img
Wyjęte z karty pamięci
23
Kurier Galicyjski * 30 września – 13 października 2011
iV rozbiór polski – agresja zsrr
na polskę we wrześniu 1939
kRZYSZToF SZYMańSki
opracował
zdjęcia archiwum
dług niektórych relacji, w Grodnie
17 września 1939 Związek
doszło do wiązania polskich jeńców
Sowiecki, bez określonego
i ciągnięcia ich czołgami po bruku.
w prawie międzynarodowym
Do dramatycznych wydarzeń doszło
wypowiedzenia wojny, na-
także w Chodorowie, Złoczowie i Stry-
padł na Polskę, będącą od
ju. W pobliżu Wilna żołnierze Armii
1 września 1939 w stanie
Czerwonej rozstrzeliwali wziętych do
wojny z iii Rzeszą. Na mocy
niewoli żołnierzy Wojska Polskiego.
drugim paktem Ribbentrop-Mołotow,
tajnego protokołu do paktu
Mszcząc się za opór stawiany w Grod-
przypieczętowujący podział Polski,
Ribbentrop-Mołotow z dnia
nie poddających się żołnierzy WP ma-
korygujący wcześniejsze ustalenia
23 sierpnia 1939 roku, ZSRS
sowo rozstrzeliwano. Przedstawiciele
nt. przebiegu granicy niemiecko-ra-
zobowiązał się do zbrojnego
Armii Czerwonej łamali także posta-
dzieckiej oraz podziału stref wpływów
wystąpienia przeciw Polsce
nowienia umów dotyczących złożenia
w krajach bałtyckich: aneksji Litwy w
w sytuacji, gdyby iii rzesza
broni, 22 września 1939 dowódca
sierpniu 1940 roku.
znalazła się w stanie wojny z
obrony Lwowa gen. Władysław Lan-
W czasie działań na terenach
Polską. Świadczyło to o prze-
gner podpisał z dowództwem sowiec-
Polski Armia Czerwona wzięła do
widywanym jeszcze przed
kim kapitulację, przewidującą m.in.
niewoli 250 tysięcy żołnierzy, w tym
wybuchem ii wojny światowej
bezpieczny wymarsz żołnierzy wojska
około 18 tysięcy oficerów, ok. 7 ty-
najazdem Niemiec i ZSrr na
polskiego, oficerów i policji w kierun-
sięcy żołnierzy poległo lub zginęło
Polskę. 3 września 1939 roku
ku granicy z Rumunią, po uprzednim
po wzięciu do niewoli, ok. 10 tysięcy
kliment Woroszyłow nakazał
złożeniu broni – umowę tę strona so-
zostało rannych.
podwyższenie gotowości bo-
wiecka złamała aresztując wszystkich
Dalszymi konsekwencjami agresji
jowej w okręgach, które miały
po złożeniu broni i wywożąc ich w
ZSRR na Polskę były masowe repre-
wziąć udział w ataku oraz roz-
głąb ZSRR. Przetrzymywani byli w
sje wobec ludności polskiej pozostają-
poczęcie tajnej mobilizacji.
obozie w Starobielsku, a następnie
cej na wschodnich terenach II Rzeczy-
Sowiecka agresja rozpoczęła się
w przeważającej większości zostali
pospolitej, grabież polskiego majątku
bezzwłocznie po zawarciu w dniu 16
zamordowani przez NKWD w Char-
narodowego i dóbr prywatnych. W
września 1939 r. w Moskwie ostatecz-
kowie i pochowani w dołach śmierci w
głąb ZSRR wywożono całe zakłady
nego układu rozejmowego pomiędzy
Piatichatkach. Lwowscy policjanci zo-
przemysłowe, maszyny i instalacje
ZSRR a Japonią, kończącego niefor-
stali wymordowani ogniem karabinów
fabryczne, lokomotywy, wagony, sa-
malną wojnę sowiecko-japońską na
maszynowych na szosie prowadzącej
mochody, inwentarz żywy. Obrabo-
pograniczu Mandżukuo i Mongolii.
na Winniki.
wano polskie muzea, biblioteki oraz
Kulminacyjnym momentem była za-
Armia Czerwona wymordowała
Mapa ostatecznego rozdzielenia Polski pomiędzy iii Rzeszę
archiwa i prywatne zbiory dzieł sztuki.
kończona 27 sierpnia zwycięstwem
ogniem z karabinów maszynowych
a ZSRR z 28.09.1939 r. z wytyczoną linią graniczną. Podpisy
Zastosowano także deportacje innych
Armii Czerwonej bitwa nad Chałchin-
za zgodność: Stalin, Ribentropp
Goł. Żelazną zasadą strategii Stalina
było bowiem prowadzenie działań wo-
stawił notę ambasadorowi RP w chwili
weszli oficerowie operacyjni cen-
jennych wyłącznie na jednym froncie.
rozpoczęcia działań wojennych przez
tralnych i terenowych organów. Do
Oficjalny pretekst agresji był za-
Armię Czerwoną. Ambasador odmó-
zadań grup operacyjnych należało
warty w przekazanej o godzinie 3.00
wił przyjęcia noty i zażądał wiz wyjaz-
rozbicie struktur administracji II RP na
w nocy 17 września przez zastępcę
dowych dla dyplomatów polskich.
kresach wschodnich oraz zorganizo-
Ludowego Komisarza Spraw Zagra-
Władze ZSRR próbowały tymcza-
wanie w ich miejsce nowych organów
nicznych Potiomkina ambasadorowi
sem, wbrew dyplomatycznej konwencji
władzy w postaci zarządów tymcza-
Grzybowskiemu nocie dyplomatycz-
genewskiej, uniemożliwić opuszczenie
sowych. Grupy te opanowywały w
nej. Zamieszczono tam niezgodne
kraju polskim dyplomatom i areszto-
pierwszej kolejności newralgiczne
wać ich, stwierdzając utratę statusu
węzły infrastruktury państwa pol-
dyplomatycznego. Konsul generalny
skiego. Zajmowały budynki urzędów
RP w Kijowie Jerzy Matusiński został
państwowych, banki, drukarnie, re-
wezwany 30 września 1939 r. i, po
dakcje gazet, konfiskowały papiery
aresztowaniu, został zamordowany
wartościowe i archiwa. Dokonywały
przez NKWD.
aresztowań i zatrzymań na pod-
Legalny rząd II Rzeczypospo-
stawie przygotowanych uprzednio
litej opuścił granice Polski dopiero
list proskrypcyjnych i bieżących do-
późnym wieczorem 17 września, po
nosów przedwojennej i pozyskanej
otrzymaniu wiadomości o wkroczeniu
agentury sowieckiej, wykrywały oraz
Armii Czerwonej. Prezydent Ignacy
ewidencjonowały współpracowników
Mościcki, w wydanym w Kosowie orę-
polskich służb specjalnych, funkcjo-
Wkroczenie wojsk sowieckich do Polski w 1939
dziu do narodu, określił jednoznacz-
nariuszy polskiej administracji, dzia-
nieuzbrojonych kadetów ze Szkoły
grup etnicznych i represje w stosunku
nie sowieckie działania wojskowe
łaczy partii, ugrupowań politycznych
Oficerów Policji w Mostach Wielkich,
do ukraińskich i białoruskich działaczy
jako akt agresji.
i społecznych.
po zgromadzeniu ich na placu apelo-
narodowych. 18 grudnia 1939 rząd RP
Marszałek Edward Rydz-Śmigły
Od momentu uderzenia na Pol-
wym i odebraniu raportu od komen-
na uchodźstwie uznał, że zaistniał de
wydał 17 września w Kutach tzw. dy-
skę Armia Czerwona dokonywała
danta szkoły.
facto stan wojny pomiędzy Rzeczpo-
rektywę ogólną o treści:
wielu zbrodni wojennych, mordując
józef Stalin i joachim von Rib-
Żołnierze Armii Czerwonej z pre-
spolitą Polską a Związkiem Radziec-
„Sowiety wkroczyły. Nakazuję
jeńców i masakrując ludność cywilną.
bentrop. Moskwa 23.08.1939
medytacją zamordowali też pod So-
kim.
ogólne wycofanie na Rumunię i Wę-
Ocenia się że ich ofiarą padło ok. 2,5
z prawdą oświadczenie o rozpadzie
poćkiniami dowódcę Okręgu Korpusu
Obecnie w Polsce niektórzy poli-
gry najkrótszymi drogami. Z bolsze-
tys. żołnierzy polskich i policjantów
państwa polskiego, ucieczce rządu
Nr III w Grodnie gen. Józefa Olszynę-
tycy uważają agresję za faktyczny IV
wikami nie walczyć, chyba w razie
oraz kilkuset cywilów. Jednocześnie
polskiego, konieczności ochrony mie-
Wilczyńskiego oraz jego adiutanta.
rozbiór Polski, większość historyków
natarcia z ich strony lub próby rozbro-
radzieccy dowódcy wojskowi wzywali
nia i życia zamieszkujących wschod-
Świadkami egzekucji generała i jego
– za agresję wojskową „w cieniu” agre-
jenia oddziałów. Zadanie Warszawy
ludność cywilną do mordów i prze-
nie tereny polskie Ukraińców i Białoru-
sji hitlerowskich Niemiec, i to podjętą
adiutanta strzałem w tył głowy była
i miast, które miały się bronić przed
mocy, dowódca Frontu Ukraińskiego
sinów oraz uwalnianiu ludu polskiego
jego żona i kilkanaście towarzyszą-
– tak jak niemiecka – bez wypowie-
Niemcami – bez zmian. Miasta do
Armii Czerwonej w jednej z odezw na-
od zagrożeń wojny. W konsekwencji
cych jej osób.
dzenia wojny. Wszyscy są przy tym
których podejdą bolszewicy, powinny
pisał: „Bronią, kosami, widłami i sie-
ZSRR uznał wszystkie układy zawar-
22 września w Brześciu kom-
zgodni, że dla Stalina i jego współpra-
z nimi pertraktować w sprawie wyjścia
kierami bij swoich odwiecznych wro-
te uprzednio z Polską (w tym traktat
brig Siemion Kriwoszein i niemiecki
cowników i generałów była to również
garnizonów do Węgier lub Rumunii”.
gów – polskich panów”. Największe
ryski z 1921 r. i pakt o nieagresji z
generał Heinz Guderian odebrali
osobista zemsta za niepowodzenie
Wraz z oddziałami Białoruskiego
zbrodnie popełniono w Rohatynie,
1932 roku) za nieobowiązujące –
wspólną defiladę oddziałów pan-
najazdu na Polskę w sierpniu 1920 r.
i Kijowskiego Specjalnych Okręgów
gdzie dokonano rzezi na żołnierzach
zawarte z nieistniejącym państwem.
cernych niemieckich i radzieckich.
17 września 1939 ZSRR stał się fak-
Wojskowych, polską granicę prze-
polskich i ludności cywilnej, Grodnie,
Dlatego też odmawiano np. wziętym
tycznie uczestnikiem II wojny świato-
Wkrótce po tym 28 września ZSRR
kroczyły grupy operacyjno-czekistow-
Nowogródku, Sarnach i Tarnopolu oraz
do niewoli polskim żołnierzom statusu
i III Rzesza podpisały tzw. „Traktat
wej jako sojusznik III Rzeszy.
skie utworzone zgodnie z rozkazem
w Wołkowysku, Oszmianie, Świsłoczy,
jeńców wojennych. Potiomkin przed-
o granicach i przyjaźni”, zwany też
NKWD 8 września 1939. W ich skład
Mołodecznie i Kosowie Poleskim. We-
kG