pamięci ireny sandeckiej

12

13 – 26 września 2011 * Kurier Galicyjski

czŁoWiek z krzemienia

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI

tekst i zdjęcia

kontakcie z mają matką. Stąd wie-

…Dzięki Ci Boże za słońce jasne,

działam jaką działalność prowadziła

Dzięki Ci Boże za miasto kochane,

i podziwiałam ją. Jej opowieści mia-

Dzięki Ci Boże za ludzi przyjaznych,

ły charakter prawdziwy i ciekawy.

Dzięki Ci Boże za ten cudny ranek…

Zawsze były to jej refleksje z jakiejś

„Pieśń poranna”

sytuacji, Nigdy nie dramatyzowała

Irena Sandecka

swego położenia, chociaż w czasach

sowieckich poważnie ryzykowała.

Jak co roku w Krzemieńcu

Swoją postawa wzbudzała ogólny

odbyło się spotkanie: „Dialog

szacunek i ludzie ją szanowali. Miała

dwóch kultur”. W tym roku

niesamowitą wiedzę. W wieku 85 lat

impreza miała jednak akcent

poprowadziła nas z córkami na Górę

szczególny – było to uczcze-

Była stałą czytelniczką Kurie-

Bony i czasami szła tyłem, żeby nam

nie pamięci Ireny Sandeckiej,

ra Galicyjskiego

lepiej opowiedzieć. Potem na prze-

osoby krzewiącej polskość w

łaj poprowadziła nas na Dziewicze

ży polonijnej ze Wschodu i Zachodu w

Krzemieńcu przez długie po-

Skałki. Przez cały czas cytowała nam

utrzymaniu tradycji i kultury polskiej.

wojenne lata. „Bez niej Krze-

Słowackiego, wplatała w to inne opo-

Organizujemy konkursy, warsztaty

przedziera pod prąd fali uchodźców

wypowiadało się wiele osób, którzy ją

mieniec nie jest już taki sam”

wieści i legendy. Wszystko to opowia-

literackie, kursy języka polskiego.

z Polski, by przez Francję, Włochy,

znali. Na uroczystości złożyły się dwie

– mówili uczestnicy spotka-

dała z humorem, niezwykle ciekawie

Przy dobrych wynikach ich uczest-

Szwajcarię i Rumunię dotrzeć do

okazje: było to poświęcenie nowego

nia.

i naturalnie.

nicy otrzymują indeksy na wyższe

Krzemieńca. Po wojnie również nie

nagrobka rodzinnego grobu Sandec-

Mój ojciec do 1936 roku był tu sta-

studia w Polsce.

opuszcza swego ukochanego mia-

kich i związana z Ireną Sandecką wy-

Już od ponad 10 lat na począt-

rostą. Był społecznikiem, organizował

sta. Wspomaga matkę w tajnym na-

stawa jej poświęcona, oraz wystawa

ku września w Krzemieńcu organi-

liczne stowarzyszenia i organizacje

uczaniu i katechizacji dzieci. Po jej

fotografii dawnego Krzemieńca. Stało

zowane są spotkania naukowców,

Olga Iwaniak,

społeczne, łączył różne środowiska.

śmierci prowadzi nauczanie sama,

się to możliwe dzięki ogromnemu za-

literatów, ludzi sztuki, poświecone

prezes Fundacji „Pomoc

Wybudował kilkaset szkół, drogi. Moja

narażając się na represje ze strony

angażowaniu Polskiego Towarzystwa

naszemu wielkiemu wieszczowi, sy-

Polakom na Wschodzie”

matka zakładała liczne stacje opieki

władz sowieckich. Podejmuje pracę

Miłośników Krzemieńca i Ziemi Krze-

nowi Ziemi Wołyńskiej – Juliuszowi

o „Dialogu dwóch kultur”

nad matką i dzieckiem. Potem ojciec

W jednym z opracowań przeczy-

laborantki w szpitalu, ale jej pasją jest

mienieckiej im. Juliusza Słowackiego,

Słowackiemu.

został tu kuratorem i wspomagał roz-

tałam, że nauka – to życie. Ufundo-

Krzemieniec, jego historia, Słowac-

a w szczególności Hanny Gronowskiej-

Niezmiennym koordynatorem tych

wój liceum. Ojciec w 1939 roku miał

wanie Liceum na tej ziemi było poda-

ki i nauczanie. Na własne potrzeby

Szaniawskiej. Z jej inicjatywy zbudo-

imprez jest Mariusz Olbromski z Prze-

organizować uroczystości, poświęco-

rowaniem jej nowego życia. Kontynu-

tworzy „Elementarz Krzemieniecki”

wano nowy nagrobek rodziny Sandec-

myśla. On to właśnie stara się aby każ-

– ręcznie pisany i ilustrowany pod-

kich. Spoczywają w nim rodzice pani

dego roku, było to wydarzenie niepo-

ręcznik do nauki polskiego, w którym

Ireny. W 2010 roku także i ona sama

wtarzalne, aby impreza literacka była

nauka pisania splotła się z realiami

spoczęła u ich boku. Krótkimi słowy

też imprezą kulturalną, dającą moż-

i historią Krzemieńca. Jej mieszka-

panią Irenę scharakteryzował Mariusz

liwość prezentacji dorobku twórców:

nie – w dawnym dworku botanika

Olbromski, jako „…osobę, która swo-

poetów, fotografików, malarzy, pisarzy,

Liceum Willibalda Bessera – stało

ją postawą głębokiego patriotyzmu,

natchnionych duchem Słowackiego

się pierwszą klasą szkolną dla wie-

mądrości i wiedzy zasłużyła sobie na

i jego Krzemieńca.

lu Polaków w Krzemieńcu. Jej styl

wiekopomną cześć i wielki szacunek.

Tegoroczna impreza przebiegała

opowieści, przejrzysty, dokładny, ale

Kontynuowała ten ciąg kultury, który tu

pod hasłem „Dialog dwóch kultur” i tra-

z humorem, zapamiętało wielu roda-

wykwitał i miał swój ciąg przez wiel-

dycyjnie złożyły się na nią liczne pre-

ków, odwiedzających Krzemieniec,

ki”. Swoje wspomnienia o panie Ire-

lekcje, fachowe dyskusje o literaturze,

którzy mieli to szczęście, gdy pani

nie i swój stosunek do niej wypowie-

okresie romantyzmu, o przekładach na

Irena osobiście oprowadzała ich po

dzieli też Hanna Zbirohowska-Kościa

ukraiński twórczości Słowackiego. Były

swoim kochanym mieście. Dla wielu

z Londynu, Hanna Gronowska-Sza-

też prezentacje twórczości autorów

to miasto stało się odkryciem, właśnie

dzięki jej opowieściom.

To jej życiu poświęcona była

wystawa fotogramów, ustawiona na

dziedzińcu muzeum-dworku Juliusza

Słowackiego. Złożyły się na nią foto-

grafie pani Ireny, fragmenty jej wier-

Krzemienieckie harcerki. Siedzi pierwsza od lewej, z pie-

szy i wypowiedzi. Autorką koncepcji

skiem, Irena Sandecka

jest Hanna Gronowska-Szaniawska.

To ona zebrała materiały, fotografie,

włączyła do współpracy Mariusza

ne J. Słowackiemu. Na początku woj-

owanie tej działalności jest ze wszech

Olbromskiego, który napisał przed-

ny, gdy przyszli do niego z pytaniem

miar godne i pożyteczne

mowę-życiorys pani Ireny i ustaliła

co z uroczystościami, powiedział –

Cała ta impreza funkcjonuje dzięki

koncepcję całości. Dzięki Fundacji

odłożymy. I dopiero po latach odbyły

społecznemu zaangażowaniu bardzo

„Pomoc Polakom na Wschodzie” uda-

się kolejne uroczystości – bodaj w

wielu osób. Uważam, że jest to bar-

ło się w krótkim czasie zrealizować

1999 roku. Będąc już w sowieckim

dzo istotne i ważne przedsięwzięcie,

projekt. Plansze będą częścią stałej

więzieniu, skazany na śmierć, jesz-

bo ta polska tradycja tutaj żyje i ma

ekspozycji w Krzemieńcu i z czasem

cze z współwięźniami dzielił się wizją

szansę uzyskać kontynuację, nową

zostaną przeniesione do jej dworku,

odbudowy Liceum.

formę i coś pożytecznego tutaj przy-

Uroczystości na Cmentarzu Polskim w Krzemieńcu. Stoją

gdzie ma powstać muzeum.

nieść.

od lewej: Hanna Zbirohowska-Kościa, Hanna Gronowska-

Krzemienieckie korzenie Hanny

Irenę Sandecką wspomina

Szaniawska, Mariusz Olbromski i Tamara Sienina

gronowskiej-Szaniawskiej nie po-

Aneta Strzelińska,

Urodziłam się

zwoliły spocząć na laurach. Posta-

z kancelarii Prezesa

w Krzemieńcu...

niawska, która w szczególny sposób

nowiła to święto Krzemieńca uczcić

polskich i ukraińskich. Organizatorami

Rady Ministrów RP

Rozmowa z Hanną Gronow-

dziękowała Oldze Iwaniak i Markowi

jeszcze jedną wystawą – fotografii.

Znałam panią Irenę. To ona pierw-

imprezy byli: Towarzystwo Miłośników

ską-Szaniawską z Polskiego

Maluchnikowi za zaangażowanie w

Na ekspozycję złożyły się fotografie

sza pokazywała mi Krzemieniec i po-

Krzemieńca i Ziemi Krzemienieckiej

Towarzystwa Miłośników

sprawę ustawienia nagrobka rodziny

przedwojennych  artystów-fotografi-

magała mi szukać moich korzeni – z

im. Juliusza Słowackiego, Mariusz

Krzemieńca i Ziemi Krzemie-

Sandeckich. Dyrektor muzeum Juliu-

ków z Krzemieńca (w tym i jej ojca).

Krzemieńca pochodzili moi dziadko-

Olbromski i Muzeum Słowackiego

nieckiej im. Juliusza

sza Słowackiego Tamara Sienina, wy-

Wystawa miała być stałą ekspozycją

wie. Ona tu uczyła moje kuzynki pol-

w Krzemieńcu. Wsparcie finansowe

Słowackiego, Koło

raziła swoją wdzięczność za pomoc w

w gmachu liceum. Niestety, z przy-

skiego i historii Polski. Dobrze pamię-

imprezy okazała Fundacja „Pomoc

w Warszawie.

swej pracy naukowej i kształtowaniu

czyn niezależnych, nie udało się

tam ich opowieści. To jej zawdzięczają,

Polakom na Wschodzie” i Ministerstwo

muzeum.

ukończyć remontu pomieszczeń. Ale

że dostały się na studia w Polsce. Jest

Kultury i Dziedzictwa Narodowego

W jaki sposób narodzi-

Matka pani Ireny była nauczy-

odbyła się multimedialna prezentacja

to osoba, której tu bardzo brakuje,

RP. Prezes Fundacji – Olga Iwaniak

ła się koncepcja wystawy o

cielką w Liceum Krzemienieckim

eksponatów (fotografii, aparatów foto-

szczególnie w polskim środowisku.

i przedstawiciel Ministerstwa Kultury –

Pani Sandeckiej?

w okresie międzywojennym. Irena

graficznych) planowanej wystawy.

Dobrze by było znaleźć tu taką osobę,

Marek Maluchnik (były konsul RP we

Wszystko było robione z marszu,

Sandecka, po ukończeniu studiów na

która by kontynuowała jej dzieło, ale to

Lwowie) byli honorowymi gośćmi tego-

szalenie szybko, bo w ciągu trzech

Uniwersytecie Jagiellońskim, również

nie będzie łatwe.

rocznych obchodów.

tygodni. Będąc w siedzibie Wspólnoty

O Irenie Sandeckiej mówi

podjęła trud nauczycielski w różnych

Byłam tu przed 10 laty. Wtedy moi

W tym roku impreza miała jednak

Polskiej w Warszawie zaproponowa-

Hanna Zbirohowska-Kościa

miastach, w tym i w Krzemieńcu. O jej

Panią Irenę znam z okresu wojny.

krewni pokazywali mi nagrobki rodzi-

akcent szczególny – było to uczczenie

no mi organizację wystawy o pani

miłości do tego miasta świadczy fakt,

To ona ratowała moją matkę wioząc

ny. Teraz, niestety, już nie żyją i trud-

pamięci Ireny Sandeckiej, osoby krze-

Irenie Sandeckiej w celu umieszcze-

że gdy wojna zastaje ją w Belgii nie

ją do szpitala. Po wojnie przyjecha-

no będzie odnaleźć te ślady.

wiącej wiarę i polskość w Krzemieńcu

nia jej w Krzemieńcu. Czasu było nie-

pozostaje na emigracji. Młoda dziew-

łam do Krzemieńca w 1992 roku i od

Reprezentuję też Fundację Młodej

przez długie powojenne lata. „Bez niej

wiele. Początkowo nawet nie miałam

czyna – Irena Sandecka, harcerka,

razu ją odwiedziłam. Była w stałym

Polonii. Organizujemy pomoc młodzie-

Krzemieniec nie jest już taki sam” – jak

koncepcji co należałoby pokazać, jak