo tych miesz-

scowi politycy, którzy doszli

wanego środowiska. Życie w mieście

nież finansuje Ministerstwo Kultury

dopuszczało do wykonania niefacho-

kańców, którzy chcą odrestaurować

do władzy, nadawali preroga-

chronionym przez UNESCO może wno-

Polski. Finansuje je regularnie i widzi-

wej restauracji. Pomagało. Dzięki jego

bramę, okno. Konsultujemy właści-

tywę w przekazywaniu fundu-

sić pewne ograniczenia w życie ludzi.

my, że na zewnątrz już wszystko jest

działalności udało się zachować wiele

cieli kawiarni czy innych zakładów.

szy z budżetu tylko wybranym

Staramy się uświadamiać ludzi, by

gotowe, a wewnątrz świątyni prace są

zabytków. Tak więc ochrona dziedzic-

Na szczęście, skończył się już okres

świątyniom.Niezwracaliuwagi

chronili to, co dostali. Nie zważając na

wciąż kontynuowane. Małymi krokami,

twa kulturowego we Lwowie posiada

tak zwanych euroremontów, który nie

na stan pozostałych zabytków

narzekania, że państwo nie daje pie-

ale fachowo.

swoje głębokie tradycje. Jednak nie tak

miał nic wspólnego z restauracją, kie-

wielokulturowego Lwowa.

niędzy, nie zważając na naszą biedę,

Kompleks św. Jura jest ogromnym

Ochrona dziedzictwa kulturowe-

dawno zaczęto postrzegać architekturę

dy wszystko miało być na glanc. Ale

muszę przyznać, że najwięcej zabyt-

obiektem i potrzebuje całościowej re-

go powinna być w ogóle odseparo-

XIX-XX wieku, a zwłaszcza architekturę

teraz przyszedł inny inwestor. Na przy-

ków niszczy się przez brak uwagi,

stauracji oraz stałego finansowania

wana od polityki, choć nie może być

socrealizmu, jako taką, którą warto za-

kład, po długich rozmowach udało nam

przez naszą obojętność. Przez to, że

z różnych źródeł: miasta, państwa,

niezależna od państwa, gdyż jest

chować dla kolejnych pokoleń. Lwów

się przekonać inwestora, który zajmuje

ludzie nie wiedzą, jak wartościowe są

wspólnoty religijnej. Trzy lata nie

zależna od państwowego budżetu.

jest znany jako „złote maleństwo rene-

pomieszczenie (znanej na całą Pol-

te kamienice.

mamy finansowania ze strony pań-

We Lwowie istnieje 40 czynnych

sansowe”; zabytki z epoki renesansu

skę) byłej cukierni Zalewskiego przy

Co udało się odrestaurować?

stwa. Wcześniej decyzje o podjęciu

chrześcijańskich świątyń, które są

i baroku są skoncentrowane na porów-

ul. Akademickiej. Udało nam się go

Przede wszystkim zespół architekto-

prac były podejmowane sporadycz-

zabytkami architektury. Oprócz tego

nywalnie niewielkim obszarze śródmie-

przekonać, by nie zmieniał „dekoru”

niczny katedry Ormiańskiej. Nawet

nie, na przykład z okazji przyjazdu

– dwie synagogi. I prawie każdy pro-

ścia – miasta w murach. Jednak Lwów

ani mebli. Zaproszono tam fachowych

niefachowym okiem widać, jaka jest

Jana Pawła II. Tak naprawdę dziesięć

boszcz świątyni zwraca się po pomoc

miał jeszcze jeden okres rozkwitu, gdy

konserwatorów, którzy odnawiają wnę-

teraz piękna. Jeszcze kilka lat temu

lat temu udało się tam wiele zrobić. Le-

do miejskich władz. Oczywiście nie

był stolicą Królestwa Galicji i Lodomerii

trze i znów będzie tam cukiernia.

na dzwonnicy w ogóle nie było dachu.

piej czy gorzej. Zespół świętojurski para

każda cerkiew może samodzielnie

w monarchii Austro-Węgierskiej. Praco-

W jakim stopniu korzysta-

Teraz mamy odnowioną i dzwonnicę,

się z wieloma problemami. Sad klasz-

uzbierać pieniądze na restaurację.

wało wtedy we Lwowie wielu rzeźbiarzy

cie z doświadczenia zagra-

i dach, i podwórze, i malowidła na-

torny w ogóle nie jest uporządkowany.

Lecz każda z tych świątyń potrze-

i architektów, uchodźców z różnych

nicznych kolegów z miast-

ścienne wewnątrz. W te prace były

Nie jest ani miejscem publicznym jako

buje jakiejś pomocy, dlatego władze

europejskich krajów, którzy zostawili

rówieśników w Polsce, Niem-

włożone fundusze z miejskiego budże-

park, by ludzie mogli tam przyjść i od-

miejskie nie mogą udzielić pełnej

po sobie unikalny spadek. Rodzynkiem

czech, Austrii oraz w innych

tu Lwowa i z Ministerstwa Kultury Polski.

poczywać, ani zamkniętym cerkiewnym

pomocy finansowej wszystkim świą-

lwowskiej architektury okresu klasycy-

państwach europy?

Pomogła ormiańska wspólnota z Polski

terenem. Chciałoby się, by dolne tereny

tyniom. Oczywiście miasto stara się

zmu, historyzmu i secesji jest właśnie

Tak, szczególnie korzystamy z do-

oraz dobra wola miejscowej wspólnoty

były otwarte, należycie uporządkowane

wydzielić pieniądze na najbardziej

detal. Są to i witraże, i piece kaflowe,

świadczenia europejskich miast, któ-

ormiańskiej – świeckiej i duchowej,

i dostępne dla wszystkich.

nagłe potrzeby. Na przykład, w tym

schody, poręcze, sztukateria, malowidła

rych część jest obiektem, chronionym