17

Kurier Galicyjski * 12 – 25 sierpnia 2011

meGO DzIaDKa PIŁĄ rżNĘlI...

banderowców w okolicy Słonych Błot,

towym, w okresie od kwietnia do 18

po czym zarządził ewakuację. Wszy-

lipca 1943 roku, miejscowy proboszcz,

scy Polacy opuścili Hutę Stepańską

ks. Drzepecki, pochował około 250

Stanisław Wyspiański

w uporządkowanej, kilkukilometrowej

Polaków, zamordowanych w okolicz-

kolumnie furmanek, osłanianej przez

nych koloniach lub zbiegłych do Huty

uzbrojonych obrońców, a dodatko-

i zmarłych z odniesionych ran. W tym

z dr STANISłAWeM STĘP-

wo także przez gwałtowną popołu-

właśnie miejscu Janusz Horoszkiewicz

NIeM, dyrektorem Południo-

dniową burzę. Przed nocą dotarli do

postawił w 2009 roku pomnik nagrobny

wo-Wschodniego  Instytutu

kolonii Hały, gdzie urządzili warowny

z krzyżem i tablicą, na której widnieje

Naukowego w Przemyślu, o

obóz i tam przenocowali. Wcześniej

dwujęzyczny napis: „Przechodniu,

„rzezi wołyńskiej” rozmawiał

MARCIN ROMeR.

jednak uzbrojona czołówka kolumny

pochyl głowę. Tu spoczywają Polacy,

stoczyła zwycięski bój z banderow-

mieszkańcy Huty Stepańskiej i oko-

W tym roku, w lipcu, po

cami, plądrującymi ocalałe od ognia

licznych wiosek. Ofiary bratobójczych

raz kolejny obchodziliśmy

budynki. Ta polska wioska, licząca

walk z 1943 roku. Tylko Bóg Miłosierny

rocznicę tragedii na Wołyniu.

około 100 gospodarstw, miała własną

ich imiona zna. A jedno imię mają: „Wo-

Pamiętne wydarzenia z 1943

dość silną samoobronę i po odparciu

łyńskie Dzieci”. Panie, zmiłuj się nad

roku to bez wątpienia jeden z

ataku banderowców 16 lipca, miesz-

nami, w Tobie mamy nadzieję.” Drugi

najtragiczniejszych okresów

kańcy wycofali się do pobliskiej stacji

nagrobek z krzyżem stanął na miejscu

w dziejach obu narodów.

kolejowej w Rafałówce. Do Rafałówki

spalonego kościoła. Zdobi go bazal-

Niewątpliwie tak, tym bardziej, że

dotarła też – bez żadnych strat – ko-

towa płyta z dwujęzycznym napisem:

zdarzyły się stosunkowo niedawno,

lumna uchodźców z Huty Stepańskiej.

„Miejsce kościoła pw. Najświętszego

żyją jeszcze ludzie pamiętający tam-

Stamtąd większość polskich rodzin

Serca Pana Jezusa. Parafia, liczą-

te wydarzenia. Postrzegane są więc

bardzo emocjonalnie. Na dodatek w

PRL-u stanowiły one pewnego ro-

dzaju tabu, niemożliwe było ich bada-

nie przez historyków. Dopiero mniej

„Myśmy wszystko zapomnieli..., mego

bieranie cerkwi prawosławnych w Lu-

więcej od 15 lat odkrywamy fakty o

dziadka piłą rżnęli”! I to robili Polacy

belskiem w 1938 r. To tworzyło poczu-

tamtych wydarzeniach, dowiadujemy

Polakom, aż strach pomyśleć, co by

cie krzywdy, ale też łatwo dało się tą

się szokujących historii, staramy się

się stało, gdyby rabacja trwała dłużej

krzywdę wyolbrzymić w propagandzie

odpowiedzieć na pytanie, dlaczego

niż miesiąc.

nacjonalistycznej i komunistycznej.

doszło do tak krwawych walk między

Czyli uważa Pan, że brutal-

Ukraińcy na Wołyniu nie-

dotychczasowymi sąsiadami.

ność mordów i mściwość na

chętnie wracają pamięcią do

No właśnie co, według

Wołyniu wynikała z ciemnoty,

mordów na Polakach.

To naturalne zachowanie. Wszyst-

Pana, było powodem takich za-

analfabetyzmu i biedy?

No jeszcze z ideologii nacjonali-

kie narody chętnie dziedziczą chwałę,

chowań ze strony ukraińskich

stycznej, bo niewykształconym i bied-

ale nie chcą dziedziczyć tego, co złe,

sąsiadów?

U podstaw tej tragedii leżała nie-

nym łatwiej wskazać wroga i pokazać

tego, co ich kompromituje. Dzisiejsi

wątpliwie walka o ziemię: zarówno w

„cudowne rozwiązanie”. Wystarczy

Ukraińcy z tamtych terenów nie zrobili

sensie państwowym, jak i zwyczaj-

pozbyć się ciemiężycieli Polaków i „bę-

nic złego Polakom. Zabijali ich przod-

O. Stepan Szomonka poświęca pomnik-krzyż na miejscu

nym, indywidualnym. Na Wołyniu pod

dziemy mieć własne państwo, w którym

kowie, dlatego oni odseparowują się

spalonej polskiej wioski Nowa Kamionka

koniec II wojny światowej chodziło

wszyscy będą syci i sprawiedliwi”. Nie

od krwawego rozdziału w historii,

także o przyszłe granice powojenne-

należy jednak zapominać, że w latach

może czasem nawet chcą o tym zapo-

go państwa polskiego, a w odczuciu

II wojny światowej, po jednej i drugiej

mnieć. Ukraińcy nie różnią się od in-

dobrowolnie wyjechała na roboty do

ca 4253 dusze, obejmowała w 1922

ukraińskiego ruchu niepodległościo-

stronie można wskazać na przypadki

nych narodów. A trzeba też pamiętać,

Niemiec, część znalazła schronienie

roku następujące osady: Borek, Gra-

wego o granice przyszłej Ukrainy. Ale

mściwości, a nawet zezwierzęcenia.

że społeczeństwo ukraińskie nie jest i

u krewnych i znajomych w większych

bina, Huta Mydzka, Huta Stepańska,

na Wołyniu chodziło również o możli-

Oczywiście nie bez znaczenia pozo-

nie było monolitem. Są na Wołyniu za-

miastach, a młodzi mężczyźni stanu

Kamionka Nowa i Stara, Omelanka,

wość powiększenia własnego gospo-

stawały wpływy z zewnątrz: Moskwy

równo Ukraińcy pomagający odbudo-

wolnego wstąpili do oddziału party-

Ozgów, Podseleszcze, Romaszko-

darstwa rolnego. Metodą dochodzenia

i III Rzeszy. Podczas wojny okupan-

wywać polskie kościoły i cmentarze,

zanckiego, sformowanego przez po-

wo, Tchory, Temne Rządowe, Temne

do swoich racji stała się siła, w czasie

ci wychodzili z prostego założenia:

ale są i tacy, którzy chcieliby zatuszo-

rucznika Kochańskiego.

Stepańskie, Lady, Wyszka, Milenik,

wojny taki sposób postępowania na-

Polacy i Ukraińcy zajęci wzajemnym

wać ślady polskości.

Zaskoczeni banderowcy, po wkro-

Mutwica, Polany, Osówka, Wyrka,

suwa się stronom walczącym niejako

zabijaniem się, nie będą mieli czasu

Może na wzór relacji pol-

czeniu 19 lipca do opuszczonej przez

Siedlisko, Sosznki, Użanie, Perepsa,

naturalnie. Polacy na Wołyniu nie

na wysadzanie niemieckich pociągów

sko-żydowskich, należy upa-

Polaków Huty Stepańskiej, wysadzili w

Szymonisko, Wyrobki, Ziwka Nowa

mogli wygrać tej wojny, ponieważ byli

jadących na wschód, ani sił na prze-

miętniać Ukraińców, zaanga-

powietrze budynek szkoły i doszczęt-

i Stara, Ostrówka, Osy Bród. Parafia

tam w mniejszości, żyli jakby w ukra-

ciwdziałanie radzieckiej propagandzie

żowanych w ratowanie Pola-

nie spalili wioskę, nie szczędząc nawet

przestała istnieć 19 lipca 1943 roku”.

ińskim „morzu”. Konflikt polsko-ukra-

politycznej.

ków przed śmiercią z rąk UPA?

kościoła.

U dołu wszystkich pamiątkowych

iński narastał przez wieki, ponieważ

Jestem gorącym zwolennikiem

Na Wołyniu mieliśmy do

tablic Janusz horoszkiewicz umie-

nie potrafiliśmy się dogadać. Wołyń

takiego postępowania. Jeśli w morzu

czynienia z ludobójstwem w

ścił słowa skierowane do okolicznych

Polskie krzyże

stanowił pewien rachunek krzywd, co

nienawiści znajdowali się ludzie, którzy

sensie prawnym?

mieszkańców: „Bracia Ukraińcy – pro-

w okolicach Stepania

oczywiście nie usprawiedliwia tych

Historyk nie może i nie powinien

wbrew swojej grupie etnicznej, ratowali

Pierwszy krzyż upamiętniający

simy o opiekę nad tym krzyżem”. Jak

ukraińskich sił politycznych, które zde-

rozstrzygać takich kwestii. Tego ro-

bliźniego, to niewątpliwie zasłużyli na

poległych mieszkańców Huty Stepań-

mi powiedział, gdy podczas jednej

cydowały się na takie metody. Zbyt

dzaju osąd należy do specjalistów z

uznanie i wdzięczność. I Polacy powin-

skiej i okolicznych wiosek stanął na

z poprzednich pielgrzymek postawił

łatwo kierowali się chęcią zemsty.

zakresu prawa międzynarodowego.

ni to robić...

dawnym starym polskim cmentarzu

krzyż z tablicą pamiątkową w Siedli-

Trzeba jednak pamiętać, że stało się

Póki co, wiemy, że nie ma wśród nich

Kiedy więc Polacy i Ukra-

z inicjatywy gen. Czesława Piotrow-

sku, dodatkowo ogrodził go metalo-

to w społeczeństwie chłopskim, bar-

zgodności na ten temat. Spór toczy

ińcy podadzą sobie ręce w

skiego. Został poświęcony w 1996

wymi słupkami i łańcuchem. Jak się

dzo ubogim, gdzie ok. 90% stanowili

się o to: czy ci ludzie ginęli wyłącznie

sprawie Wołynia?

analfabeci, na dodatek było to społe-

roku, podczas pierwszej wołyńskiej

jednak okazało, ogrodzenie ktoś roze-

z tego powodu, że byli Polakami, czy

Tak w tej, jak i innych sprawach,

czeństwo silnie skomunizowane. W

ginęli, ponieważ jako Polacy miesz-

rzeczywisty proces pojednania polsko-

pielgrzymki kresowian, która stacjono-

brał i ukradł, zanim jeszcze pielgrzymi

czasie wojny na teren Wołynia weszła

kali na ziemi ukraińskiej, i w odczu-

ukraińskiego rozpocznie się wtedy, kie-

wała w Sarnach.

odjechali do Polski. Bardzo to go wów-

ponadto Organizacja Ukraińskich Na-

ciu Ukraińców zabierali im ziemię, a

dy zaczniemy bić się we własne piersi,

W czasie drugiej pielgrzymki (w

czas wzburzyło, ale teraz już humory-

cjonalistów, wcześniej wzorująca się

przecież w okresie międzywojennym

a nie w cudze. My musimy badać wła-

1997 roku) postawiono krzyż na daw-

stycznie wspomina ów incydent:

na metodach totalitarnych, hołdująca

istniał wśród chłopów ogromny „głód”

sne przewinienia w stosunku do Ukra-

nym cmentarzu w Stepaniu, znajdując

– Gdy poszliśmy tam i stwierdzi-

zoologicznej zasadzie, że o swoje

ziemi. Były też inne nie rozwiązane

ińców i odwrotnie. Po obu stronach

zresztą (i ustalając na przyszłość) za-

liśmy brak ogrodzenia, to przewodni-

walczyć należy siłą. W pewnych mo-

rachunki krzywd, jak pomijanie ludno-

mamy już dziś pozytywne przykłady

kwaterowanie właśnie w tamtejszym

czący Rady Wiejskiej w Hucie Stepań-

mentach współczesnej historii takie

ści prawosławnej przy parcelacji ziemi

historyków rzetelnie piszących o spra-

sanatorium.

skiej, Wiktor Krot, bardzo pomagający

odruchy stawały się udziałem rów-

obszarniczej, osadnictwo wojskowe,

wach trudnych i konfliktowych. Wciąż

W trzeciej pielgrzymce (rok 1998)

mi w tych wszystkich upamiętnieniach,

nież Polaków, wystarczy przypomnieć

pacyfikacja z 1930 r. i wreszcie roz-

nie mogę zrozumieć, dlaczego nadal

upamiętniono wielkim bazaltowym

filozoficznie zauważył: „Janusz, nie-

tzw. rabację w Galicji z 1846 r., kiedy

niektórzy Polacy i Ukraińcy próbują

krzyżem miejsce po spalonej i wymor-

słusznie masz pretensje, bo przecież

Zbrodnia jest zbrodnią

to uzbrojone w siekiery, widły i kosy

identyfikować się ze zbrodniarzami we

dowanej przez banderowców (w Wielki

napis u dołu tablicy prosi braci Ukra-

i zawsze zasługuje na

bandy chłopów tylko w ciągu miesiąca

własnym narodzie. Zbrodnia jest zbrod-

Piątek, 23 kwietnia 1943 roku) polskiej

ińców tylko o opiekę nad krzyżem, a

(od 18 lutego do drugiej połowy mar-

nią i zawsze zasługuje na potępienie,

potępienie, bez wzglę-

osadzie robotniczej w Janowej Dolinie.

nic nie mówi o ogrodzeniu”. No więc,

ca) wymordowały od 1.200 do 3.000

bez względu na przynależność narodo-

du na przynależność

Od kul i ognia zginęło tam wówczas

dlatego tych nowych krzyży już nie

tys. ziemian, urzędników dworskich

wą osoby, która jej dokonała. Prawdzi-

narodową osoby, któ-

około 600 Polaków. Stanął wtedy krzyż

ogradzamy metalowym płotkiem – ze

i księży, spalono i zniszczono ponad

wie pomóc własnemu narodowi można

ra jej dokonała. Praw-

także na miejscu spalonego kościoła w

śmiechem konkluduje mój rozmówca.

500 dworów. Mordowano w sposób

jedynie przez oczyszczenie, pokazanie

Chołoniewiczach.

Rozmowę kończy jednak gorzką

dziwie pomóc własne-

okrutny, ćwiartując, odcinając gło-

błędów i przewinień, a nie przez ich tu-

Przed dwoma laty kolejne krzy-

refleksją: „Zostały po nas tylko ugory

mu narodowi można

wy, przecinając piłą i niemal zawsze

szowanie. I tu nie chodzi o jakieś samo-

że stanęły – już z inicjatywy Janusza

i puste tereny. Tam, gdzie wymordo-

bezczeszcząc trupy („żeby pan już

biczowanie, ale uchronienie obecnych

jedynie przez oczysz-

horoszkiewicza – w odbudowanej po

wali i złupili nasze wioski – nie ma

nie wstał”). W Tarnowie krew płynęła

i przyszłych pokoleń, przed popełnia-

czenie, pokazanie błę-

wojnie i zasiedlonej przez Ukraińców

nic. Tylko pola zarośnięte chwastami

ulicami. Uwidocznił to nawet Stanisław

niem takich samych błędów, chodzi o

dów i przewinień, a nie

Hucie Stepańskiej. Tam, obok starego

i krzakami. I tylko wiatr”.

Wyspiański w „Weselu”, kiedy to w

naukę z historii na przyszłość...

przez ich tuszowanie.

cmentarza, na dawnym boisku spor-

kG

usta Pana Młodego wkłada on słowa:

zdjęcie PeTRO DIDUłA