okruchy historii

26

13 – 26 września 2011* Kurier Galicyjski

akuszerka prL-u

dużą grupę intelektualistów, mających

zresztą duże zasługi dla kultury pol-

skiej (np. Boy-Żeleński), oraz zwracała

EUGENIUSZ NIEMIEC

uwagę kluczowa rola kobiet. Aleksan-

We Lwowie szybko dogadała się z

der Wat („Mój wiek” – 1990) tak o tym

Dokonany we wrześniu 1939 roku

Korniejczukiem i zaangażowała się

zjawisku pisał: „Niezbadana jest dusza

przez Niemcy i ZSRR czwarty rozbiór

w uruchomienie polskojęzycznego

kobiet fanatycznych, świętych Teres

Polski, a następnie rozpoczęta II woj-

pisma Czerwony Sztandar oraz w

komunizmu. To są mistyczki, które nie

na światowa, zakończona dyktatem

pseudowybory (październik 1939)

widzą rzeczywistości, a raczej widzą

trójki zwycięzców w Jałcie i Poczdamie

zgromadzenia narodowego Zachod-

inną rzeczywistość niż my widzimy”. Do

spowodowały, że powojenne Państwo

niej Ukrainy i Zachodniej Białorusi,

grona wspomnianych mistyczek komu-

Polskie odrodziło się w strefie wpły-

które poprosiły ZSRR o włączenie

nizmu, zresztą wzajemnie się nie lubią-

wów i pod nadzorem ZSRR. Od 1952

zajętych terenów do odpowiednich

cych, poza Wandą Lwowną należały:

do 1989 roku Polska nosiła formalnie

republik radzieckich.

- Elżbieta Szemplińska (przezwi-

nazwę Polska Rzeczpospolita Ludo-

Dzięki wpływom Korniejczuka,

sko „Megiera”) – poetka i pisarka,

wa (PRL). Nie ulega wątpliwości, że

Wanda Wasilewska uzyskała dostęp

która szczególnie nie znosiła dominu-

twórcą PRL-u był Józef Stalin, nato-

do Stalina. Pod koniec stycznia 1940 r.

jącej roli Wasilewskiej i jej awansów.

miast za jego akuszerkę należy uznać

została przyjęta przez Stalina na Krem-

Gdy nadarzyła się okazja, to zdradziła

naszą rodaczkę Wandę Wasilew-

lu. Okazało się podczas audiencji, że

ZSRR i uciekła z mężem do Hiszpanii.

ską. Nie miała Polska podczas woj-

Stalin znał jej przedwojenną twórczość

Zmarła w 1991 roku w Warszawie.

ny rządu kolaborującego z Niemcami,

i wysoko ją oceniał. Wasilewska zrobi-

- Halina Górska (zasymilowana

jak choćby Francja (marszałek Ph.

ła na wodzu duże wrażenie, bowiem

Żydówka) zwana „sentymentalną so-

Pétaine i P. Laval) czy Norwegia (rząd

obdarzył ją niemal bezgranicznym za-

cjalistką”, o której Wat pisze jako o czy-

V. Quislinga), to jednak „wyzwoliciele”

ufaniem, umożliwił bezpośredni do-

stej duszy. Została rozstrzelana przez

tzw. Zachodniej Ukrainy i Białorusi zna-

stęp do siebie, a także bezpośredni

Niemców w 1942 roku.

leźli wcale pokaźną grupę Polaków, z

telefon specjalny (tzw. wiertuszka),

- Helena Usijewicz – córka Fe-

Wasilewską na czele, którzy zdecydo-

co oznaczało więcej niż wpływy w

liksa Kona, członka rządu sowieckiej

wali się na budowę nowej Polski, opar-

najwyższych urzędach. Szefowie ad-

Polski w 1920 roku.

tej na wzorcach sowieckich. Można

ministracji i organizacji partyjnych w

- Janina Broniewska – pedagog,

chyba uznać za chichot historii, że to

rejonach jej działalności otrzymali po-

red. „Płomyka”, pisząca powieści dla

właśnie córka bliskiego współpracow-

lecenie honorowania wszelkich pism

dzieci.

nika i doradcy marszałka Piłsudskie-

i zaświadczeń sygnowanych przez

- Zofia Dzierżyńska – wdowa po

go, pierwszego ministra spraw zagra-

Wasilewską. Wkrótce została nomi-

twórcy Czeka, sławnym, krwawym

nicznych (w rządzie Moraczewskiego)

nowana na członka Rady Najwyższej

Feliksie.

i architekta polskiej polityki wschodniej

ZSRR z okręgu lwowskiego oraz po-

W styczniu 1941 roku pod na-

w II RP, dyplomaty i historyka Leona

wierzono jej dyrekturę Teatru Drama-

czelną redakcją Wasilewskiej zaczął

Wasilewskiego (1870-1936), z woli

tycznego we Lwowie. Z okupowanej

się ukazywać polskojęzyczny mie-

Stalina zrobiła podczas wojny w ZSRR

przez Niemców Warszawy sprowa-

sięcznik „Nowe Widnokręgi”, którego

„oszałamiającą karierę”. Prześledźmy

dziła do Lwowa poprzez NKWD córkę

zadaniem było kształtowanie nowej

pokrótce jak do tego doszło.

Wanda Wasilewska

Ewę oraz wyposażenie swego miesz-

elity intelektualnej w duchu stalinow-

skim. Współpracę z nowym pismem

Dorastanie

podjęli m.in. Tadeusz Boy-Żeleński,

Przyszła na świat w Krakowie

Julian Przyboś, Leon Pasternak i Ka-

(1905) w rodzinie patriotycznej, w któ-

rol Kuryluk oraz wyżej wspomniane:

rej ojciec i matka wyznawali ideały so-

Broniewska, Usijewicz i Dzierżyńska

cjalistyczne, uczestniczyli w protestach

(tylko formalnie).

robotniczych, obchodach pierwszo-

Wybuch  wojny  niemiecko-ra-

majowych, szanowali czerwony sztan-

dzieckiej w 1941 roku spowodował,

dar, czynnie działali w PPS podobnie

że redakcję „Nowych Widnokręgów”

jak Piłsudski, którego otaczali czcią

przeniesiono do Moskwy i wkrótce

i kultem. Otrzymała solidne wykształ-

zawieszono na rok jego wydawanie.

cenie, zwieńczone na Uniwersytecie

Bowiem redaktor naczelna wstąpiła

Jagiellońskim studiami polonistyczny-

do armii i w randze pułkownika została

mi i doktoratem w 1927 roku.

pracownikiem Głównego Zarządu Po-

Za sugestią ojca i także dzię-

litycznego Armii Czerwonej oraz kore-

ki jego pomocy Wanda rozpoczęła

spondentem wojennym. Gdy ważyły

pracę dziennikarską i nauczycielską,

się losy wojny, wraz z Korniejczukiem

angażując się równocześnie – wzo-

przebywała pod Stalingradem. Mundur

rem ojca – w działalność społeczno-

zdjęła dopiero w 1943 roku. Za zgodą

polityczną, jako członek Związku Mło-

Stalina wznowiono wydawanie „No-

dzieży Socjalistycznej, a potem PPS

wych Widnokręgów” i poszerzono listę

i Związku Nauczycielstwa Polskiego.

współpracowników o takich jak: Pu-

Podjęła współpracę z wieloma lewi-

cowymi pismami (Naprzód, Robotnik

trament, Ważyk, Borejsza, Sokorski,

Brun, Werfel, Lampe, Jędrychowski.

i in.). Gdy utraciła pracę nauczycielki

Na początku roku 1943 Stalin po-

(1933) w Krakowie, przeniosła się do

wierzył Wasilewskiej stworzenie Związ-

Warszawy, gdzie przez szereg lat re-

Delegacja ZSRR na Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu

ku Patriotów Polskich, jako przeciwwa-

dagowała pisma młodzieżowe (Płomyk

w 1948 roku: W I rzędzie od lewej siedzą: A. Korniejczuk, Ilia Erenburg, Dawid Zasłowski,

i Płomyczek), w których przemycała

gę dla sił patriotycznych, związanych z

Aleksandr Fadiejew

legalnym rządem polskim w Londynie.

radykalne, lewicowe poglądy, a nawet

Nazwę wymyślił sam Stalin stwierdza-

treści pochwalne na temat ZSRR (rok

o Janie z Kolna – 1936). Stała się zna-

kania, przy ul. Zadwórzańskiej 49, któ-

jąc, że „słowo patriotyzm trzeba pod-

1936). W 1934 roku wyjechała na krót-

i członek Rady Najwyższej ZSRR

ną pisarką, prekursorką socrealizmu w

re zajmowała wraz ze swym drugim

nieść z błota i nadać mu prawdziwy

ko legalnie do ZSRR i – jak uważają

Aleksander Korniejczuk (Ołeksandr

Polsce.

mężem Marianem Bogatką. Sielanka

sens”. W tym miejscu rozpoczęła się

niektórzy historycy – od tego czasu

Kornijczuk) z zadaniem wyszukania

została brutalnie zakłócona pewnej

życiowa rola akuszerki nowej Polski.

następowała dalsza radykalizacja jej

i zaprzęgnięcia do sowieckiej pro-

majowej nocy 1940 roku, gdy przed

Niemal cała redakcja „Widnokręgów”

postaw i poglądów, które bardziej zbli-

pagandy polskich intelektualistów,

Wojenna kariera

We wrześniu 1939 r. Wanda Wa-

przeszklonymi drzwiami jej mieszkania

przeszła do nowego pisma „Wolna Pol-

żyły się do komunistycznych. Z tego

szczególnie o znanych nazwiskach.

silewska przedostała się do Kowla. Tu

pojawiły się sylwetki kilku nieznanych

ska”, które cały wysiłek skierowało na

też powodu popadała w coraz częst-

Organizował wiece i spotkania pry-

spotkała „wyzwolicielską” Armię Czer-

mężczyzn, a jej mąż, który udał się do

kształtowanie przyjaznych stosunków

sze konflikty z ojcem, którego zaczęła

watne, obiecywał i zachęcał, nada-

woną. Po zajęciu wschodniej połowy II

drzwi, został skoszony serią strzałów

z ZSRR. Jak przyznaje jej córka Ewa,

obwiniać o oportunizm i odchylenie

wał apele radiowe zachęcające do

Rzeczypospolitej przez Sowiety, Lwów

w brzuch, oddanych przez tzw. nie-

w tym czasie Stalin prawie wszystko

prawicowe. Do partii komunistycznej

przybywania do Lwowa. W jednym

stał się najważniejszym miastem pod

znanych sprawców. Okoliczności za-

w sprawie Polski konsultował z Wa-

jednak nie wstąpiła. W 1936 roku za

z apeli do pisarzy wymienił nawet

okupacją, bowiem Wilno już w paź-

machu nigdy nie zostały wyjaśnione.

silewską, a ona miała duży wpływ na

demonstracje na Kongresie Kultury

imiennie Wandę Wasilewską i Julia-

dzierniku 1939 r. zostało oddane Litwie.

Jednak Wanda Lwowna (jak ją nazy-

jego decyzje. Dotyczyło to np. takich

we Lwowie groziło jej aresztowanie,

na Tuwima. Sama Wasilewska tak

Z natury rzeczy na Lwowie skupił się

wano) tę niewątpliwą próbę lojalności

kwestii jak powojenne granice Polski,

jednak władze sanacyjne, z uwagi na

skomentowała tamten czas: „Ucieka-

główny wysiłek propagandy sowieckiej,

zdała celująco, bowiem w niczym nie

pozostawienie Lwowa na Ukrainie, po-

koneksje ojca, nie zdecydowały się jej

łam w stronę Związku Radzieckiego,

skierowanej przede wszystkim do miej-

skorygowała obranego kursu.

wołanie armii polskiej w ZSRR pod do-

uwięzić. Obok dziennikarstwa pisała

a Związek Radziecki przyszedł do

powieści (Oblicze dnia – 1934, Ojczy-

scowej i napływowej polskiej inteligencji

Jest rzeczą charakterystyczną,

wództwem Zygmunta Berlinga, powo-

mnie... Przyleciał do mnie jakiś politruk

zna – 1935) oraz dla młodzieży (Kró-

o sympatiach lewicowych. Jeszcze we

że współpraca Wandy Wasilewskiej

łanie PKWN (w którym grała pierwsze

z armii z tym, że wzywają mnie przez

lewski syn – 1933, Kryształowa kula

wrześniu 1939 r. do Lwowa przybył szef

z władzą radziecką we Lwowie miała

skrzypce, chociaż formalnie była tylko

radio do Lwowa... Wsadzono mnie

Krzysztofa Kolumba – 1934, Legenda

Związku Pisarzy Sowieckich Ukrainy

zorganizowany charakter, przyciągnęła

wiceprzewodniczącą).

do pociągu i odprawiono do Lwowa”.