Wyjęte z karty pamięci

18

13 – 26 września 2011 * Kurier Galicyjski

sTanisŁaW ż ŁkieWski –

heTman i żoŁnierz do koŃca

Na rozpoczęcie kolejnej wojny pol-

przeciw Gazi Girejowi. 13 września

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI

sko-tureckiej złożyło się kilka poważ-

wieczorem wojsko dotarło do Cecory.

opracowanie

nych przyczyn: spór polsko-turecki o

Stary okop Zamojskiego łączył jeden

ilustracje archiwum

strefę wpływów nad Hospodarstwem

z załomów rzeki Prut i miał około 2

Mołdawskim, napady rozbójnicze Ko-

kilometrów (3 000 kroków) długości.

18 września mija 391. rocz-

zaków zaporoskich na osmańskie wy-

Rzeka i okop ograniczały obszar wy-

nica rozpoczęcia jednej z wie-

brzeże Morza Czarnego, wojowniczość

starczający nie tylko na rozłożenie

lu bitw w historii oręża polskie-

szesnastoletniego Osmana II, szukają-

obozu, ale również umożliwiający wy-

go – bitwy pod Cecorą. Bitwa,

cego pretekstu do wojny, która uspo-

pasanie koni i skorzystanie z opału

chociaż przegrana, jest jednak

koiła by niepokoje powodowane przez

i materiału na szałasy z porastających

świadectwem ducha polskie-

bezrobotne wojsko i ciągłe najazdy ta-

lasem brzegów rzeki. Okop wyma-

go wodza, hetmana wielkiego

tarskie na ziemie Rzeczypospolitej.

gał do obrony około 6 000 żołnierzy.

koronnego Stanisława Żół-

Oliwy do ognia dolały też namowy

Za wałami znajdował się płaskowyż

kiewskiego. Hetmana, którego

Turków ze strony cara rosyjskiego,

wznoszący się ku niedalekim wzgó-

jeszcze za życia stawiano jako

przekonującego ich o słabości Rzecz-

rzom Kodra. Hetman wydał polecenie

przykład cnót obywatelskich,

pospolitej Obojga Narodów.

naprawy wałów, których naprawa nie-

człowieka honoru i wspaniałe-

Na wiadomość o rozpoczęciu

stety szła opornie. 17 września okaza-

go wodza. Na jego wspomnie-

przez Turcję przygotowań do wojny,

ło się, że informacja o niewielkiej ilości

niach z kampanii Rosyjskiej,

król Zygmunt III zwołał pospolite rusze-

wojsk tatarsko-tureckich (około 10 000)

w której dowodził, uczyły się

nie na 14 marca 1620 roku. Jednocze-

była nieprawdziwą. Rankiem 18 wrze-

taktyki kolejne pokolenia do-

śnie do Konstantynopola został wysła-

śnia wojska Iskender Paszy podeszły

wódców, w tym i jego prawnuk

ny jako poseł Hieronim Otwinowski w

pod obóz Polski. Było ich dużo więcej

– Jan III Sobieski.

celu zażegnania wojny. Wysłano także

niż sądzono – około 40 000, w tym 9

Stanisław Żółkiewski, herbu Lu-

posłów do chana tatarskiego. Posłowie

000 Turków, 10 000 posiłków woło-

bicz, urodził się w 1547 w Turynce pod

nie zostali jednak dopuszczeni przed

skich oraz około 20 000 Tatarów.

Lwowem. Był sekretarzem królewskim

oblicza władców.

Turcy natychmiast uderzyli na

od 1573, kasztelanem lwowskim od

Kamieniec Podolski został wyzna-

lisowczyków, którzy obozowali za

1590, hetmanem polnym koronnym od

czony na punkt zborny ochotników

niedokończonym jeszcze wałem. Sta-

1588 do 1618, a od 1618 hetmanem

chcących pomóc wojskom zacięż-

nisław Żółkiewski jednak wysłał im na

wielkim koronnym i kanclerzem wiel-

nym (gdzie oczekiwał na nich hetman

pomoc kilka chorągwi, które wyparły

kim koronnym, wojewodą kijowskim

polny koronny Stanisław Koniecpol-

wroga. W trakcie starcia otoczona

od 1608, starostą hrubieszowskim

ski). W Barze zebrało się około 800

została turecka straż przednia. Isken-

hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski

i kałuskim, zwycięzcą wielu kampanii

Kozaków zaporoskich, nad którymi

der Pasza w obawie klęski nakazał

przeciwko Rosji, Szwecji, Imperium

komendę objął Stefan Chmielecki.

wycofanie swoich wojsk z bitwy. Woj-

Osmańskiemu i Tatarom, pisarzem.

liczący 5 000 wojska, po czym na dwa

cie Moskwy. Był jedynym Polakiem,

Mimo obecności wojsk polskich, kil-

sko polskie zachęcone powodzeniem

Był synem wojewody ruskiego Stani-

lata zajął Moskwę. Wziął do niewoli

który okupował stolicę Rosji. Po kam-

kutysięczny oddział tatarski wtargnął

samo prosiło hetmanów o wydanie

sława i Zofii Lipskiej z Goraja.

Wasyla Szujskiego i jego dwóch braci,

panii moskiewskiej pozostawił po so-

pod Czerniowcami na Podole. Na

bitwy następnego dnia.

Młodość i późniejszą karierę poli-

których przyprowadził na Sejm 1611

bie dzieło „Początek i progres wojny

wieść o wymarszu wojsk koronnych

tyczną zawdzięczał przyjaźni z Janem

roku i zmusił do złożenia hołdu kró-

moskiewskiej”, która stała się podręcz-

ordyńcy wycofali się za Dniestr. 30

Przebieg bitwy

Zamoyskim, na którym wzorował się,

lowi. Był zwolennikiem osadzenia na

nikiem taktyki i strategii wojennej. Na

sierpnia postanowiono ruszyć do Wo-

Hetman zamierzał wydać bitwę

budując w 1597 roku na wzór Zamo-

tronie moskiewskim syna króla Zyg-

tych wspomnieniach swe doświadcze-

łoch (tak Polacy nazywali Mołdawię).

19 września. W tym celu zabezpie-

ścia swoją rezydencję – miasto Żół-

munta III Wazy, Władysława oraz unii

nia teoretyczne zdobywał Jan Sobie-

1 września wojska polskie dotarły do

czył obóz za wałem (można się było

kiew. W 1573 zostaje wydelegowany

między Polską a Moskwą. 28 sierpnia

ski, przebywający w dzieciństwie na

miasteczka Podbiłe nad Dniestrem.

spodziewać ataku Tatarów przez

z delegacją posłów do Paryża, w celu

1610 podpisał w Moskwie z bojarami

zamku w Żółkwi. Jak głosi legenda,

Żółkiewski miał około 8000 wojska:

Prut), a wojska zamierzał ustawić

oznajmienia Henrykowi Walezemu

rosyjskimi układ, mocą którego kró-

kiedy małego Sobieskiego położono

2 000 piechoty, 400 husarzy, 1 200 li-

w środku między czterema rzęda-

jego wyboru na króla Polski. Pełni

lewicz Władysław został ogłoszony

na kamiennej trumnie Żółkiewskiego,

sowczyków, 200 rajtarów i 1 600 Koza-

mi wozów taborowych (po około 60

funkcję sekretarza króla Stefana Ba-

carem Rosji. Od 1612 roku kierował

trumna pękła i sam hetman Żółkiewski

ków zaporoskich.

wozów w rzędzie). Między skrajnymi

torego. Wziął udział w wyprawie Ste-

karierą przyszłego hetmana Stanisła-

miał powiedzieć: „Z naszych kości po-

rzędami wozów umieścił piechotę, a

fana Batorego na Rosję (m.in. walczył

wa Koniecpolskiego, za którego wydał

wstał mściciel”.

na wozach i przed piechotą artylerię.

Przekroczenie

wraz z bratem Mikołajem i ojcem pod

swą córkę Katarzynę.

Tak więc wojsko (prawe skrzydło pod

granicy Mołdawii

rozkazami Jana Zamoyskiego pod

Na sejmie w 1616 roku przedłożył

Wojska przeprawiły się w ciągu

dowództwem hetmana polnego Stani-

Ostatnia bitwa

Zawołoczem). W bitwach wyróżnia się

projekt zwiększenia kompetencji urzę-

2 i 3 września przez rzekę. Dopiero

sława Koniecpolskiego, środek – het-

wielkiego hetmana

odwagą i kilkakrotnie zostaje ranny.

du hetmańskiego i zwiększenia liczby

Bitwa, stoczona we wrześniu 1620

8 września, gdy bojarzy mołdawscy

mana Żółkiewskiego, lewe – księcia

Był stałym doradcą Jana Zamoyskie-

stałego wojska Rzeczypospolitej do

roku między armią turecko-tatarską, a

wyrazili zgodę na aprowizację pol-

Koreckiego) powinno faktycznie mieć

go. Dzięki jego protekcji dostał buławę

10 000. Był zwolennikiem przeprowa-

polskimi wojskami koronnymi pod Ce-

skich wojsk, pozwolono im jeździć po

zabezpieczone skrzydła dwoma ta-

polną koronną, a w 1590 został kasz-

dzenia działań zaczepnych przeciwko

corą w granicach Hospodarstwa Moł-

żywność.

borami. Lewy taborek był obsadzony

telanem lwowskim. W 1595 uczestni-

Rosji, przy zachowaniu neutralności

dawskiego, stanowiła początek wojny

Punktem węzłowym działań wojsk

przez ludzi pewnych – piechotę au-

czył u boku Zamoyskiego w wyprawie

Turcji i przekupieniu Tatarów. Sam

polsko-tureckiej 1620-1621, której za-

polskich miała być Cecora, gdzie w

toramentu cudzoziemskiego, wypo-

do Mołdawii, w celu osadzenia na

zorganizował spisek, mający na celu

kończeniem była obrona Chocimia.

1595 roku Jan Zamojski obronił się

sażoną w dalekonośne muszkiety, a

tamtejszym tronie polskiego lennika

zabicie niewygodnego dla Polski ho-

prawym, obsadzonym przez piechotę

Jeremiego Mohyły. W 1602 przerzucił

spodara i dokonanie zamachu stanu

wybraniecką i węgierską dowodzi-

swoje jednostki do Estonii, by wziąć

w Mołdawii. 23 września 1617 r. pod-

li Drogoń, Lewikowski i Ochyj oraz

udział w wojnie polsko-szwedzkiej.

pisał porozumienie z Turcją, mocą

dowódca artylerii Szemberg. Dla re-

Przeprowadził wiele udanych operacji

którego Rzeczpospolita zrzekła się

alizacji planu bitwy oba te taborki po-

zaczepnych i w czerwcu 1602 pobił

swoich wpływów w Mołdawii i zo-

winny były posuwać się równo z czo-

Szwedów w bitwie pod Rewlem.

bowiązywała się do powstrzymania

łem wojska. Pomysł był bardzo dobry,

W 1609 roku stanął na czele pol-

Kozaków. W roku 1619 podpisał poro-

ponieważ uniemożliwiał oskrzydlenie

skiego korpusu, którego wojska wplą-

zumienie z Kozakami pod Pawołoczą,

wojsk, a atakujący przeciwnik dosta-

tały się w rosyjską wojnę domową.

gdzie zobowiązali się oni do nienapa-

wałby się pod ostrzał piechoty obu

Interwencja rozpoczęła oficjalnie woj-

dania na Imperium Osmańskie.

taborków. Niestety lewy tabor w pew-

nę polsko-rosyjską 1609-1618. Roz-

W 1620 roku, w wieku 73 lat, po-

nym momencie stanął i chorągwie

począł długotrwałe oblężenie Smo-

prowadził źle przygotowaną wyprawę

ustawiające się do bitwy naciskały

leńska. 4 lipca 1610 roku, w słynnej

na Mołdawię i poniósł ciężką klęskę

na tabor prawy, który przesuwał się

bitwie pod Kłuszynem, odniósł swoje

w bitwie pod Cecorą – zginął w nocy

do przodu i zamiast czołem ku górom

największe zwycięstwo, pokonując

z 6 na 7 października 1620 podczas

stanął bokiem do nich, odsłaniając

niewielkim 7-tysięcznym oddziałem

odwrotu wojsk polskich.

prawe skrzydło wojska. Dowódca tu-

armię rosyjską, liczącą 30 000 żołnie-

Do wielkich czynów Żółkiewskiego,

recki, widząc to, natychmiast wydał

bitwa pod Cecorą, mal. Walery Eliasz Radzikowski

rzy, wspieraną przez korpus szwedzki

bez wątpienia, zaliczyć należy zdoby-

rozkaz ataku na odsłonięte skrzydło.