mordy na Wołyniu

16

12 – 25 sierpnia 2011 * Kurier Galicyjski

OBrONa HUTY sTePańsKIeJ

JACeK BORZĘCKI

i mamusia zostawiła nas na tym wozie

(Na podstawie rozmowy

z ludźmi i pobiegła na chwilę do dziad-

z organizatorami tegorocznej,

ka. Miała zaraz wrócić, ale tymczasem

VI Pielgrzymki Kresowian do

czołówka dała rozkaz do wyjazdu w

Stepania – gRzEgORzEM

kierunku na Wyrkę i cała kolumna ru-

NAuMOwICzEM i JANu-

szyła. Mama już nie zdążyła wrócić. A

SZeM HOROSZKIeWICZeM

wozy jechały i jechały, bo to przecież

oraz innymi uczestnikami

były tłumy, chyba tysiące ludzi. Mgła

pielgrzymki).

była niesamowita. Gdy dojeżdżaliśmy

do Wyrki, banderowcy, przepuściwszy

Huta Stepańska – czysto polska

czoło kolumny, zaczęli strzelać z kara-

wieś, założona została na surowym

binu maszynowego. I te ich okropne

korzeniu w XVIII wieku przez Jaku-

krzyki: „Hurra! Bić Lachiw! Rizać La-

ba Sawickiego, polskiego szlachcica

chiw! Hurra!”

przybyłego spod Żytomierza. W ciągu

W tym momencie mój 10-letni brat,

następnych stuleci w okolicy powsta-

który zawsze na boisku szkolnym bawił

wały wioski i kolonie zasiedlone – tak

się z chłopakami w strzelców, krzyk-

jak i Huta – przez zubożałą polską

nął do mnie: skaczemy z wozu! Dalej,

szlachtę tzw. zagrodową. Stąd też

niczym taki mały dowódca, rozkazują-

mieszkańcy nosili nazwiska takie jak

cym głosem mówił: czołgaj się, czołgaj!

np.: Lipińscy, Naumowiczowie, Wia-

No więc, czołgając się, uciekałam od

trowie, Harewicze, Sulikowscy, Po-

tych strzałów. Do dzisiaj mam na kola-

pławscy, Horoszkiewicze, Bukowscy,

nie szramę od drutu kolczastego. Nie

Kwiatkowscy, Piotrowscy, Myszakow-

znałam Wyrki. Wydawało mi się, że

scy, Janiccy, Kobylańscy, Domasze-

Nabożeńtwo przy krzyżu upamiętniającym poległych mieszkańców Huty Stepańskiej i oko-

jestem wśród zbóż. I tylko ten straszli-

wicze, Chorążyczewscy, Myczewscy,

licznych wiosek

wy obraz: wozy poprzewracane, poroz-

Konwerscy, itp. Wszystkie rody osie-

rzucane pierzyny, konie pobite. Ludzie

dlone od dawna w Hucie Stepańskiej

ny”, pseudonim „Bomba” – później

Bukowski zaryzykował i wyprawił się

Kochański przewidział, że Ukraińcy

leżący tu i tam – jedni martwi, inni ranni.

i w okolicy były rodami szlacheckimi

okoliczne dzieci nadały mu pseudo-

do pozostawionej furmanki, z której

będą pozorowali atak od strony Ste-

Krowy chodzące dookoła i ryczące, bo

i dlatego mieszkańcy tych wiosek

nim „Wujek”), który zawiązywał w tej

udało mu się przynieść m.in. tytoń. W

pania po to, by odciągnąć obrońców

nie były dojone. Zauważyłam spaloną

nigdy nie podlegali pańszczyźnie. W

okolicy sieć Armii Krajowej. Była to

Hucie, ponieważ – tak jak większość

od przeciwnej, najbardziej newralgicz-

blachę i zorientowałam się, że to resztki

1943 roku Huta liczyła ponad 220

najsilniejsza samoobrona w okolicy.

schronionych tu Polaków – nie miał

nej strony, gdzie krzaki i drzewa pod-

spalonego kościoła.

domów (gospodarstw). W latach 30.

Dorównywała słynnej polskiej samo-

broni palnej, trafił do oddziału tzw.

chodziły prawie do wioski, stanowiąc

Zaczęłam uciekać taką dróżką po-

w pobliżu Huty powstało sanatorium

obronie w wiosce Przebraże, która

kosynierów, uzbrojonych we własnej

dobrą osłonę dla ataku. Rozkazał więc

między zbożami, a zboża były piękne

tzw. „Słone Błota”.

zwycięsko obroniła się przed zmaso-

roboty piki, dzidy i kosy przekute na

swoim oficerom dopilnowanie aby

tamtego roku. Nagle usłyszałam za

Jak podkreślają moi rozmówcy,

wanymi atakami banderowskimi. Tam

sztorc. Dzięki czujności nocnej warty

obrońcy, rozmieszczeni w bunkrach

sobą tętent konia. Pomyślałam: to na

była to jakby polska wyspa na ukraiń-

jednak sprzyjała Polakom bliskość

i wcześniejszym przygotowaniom do

i okopach, pod żadnym pozorem nie

pewno banderowiec. A więc to już ko-

skim morzu. Huta Stepańska, Wyrka i

miasta i większe możliwości kupowa-

ucieczki, większości mieszkańców

opuszczali zajmowanych stanowisk.

niec! Zaraz zarąbie mnie siekierą albo

okoliczne polskie kolonie otoczone były

nia uzbrojenia i amunicji od Niemców.

Starej Kamionki udało się zbiec do

I rzeczywiście, banderowcy natarli

zakłuje widłami. Zrezygnowana, nawet

szczelnym pierścieniem dużych ukraiń-

Oddziały UPA, które w niedzielę

Huty Stepańskiej – zginęło 11 osób.

początkowo od strony Stepania, a

nie oglądając się, stanęłam przy sto-

skich wsi. Parafia huciańska była chy-

11 lipca 1943 roku dokonały masakry

Pomnik-krzyż na miejscu nieistnie-

wkrótce główny, zmasowany atak sił

jącej tam małej kapliczce i zaczęłam

ba największą parafią na Wołyniu, bo

ludności polskiej w kilkudziesięciu wo-

jącej wioski Stara Kamionka stanął

banderowskich nastąpił od strony

się gorąco modlić. I nagle, w jednym

liczyła 4 253 dusze, a rozciągała się na

łyńskich wioskach, w ciągu kilku na-

w 2010 roku. Ufundowała go rodzina

lasu. Przygotowani na to obrońcy, od-

momencie, jakby lotem błyskawicy,

przestrzeni około 20 na 10 kilometrów.

stępnych dni zgrupowały się w rejonie

Bukowskich a postawił Janusz Horosz-

parli oba ataki, zadając napastnikom

znalazłam się na grzbiecie konia. Na

Huty Stepańskiej. Pogrom rozpoczął

kiewicz. Zygmunt Bukowski wydał w

dotkliwe straty.

moje szczęście, to galopował jeden

Pierwsze mordy w Hucie

się 16 lipca o godz. 22, kiedy to tysią-

niewielkich nakładach kilka książek, w

Po trzech dniach oblężenia, w cza-

z naszych zwiadowców z czoła ko-

Stanisława Guzowska, z domu

ce ukraińskich chłopów, zmobilizowa-

których opisał swoją rodzinną wioskę

sie których Polacy skutecznie odpierali

lumny. Wspaniały młody mężczyzna,

Roman, z Białej Podlaskiej, urodzona

nych i dowodzonych przez upowców,

oraz kilka sąsiednich polskich wiosek,

kolejne ataki banderowców, zapasy

o proszę, mam tu jego zdjęcie. Bez

w 1929 roku w Hucie Stepańskiej, w

zaczęły podpalać jednocześnie kilka-

jak również ich zagładę.

amunicji już się kończyły i dalsza obro-

zatrzymywania się, w pełnym biegu

rodzinie właściciela restauracji, byłe-

dziesiąt pomniejszych polskich wio-

na miała coraz mniejsze szanse na

chwycił mnie za sukienkę i jednocze-

go legionisty, wspomina, że gehenna

sek i kolonii, mordując mieszkańców

powodzenie. Do dowódców i wszyst-

śnie podniósł sprawnym ruchem nogi.

Polaków w tej wiosce zaczęła się już

Oblężenie

i rabując ich dobytek. Był to łatwy łup,

Huta Stepańska, w której liczba

kich obrońców docierała świadomość

Strzelano za nami z karabinu maszy-

wczesną wiosną 1943 roku od mordu

bo wioski były zbyt małe i słabe, aby

mieszkańców i uchodźców z sąsied-

konieczności wycofania się z wioski,

nowego, ale szczęśliwie omijały nas

w pobliskim majątku ziemskim:

móc się skutecznie bronić. W tę jedną

nich miejscowości sięgała w sumie

przebicia się przez oblegające siły

kule. Zajechaliśmy do lasu, gdzie była

- Pierwszą ofiarą w naszej miej-

noc spalonych zostało kilka tysięcy

około czterech tysięcy osób, była do-

upowskie i dotarcia do odległych o po-

duża grupa rozbitków z czoła kolum-

scowości było narzeczeństwo – Jadzia

domów i zabudowań gospodarczych.

brze przygotowana do odparcia ataku.

nad 30 kilometrów stacji kolejowych,

ny. Mój wybawca tam mnie zostawił

Jucewiczówna z huciańskiego sana-

Polacy, którzy z tego zmasowanego

Głównym punktem obrony wewnątrz

chronionych przez żołnierzy niemiec-

mówiąc: „to jest polska dziewczynka”.

torium w Słonych Błotach i Edward

napadu uszli z życiem, schronili się w

wioski była nowo zbudowana szkoła.

kich. Gdy 18 lipca nad ranem pojawiła

Byłam uratowana, choć bosa i w

Kalus. Moja najstarsza siostra Wanda

Hucie Stepańskiej.

Ten murowany, piętrowy budynek był,

się gęsta mgła, część mieszkańców,

porwanej sukience. Czułam się, jakby

miała być pierwszą druhną na ich ślu-

niczym forteca, wyposażony w gniaz-

bez uzgodnienia z dowództwem pod-

podarowano mi drugie życie. Z tymi

bie. Edzio był głównym księgowym w

da karabinów maszynowych. Mury

jęła decyzję o wymarszu. Około tysiąc

rozbitkami dotarliśmy bezpiecznie

majątku ziemskim w pobliskiej wiosce

Ucieczka do Huty

O ucieczce do Huty Stepańskiej

chronione były przez osłonę z desek

osób – część na furmankach usta-

do stacji kolejowej w Grabinie. Tam

Butejki i pojechał tam ze swoją narze-

opowiada Andrzej Bukowski z Wro-

z warstwą ziemi i specjalną siatką, od

wionych w dwóch rzędach, a część

Niemcy podstawili wagony, bydlęce

czoną, aby przedstawić ją zarządcy

cławia, opierając się na wspomnie-

której odbijały się granaty, wystrzeli-

pieszo – zaryzykowało opuszczenie

wagony, aby zawieść nas do Sarn.

majątku i zaprosić na ślub. Zasiedzieli

niach swoich dziadków oraz stryjka

wane z granatników przez oblegają-

wioski-fortecy.

Weszłam do wagonu, podniosłam

się w gościach i pora była już późna,

Zygmunta.

cych wioskę upowców. Budynek był

głowę, spojrzałam, a tam stał mój

więc przyjęli propozycję przenoco-

Bukowscy żyli w niewielkiej (42

też podminowany, bo w przypadku,

brat! Rzuciliśmy się sobie w objęcia

wania. I właśnie tej nocy banderowcy

Pierwsza próba

gospodarstwa) polskiej wiosce Sta-

gdyby ataku banderowców nie udało

z wielkim płaczem, bo ludzie mówili,

napadli na dwór i zamordowali całą ro-

opuszczenia Huty

ra Kamionka. Byli przygotowani, że

się odeprzeć, obrońcy woleli wysadzić

Opowiada Stanisława Guzowska:

że Huta Stepańska już nie istnieje, że

dzinę zarządcy wraz z małymi dziećmi

w przypadku banderowskiego ataku

się w powietrze, aniżeli dostać się w

– Siedzieliśmy z młodszym o 4

została wysadzona w powietrze. Nie

oraz tę młodą parę. Wszystkim obcię-

uciekną do oddalonej o 3 kilometry

ręce oprawców. Tam, w klasach szkol-

lata bratem na naszym eleganckim,

wiedzieliśmy, co stało się z naszymi

to głowy toporem na pniu do rąbania

Huty Stepańskiej. Na furmance mie-

nych, znalazły schronienie matki z

dużym wozie, zaprzężonym w parę

rodzicami i dziadkami?

drewna. Byłam wstrząśnięta, gdy te

li spakowane najważniejsze rzeczy,

dziećmi przy piersi i kobiety z zaawan-

pięknych koni. Kolumnę żegnał – z

trumny wnoszono do kościoła w Hucie

niezbędne do przeżycia. Gdy usły-

sowaną ciążą (zdarzyły się nawet po-

przyniesionym z kościoła Najświęt-

Stepańskiej. To były pierwsze ofiary

ewakuacja Huty

szeli pierwsze strzały, sygnał wiosko-

rody). Z kolei kobiety z małymi dziećmi

szym Sakramentem – ksiądz pro-

Tymczasem, gdy Stasia Roma-

banderowskich zbrodni w naszej naj-

wej nocnej warty o rozpoczynającym

umieszczono w umocnionych okopach

boszcz Drzepecki, który błogosławił

nówna, uratowana przez bohaterskie-

bliższej okolicy. Później były drugie

się ataku banderowskim, rodzina

wokół budynku. Na obrzeżach wioski

nas i mówił: „Kochane dzieci, może

go zwiadowcę, wędrowała z grupą

ofiary w rodzinie Piotrowskich i kolej-

Bukowskich z załadowaną furman-

były zbudowane bunkry, stanowiące

wy jesteście godne u Pana Boga,

rozbitków z czoła kolumny w kierunku

ne, kolejne.

ką rzuciła się do ucieczki. Niestety,

główny pierścień obronny.

módlcie się. I zaintonował „Pod Two-

linii kolejowej, reszta furmanek wra-

Po tych tragediach i po mordzie w

podczas przejeżdżania w bród przez

Po oblężeniu Huty przez bande-

ją Obronę”. Ale to nie był śpiew, tylko

cała w popłochu do Huty Stepańskiej.

Parośli mieszkańcy Huty wiedzieli, że

rzeczkę Gołubicę obciążony wóz

rowców, dowództwo nad obroną wio-

jeden wielki szloch. Wszyscy płakali.

Tam, po zebraniu od rozesłanych zwia-

trzeba się uzbroić i być gotowym do

ugrzązł, trzeba więc było wyprząc ko-

ski przejął od rannego Jana Szabel-

Mój dziadek, Krawczyński, który nie

dowców informacji co do rozstawienia

obrony przed banderowcami. Już od

nie i uciekać bez niczego. Szczęśliwie

skiego doświadczony oficer Włady-

chciał jechać, powiedział do mojej

sił banderowskich w okolicy, porucznik

kwietnia 1943 roku pomagał organizo-

schroniwszy się w Hucie, już w trakcie

sław Kochański, który do pomocy miał

mamy: „Franiu, ty jedź z dziećmi, a ja

Kochański przeprowadził z oddziałem

wać tutejszą samoobronę porucznik

oblężenia następnej nocy, dziadek

kilku podoficerów rezerwy. Porucznik

tu zostanę, trudno, zginę to zginę”. No

obrońców taktyczny atak na pozycje

Władysław Kochański („cichociem-