Wyjęte z karty pamięci

22

26 sierpnia – 15 września 2011 * Kurier Galicyjski

reGimenTarz praWicy

W historii c.k. Galicji niepoślednią rolę

odgrywali Podolacy – konserwatywne

kazimierz Grocholski

stronnictwo polityczne ziemian Galicji

Wschodniej lat 1867–1914. W poprzednich

numerach Kuriera Galicyjskiego przedsta-

z monarchią i cesarzem Franciszkiem

3. Do kompetencji Sejmu prze-

wiliśmy historię tego ugrupowania. Poni-

Józefem, a w swoich mowach posel-

chodzi ustawodawstwo w dziedzinie

żej kontynuujemy cykl artykułów poświę-

skich często podkreślał, że z punktu

kredytu i przemysłu, przynależności

conych biografiom jego najwybitniejszych

widzenia interesów polskich „Austria

państwowej, zasad nauczania, kody-

musi być silną i potężną”. W 1866

fikacji sadów i urzędów, praw obywa-

przedstawicieli. Zapraszamy do lektury!

r. stwierdził przy okazji debaty nad

telskich itd.

adresem do tronu, że monarchia au-

4. Na potrzeby autonomii państwo

Jednocześnie wyraził przekonanie, że

striacka musi być potężną „nie tylko ze

wydzieli sumę „rzeczywistym potrze-

Grocholski krytykował pomysły

właśnie z takim programem należy

względów cywilizacyjnej idei Zachodu,

bom odpowiednią”, wyjętą co do szcze-

wprowadzenia ślubów cywilnych i ode-

wysłać delegację do Rady Państwa.

nie tylko dlatego, że w ten sposób nie

gółów spod kontroli Rady Państwa.

brania duchownym prawa do prowa-

„Sejm nasz powinien – mówił – wysłać

sprzeniewierzamy się naszej idei naro-

5. Dobra kameralne w Galicji

dzenia ksiąg metrykalnych. Nie zgadzał

delegatów do Rady Państwa i powinien

dowościowej, ale równie dla naszych

przejdą na własność kraju.

się, aby prowadzenie metryk przekazać

ARTUR gÓRSkI

starać się używać przysługujących mu

nieszczęśliwych wewnętrznych sto-

6. Sprzedaż lub zastaw żup sol-

„władzom politycznym czy sądowym

praw, powinien się upominać na tej

sunków krajowych my żądać musimy,

nych wymaga zgody Sejmu.

czy gminnym”. W 1873 r. mówił: „Nie-

Jednym z najwybitniejszych

drodze legalnej o te swobody, jakie

aby Austria była silną i potężną, aby-

7. Galicja otrzyma własny Sąd

bezpieczeństwo zaprowadzenia ślu-

polityków polskich drugiej

są nam potrzebne, ażeby materialny

śmy w niej znaleźli tarczę i obronę”.

Najwyższy.

bów cywilnych i niebezpieczeństwo

połowy XIX w. był kazimierz

i moralny byt kraju naszego, mógł się

Jego zdaniem największym wrogiem

8. Galicja otrzyma odrębny Zarząd

odebrania duchownym prowadzenia

grocholski. Dwadzieścia lat

podnieść i podźwignąć”. W kolejnych

silnej i szczęśliwej Austrii jest jej cen-

administracji, sprawiedliwości, wy-

metryk grozi naszemu krajowi i grozi

kierował sprawami polskimi

latach Grocholski, nazywany „ojcem

tralizacja. „Wszyscy jesteśmy przeko-

znań, oświaty, bezpieczeństwa, kultury

dlatego, że je w Prusach zaprowadzo-

w Wiedniu. Jako lider pol-

rezolucji”, będzie jej wiernym obrońcą

nani, że centralizacja jest grobem siły

i handlu, a także z ministra (kanclerza)

no, a Austria zaś chce małpować Pru-

skiego „stronnictwa rządo-

i to z jej zwolenników zacznie budować

i potęgi Państwa, grobem wszystkich

odpowiedzialnego przed Sejmem.

sy. Mianowicie stronnictwo liberalne w

wego” współtworzył

swój obóz polityczny, którego głównym

naszych swobód. Wszyscy jesteśmy

Z niewielkimi tylko zmianami Re-

Wiedniu domaga się zaprowadzenia

i przewracał ówczesne ce-

filarem staną się posłowie ze wschod-

przekonani, że tylko system tak zwany,

zolucję uchwalono ostatecznie 24

tego w Austrii, Galicji”. Sprzeciwił się

sarskie gabinety ministerial-

niej Galicji.

może niesłusznie zwany federacyj-

września.

także, aby z powodu stwierdzonych

ne. Nazywano go „regimen-

Podczas debaty nad płacami na-

nym, gdzie by przy silnym skupieniu

Przy okazji debaty nad rezolucją

błędów i nadużyć odebrać rabinom

tarzem prawicy polskiej”

uczycieli w 1872 r. Grocholski wywo-

spraw państwowych, historyczna indy-

przekonywał, że „bez narodowego sa-

prawo prowadzenia ksiąg metrykal-

i „chorążym koła Polskiego”

nych wyznania izraelickiego na rzecz

w parlamencie wiedeńskim.

osób nieduchownych. Przestrzegał

posłów, aby nie podejmować żadnych

„Jako długoletni prezes Koła Pol-

uchwał w tej sprawie, nie przyjmować

skiego w parlamencie wiedeńskim

żadnych petycji do rządu, by nie po-

Grocholski był znaczącą siłą, z która

paść w niebezpieczeństwo, „że ci,

wszyscy musieli się liczyć” – pisał

którzy są za zaprowadzeniem ślubów

Ryszard Sadaj. W tym samym czasie

cywilnych i przepraszam, że użyję

miał także ogromny wpływ na pra-

tego wyrazu, ustaw wyznaniowych

ce Sejmu krajowego w Galicji, gdzie

w dzisiejszym znaczeniu tego słowa,

utworzył własne podolskie stronnic-

znajdą podstawę twierdzenia, że Sejm

two. Jak mówił w 1888 r. o Grochol-

galicyjski oświadczył się za tym”.

skim Marszałek krajowy hr. Jan Tar-

Opowiedział się w 1876 r. za wpro-

nowski, „obecne położenie polityczne

wadzeniem realnego nadzoru władz

naszego kraju w znacznej części jemu

wyższych nad urzędnikami gmin wiej-

zawdzięczamy, a poważne w Radzie

skich i miasteczek. Uważał, że władze

Państwa stanowisko naszej delegacji,

powiatowe w ramach tego nadzoru

jej wpływ i znaczenie są przeważnie

powinny mieć możliwość dyscyplinar-

jego dziełem i jego zasługą”.

nego usuwania pisarzy i urzędników

Kazimierz Grocholski urodził się

gminnych. „Pisarze gminni – argumen-

w 1815 r. W młodości uczęszczał do

tował swoje stanowisko – używają czę-

szkoły jezuickiej. Skończył prawo na

stokroć stanowiska, jakie im ta posada

Uniwersytecie Lwowskim, a w 1839

nadaje, na szkodę gmin, a powiem wię-

r. uzyskał stopień naukowy doktora.

cej częstokroć nawet na szkodę kraju,

Choć w młodości sympatyzował z

wdzierają się w rzeczy, które do nich

ideą walki powstańczej, to jednak

nie należą. Są organami agitatorów

jako szef Komitetu Akademickiego

przy różnych wyborach, a co gorsza,

zwalczał wśród spiskującej młodzieży

są ajentami lichwiarzy przy sprzedaży

tendencje radykalne i nastroje pro-

własności włościańskiej”. Informował,

wadzące do szybkiego wybuchu źle

że „blisko 30 rad powiatowych żąda ta-

przygotowanego powstania przeciw

Fotografia grupowa uczestników przyjęcia wydanego przez hrabinę Zofię grocholską po

kiej władzy, żąda tej możności w intere-

zaborcom. Był właścicielem dóbr Ró-

polowaniu w Zimnowodzie. Siedzą od lewej: hrabianka Maria grocholska, hrabina Zofia gro-

sie gminy i w interesie kraju”. W dysku-

żyska w powiecie Skałat.

cholska i baronowa Skrzyńska. Stoją od lewej: hrabia Henryk grocholski, hrabia mjr Adam

sji odpierał zarzut, że takie rozwiązanie

W Sejmie krajowym Grocholski

Remigiusz grocholski, hrabia Roman Bniński, Józef Sczanecki, hrabia kazimierz Plater-

zagraża autonomii. Przekonywał, że ta

zasiadał od 1861 r. W kolejnych ka-

Zyberk, hrabianka Ewa grocholska, hrabia kazimierz grocholski, książę Olgierd Czartory-

propozycja „jest w naszych stosun-

dencjach był wybierany przez wielką

ski, hrabia Stanisław Czarnecki, rotmistrz Józef kiełpsz, hrabia Zdzisław grocholski, hrabia

Henryk Tyszkiewicz, baronówna von Moylan, hrabia Zdzisław Henryk grocholski, baron płk.

kach poniekąd podporą autonomii”,

własność obwodu tarnopolskiego. Na-

Cyprian Bystram, hrabina Zofia Humnicka i hrabina Anna grocholska

bowiem przyczyni się do „porządku,

tomiast w wyborach 1877 r. i 1882 r.

ładu, bezpieczeństwa osób i mienia,

zdobywał mandat z IV kurii w okręgu

łał sensację swoją propozycją, aby

morządu kraj nasz nie podniesie się ni-

widualność pojedynczych krajów i ich

bezpieczeństwa majątków gminnych,

Skałat i Grzymałów.

nauczycielki pobierały o 20 proc. niż-

gdy; bez narodowego samorządu kraj

samorządny rozwój były zabezpie-

odpowiedniego wykonywania ustaw

W swojej karierze parlamentarnej

sze wynagrodzenie, aniżeli nauczy-

nie rozwinie w pełni swoich sił przyro-

czone, może zakończyć ten bolesny

w naszych gminach”. I wyjaśniał, że

Grocholski przewodniczył głównym

ciele. „Sądzę – argumentował swoje

dzonych, bez samorządu kraj nasz dla

konstytucyjny poród. Ale nie przez

istotą projektu jest to, aby taki pisarz

komisjom: w 1868 r. rezolucyjnej, od

stanowisko – że płace nie tylko na-

monarchii tym być nie może, czym być

instytucje centralistyczne droga do

wiedział, że nie pozostanie bezkarny,

1872 r. administracyjnej i od 1873 r.

uczycielek i nauczycieli, ale w ogóle

chce i czym być powinien”. Dalej prze-

urządzeń federacyjnych” – stwierdził

„że jest ktoś, kto go oddalić może,

gminnej. Ponadto od 1877 r. przewod-

wszystkich pracujących, nie powinny

konywał, że Galicji potrzeba rozwoju

autorytatywnie w 1867 r.

jeżeli nie będzie wypełniał przyjętych

niczył komisji adresowej, w 1880 r. do

się stosować tylko do ich działalności,

oświaty i gospodarki. „Zamożności tym

Grocholski zasłynął jako komisyj-

przez siebie obowiązków”.

spraw podatku gruntowego, w 1882 r.

ale także do ich potrzeb. Otóż po-

nie osiągniemy – stwierdzał – jeżeli o

ny sprawozdawca pamiętnej Rezolucji

W 1878 r. działacze Towarzystwa

indemnizacyjnej i w 1883 r. dla wniosku

trzeby nauczycielek są z natury swej

jakiś krajcar podatek będzie zmniej-

galicyjskiej z 1868 r. Jej treść przedsta-

Rolniczego Krakowskiego wysunę-

o podzielności gruntów włościańskich.

mniejsze jak nauczycieli. Nauczyciel

szony, bo nie w tym leży przyczyna

wił na posiedzeniu Sejmu krajowego w

li postulat powołania izb rolniczych.

Był również zastępcą przewodniczące-

ma na sobie obowiązek utrzymania

upadku kraju, że podatki są wielkie,

dniu 21 września. Rezolucja wnosiła

W związku z powyższym posłowie z

go komisji konstytucyjnej i członkiem

rodziny, który to obowiązek nie ciąży

ale w tym, że nie ma żadnego rozwoju

o przyznanie Galicji „samorządu na-

zachodniej części kraju złożyli w Sej-

komisji: reskryptowej i kolejowej. Zo-

na nauczycielce, gdyż ta albo nie bę-

przemysłowego, handlowego, gospo-

rodowego”. Program tego samorządu

mie wniosek o „utworzenie w kraju

stał z grona Sejmu wybrany na członka

dzie miała rodziny, to wtenczas mniej

darskiego. My powinniśmy te wszystkie

streszczony był w ośmiu punktach:

reprezentacji stałych dla rolnictwa”.

Wydziału krajowego.

ma potrzeb, albo jeżeli będzie miała

gałęzie wziąć w nasze ręce i starać

1. Sejm rozstrzyga o sposobie

We wniosku domagano się także od

W Sejmie krajowym Grocholski

rodzinę, to obowiązek utrzymania jej

się podnieść kraj z upadku, w którym

reprezentowania kraju w Radzie Pań-

Wydziału krajowego, aby „wszedł w ro-

był jednym z aktywniejszych posłów,

będzie ciążył na mężu. Nie chciał bym

pozostaje. Jeżeli je zostawimy Radzie

stwa.

kowania z rządem o wysokość sumy,

który swój punkt widzenia częstokroć

zatem, aby nauczycielki pobierały

Państwa, to nie osiągniemy tych skut-

2. Delegacja zasiada w Radzie tyl-

którą by tenże z funduszów państwo-

potrafił narzucić większości braci po-

tyle, ile nauczyciele”.

ków, jakich się domagać mamy prawo”.

ko przy omawianiu spraw wspólnych.

wych na ten cel przeznaczył”. Prze-

selskiej. Bardzo mocno utożsamiał się