Recenzje

16

kurier galicyjski * 14 – 27 października 2011 nr 19 (143)

„NOWY” PODRęCZNIK

HISTORII UKRAINY – PR BA OCENY

pisałem dokładnie w: O kompleksie

ponowne głosowanie na 26 grudnia

ofiary z czystym sumieniem, lub in-

2004 roku. W wyniku wyborów zwy-

ANDRIJ PoRTNoW

terpretacje „Rzezi Wołyńskiej” 1943

ciężył Wiktor Juszczenko” (s. 253).

roku). W podręczniku całkowicie

Nowy podręcznik dla 11 klasy,

Samo określenie „Pomarańczo-

o którym tyle mówił minister oświaty

wa rewolucja” pojawia się tylko w

pominięto polskie poglądy na wojnę,

Dmytro Tabacznik i jego krytycy, na-

dodatkowych pytaniach do rozdziału,

nie cytuje się żadnego polskiego hi-

reszcie ukazał się drukiem. Na razie

w cytacie jednego z dziennikarzy o

storyka. Holocaust opisany jest na

nakład jest więcej niż skromny – 2000

tym, że ona prawdopodobnie „odda

dwóch stronach, ale bez opowieści

egzemplarzy. Podręcznik uzyskał

władzę nie narodowi, a jego części –

o powojennym antysemityzmie, o

aprobatę Ministerstwa Oświaty i Na-

burżuazji”, po czy uczniom zapropo-

kolaboracji, o „Sprawiedliwych wśród

uki Ukrainy oraz Instytutu Historii Aka-

nowano by „ocenić przebieg i wyniki

Narodów świata”, o miejscu tego zja-

demii Nauk. Powiedzmy od razu, że

akcji protestu 2004 roku” (s. 323).

wiska we współczesnej europejskiej

diabeł okazał się nie taki straszny (i,

Na koniec, rozdział o współcze-

pamięci o wojnie.

co najważniejsze, nie taki nowy), jak

snej polityce zewnętrznej Ukrainy

Pomijając problem metod walki

wielu się obawiało. „Nowy” podręcz-

zabawnie ilustruje dość znane okre-

UPA w czasie wojny, podręcznik nie-

nik nie proponuje nowego logiczne-

ślenie, że opis najnowszej historii

dwuznacznie pomniejsza znaczenie

go schematu wyjaśnień, nie jest też

dezaktualizuje się zanim podręcznik

antysowieckiego podziemia na po-

powrotem do sowieckiej narracji, ani

wyjdzie drukiem. Rekomendacja Mi-

wojennej Ukrainie Zachodniej i skalę

„wprowadzeniem rosyjskiego poglądu

nisterstwa na odwrocie okładki dato-

wsparcia udzielanego mu przez miej-

na historię”. Wszystko to przypomina

wana jest 16 marca 2011 roku, tzn. w

scową ludność. Autorzy twierdzą, że:

lekki kosmetyczny remont kompromi-

„W końcowej fazie wojny ludność Za-

„miodowym miesiącu” nowej władzy

sowego widzenia przeszłości narodu,

chodniej Ukrainy, zmęczona socjal-

z Kremlem, wzmocnionym charkow-

charakterystycznego dla podręczni-

no-ekonomiczną i polityczną nie-

skimi ustaleniami. Dlatego podręcz-

ków w ciągu całego dwudziestoletnie-

stabilnością, zaczęła się skłaniać

nik pewnie ogłasza, że „najbardziej

go okresu ukraińskiej niepodległości.

ku przyjęciu władzy sowieckiej” (s.

sprzyjającą (dla Ukrainy) ekono-

W modnym metodycznym opa-

55) i nazywają działania represyjne

miczną przestrzenią jest przestrzeń

kowaniu zaproponowano uczniom

NKWD i Armii Czerwonej w tym re-

byłego ZSRR, gdzie są realne moż-

i nauczycielom kosmetyczny remont.

gionie „często bezpodstawnymi”.

liwości aktywizacji stosunków na

Jest tam wiele ilustracji (co prawda,

Wizerunek zwycięskiej wojny w

nowej polityczno-ekonomicznej za-

przeważają drobne i czarno-białe),

żaden sposób w podręczniku nie

sadzie” (s. 276). O perspektywach

tablic, schematów (od podstawo-

jest łączony z osobą Stalina. Autorzy

europejskiej integracji w podręczni-

wych koncepcji „rozwiniętego socja-

są przekonani, że „naród ukraiński,

ku zapisano po prostu: „Na wiosnę

lizmu” po „podstawowe zasady Kon-

wspólnie z innymi narodami, uważał

2005 r., w związku z kryzysem w UE,

denci niepodległej Ukrainy (ciekawe,

stytucji Ukrainy”). Każdy rozdział ma

w kształcie „sprzeczności” i „niejedno-

się za naród-zwycięzcę”, ale „tota-

integrację Ukrainy odłożono na czas

że najwięcej komplementów zebrał

rubrykę „Zwróć się do źródeł”, gdzie,

znaczności”. W podręczniku uczniowi

litarny stalinowski reżim nie mógł

nieokreślony” (s. 315). Polityczne

pierwszy prezydent Ukrainy Leonid

w większości przypadków, podane

stawia się pytanie: „Na czym polegała

dopuścić do rozszerzenia się tych

i ekonomiczne ukierunkowanie na

Krawczuk) i dwu sowieckich do-

są cytaty z poprzednich podręczni-

sprzeczność strategii OUN I UPA?”,

nastrojów” (s. 71). Kult osoby Stalina

Rosję autorzy argumentują trywial-

wódców wojskowych Semen Timo-

ków historii.

proponuje się określić „jaki wpływ

określa się, jako „obiektywne socjal-

nie: „Oczekiwana szybka integracja

szenko i Michajło Kirponos. Zdjęcie

Metodyczna konstrukcja książki

mieli działacze kultury na nastroje

no-polityczne zjawisko”, konieczne

ze strukturami europejskimi nie od-

Stefana Bandery też się znalazło w

jest zasługą jej autorów. W tym przy-

i duchowe życie społeczeństwa” lub

„przy likwidacji ekonomiki rynkowej,

była się przez niedostateczny po-

podręczniku. Zamieszczono je obok

padku, podręcznik jest pisany nie

ustosunkować się do kwalifikacji

budowie koszarowego socjalizmu,

ziom technologiczny większości ga-

zdjęcia Andrija Melnyka, jako ilustra-

przez profesorów akademickich (jak

zbrodni nazistowskich jako zbrodni

formowaniu administracyjnego jedno-

łęzi gospodarki i rolnictwa Ukrainy.

cja przy porównaniu poglądów obu

to zazwyczaj bywało), ale przez me-

wojennych i zbrodni przeciw ludz-

partyjnego systemu o braku podziału

Przez to naturalnym i dominującym

frakcji OUN.

todystów Olenę Pometun i Nestora

kości (bez rozszyfrowania prawnych

władzy” (s. 112). W opisie ustroju

ukierunkowaniem polityki zewnętrz-

Wszystkie trudne kwestie, wy-

Gupana. „Nowatorstwem” podręczni-

i historycznych interpretacji tych

sowieckiego (politycznego i ekono-

nej państwa stała się Rosja. Pod-

magające filigranowej analizy, auto-

ka są rozdziały o bytowaniu i sposo-

określeń).

micznego) chruszczowowska „od-

stawą do takich decyzji były dążenia

rzy podręcznika pozostawili do „pra-

bach życia w różnych epokach oraz

Głównym problemem książki jest

wilż” opisana jest, jako niespełniająca

władzy by wspólnym wysiłkiem są-

cy samodzielnej”. Zaproponowano

uwaga o kwestii miejsca i roli kobiety

język wykładni. Metodologiczna no-

oczekiwań narodu, choć „założona” w

siednich państw pokonać zjawiska

uczniom by zgodzili się lub odrzucili

w historii. Jako przykład: uczniom

wość wydania nie wpłynęła na nie-

niej demokratyzacja życia ekonomicz-

kryzysowe w rodzimej ekonomice”

pogląd Stanisława Kulczyckiego o

zaproponowano by obejrzeli fotosy z

ciekawy, biurokratyczny sposób po-

nego „sprzyjała wyzwoleniu twórczej

(s. 318).

tym, że „nierozwiązane problemy

końca lat 70. i odpowiedzieli na pyta-

dania materiału. Tekst podręcznika

energii narodu” (s. 120).

W kontekście współczesnego

OUN i UPA destruktywnie wpływają

nie: „Jaki był wzorzec kobiecej pięk-

jest nudny i monotonny. Miejscami

W opisie breżniewowskiej „epo-

stanowiska i deklaracji władz o euro-

na proces budowy państwa” (s. 42)

ności? Czy odpowiada on twojemu

po prostu poraża bezsensem wielo-

ki zastoju” dominują narzekania na

pejskim kierunku rozwoju Ukrainy to

lub ocenili wypowiedź z poprzednie-

ideałowi?” (s. 168). W każdym razie,

słowia. Przytoczę jako przykład kilka

techniczne i technologiczne zale-

określenie brzmi rażąco „naturalnie”

go podręcznika Fiodora Turczenki o

podręcznik stara się stawiać pierw-

zdań o „narodowej idei”:

głości, choć, w części poświęconej

i wyraźnie. Dziwi również komplet-

tym, że „w warunkach stale narasta-

sze kroki (choć niepewne i miejscami

„Obowiązkową składową każ-

pierwszemu sekretarzowi KC KPU

ny brak poświęcenia uwagi autorów

jącej rusyfikacji i wszechstronnego

naiwne) w stronę antropologicznego

dego procesu budowy państwa jest

Włodzimierzowi Szczerbickiemu, za-

kwestii polskiej. Już wspominałem,

natarcia centrum na kulturę narodo-

podejścia do historii.

narodowa idea, która na Ukrainie

znaczono: „W tym czasie W. Szczer-

że w tekście nie ma nawet wzmianki

wą powstało pytanie o samo istnie-

Oczywiście największe zaintere-

jeszcze dokładnie nie została opra-

bicki zrobił wiele dla rozwoju USRR

o rzezi wołyńskiej 1943 roku (chociaż

nie państwa ukraińskiego” (s. 189).

sowanie wywołują fragmenty, zwią-

cowana i precyzyjnie określona. To

i polepszenia życia mieszkańców

o akcji „Wisła” autorzy nie zapo-

Fragment o tym, że wychodźcy z

zane, przede wszystkim, z przedsta-

właśnie ona, jak potwierdza histo-

republiki”. Po tym autorzy przypomi-

mnieli). W opisie działań wojennych

Ukrainy zajmowali wysokie partyjne

wieniem wydarzeń II wojny świato-

ryczne doświadczenie, jest szczegól-

nają, że „większość obywateli USRR

1939 roku brakuje chociażby próby

i państwowe stanowiska w ZSRR

wej. Autorzy proponują uczniom roz-

nie ważna w okresie kryzysu. Dla idei

przyjmowała ustrój sowiecki jako

przedstawienia polskiej interpretacji

proponuje się omówić, niewiadomo

ważania nad adekwatnym określe-

narodowej, jako czynnika konsolidu-

naturalny i akceptowała go… Wielu

wydarzeń. Autorzy używają terminu

dlaczego, w kategorii „Jakie może-

niem wcielenia do Ukraińskiej SRR

jącego społeczeństwo, nie ma alter-

sowieckich Ukraińców było dumnych

„ponowne zjednoczenie ziem ukra-

cie nazwać pozytywne strony współ-

ziem Zachodniej Ukrainy w wyniku

natywy. Należy tu przypomnieć, że

z potęgi i prestiżu ZSRR” (s. 170).

ińskich” (a propos pochodzącego ze

istnienia ukraińskiego i rosyjskiego

sowiecko-niemieckiej agresji przeciw

ten czynnik jednoczy narody państw

Jednocześnie, w podręczniku

stalinowskiej propagandy) i twierdzą,

narodów” (s. 111).

Polsce, ale nie poddają w wątpliwość

ekonomicznie rozwiniętych. Dlatego

dokładnie podano historię ruchu

że „Ukraińcy cieszyli się z upadku

Podręcznik zrezygnował ze świa-

terminu „Wielka Wojna Ojczyźnia-

ukierunkowany rozwój narodowej

dysydenckiego, zakończonego pro-

polskiego państwa” (w tym kontek-

domej dekonstrukcji rozpowszech-

na”. Przy tym nie unikają, choćby i

idei jest dla naszego społeczeństwa

gnozowaną tezą o jego porażce

ście nie pada ani słowo o tysiącach

nionych w masowej świadomości

ostrożniejszej, aniżeli w poprzednich

wyjątkowo ważny” (s. 255-256).

z przyczyn „izolacji” od „narodu”.

Ukraińców w polskiej armii). W pod-

mitów, rodem z sowieckich bądź na-

wydaniach, krytyki działań dowódz-

Szczególnie rozczarowuje frag-

Specyficzna równowaga pomiędzy

ręczniku ani razu nie przytoczono

cjonalistycznych środowisk; nie za-

twa sowieckiego („Stosunek do ludzi

ment o „Pomarańczowej rewolucji”.

historią partii i dysydentami jest osią-

cytatu żadnego polskiego historyka

prasza do rozważań o wymienionych

jak do mięsa armatniego, raził nawet

Przytoczę go w całości:

gnięta w krótkich notach biograficz-

i, oczywiście, oprócz ukraińskoję-

w tekście fragmentach o literaturze,

niemieckich żołnierzy”, s. 24).

„21 listopada, według podliczeń

nych w duchu „Wielkiej Sowieckiej

zycznych, cytowane są wyłącznie

filmie czy Internecie. Proponuje zga-

Opowieść o ruchu partyzanckim

komisji wyborczej, Wiktor Janukowycz

Encyklopedii” ze zdjęciami (rubryka

rosyjskojęzyczne pozycje. Nie wiem,

dzać się lub nie z cytatami z „Historii

rozpoczyna się od historii sowieckie-

wyprzedził swego oponenta o 3%

ta nazywa się „Widok z bliska”). Trzy

jak Ukraina, ale autorzy książki jed-

Ukraińskiej SRR” z 1984 roku o „ogól-

go podziemia, o którym mówi się, że

głosów. Jednak opozycja rozpoczęła

portrety sowieckich działaczy par-

noznacznie i w sposób „naturalny”

nonarodowej świętej wojnie narodu

powstało z „inicjatywy narodu i było

akcje protestu, obwiniając władze o

tyjnych (Piotra Szelesta, Leonida

„ukierunkowują się” na Rosję. Panu

ukraińskiego przeciwko okupantom

międzynarodowe w swoim składzie”

fałszerstwa w podliczaniu głosów.

Breżniewa i Włodzimierza Szczer-

ministrowi chyba właśnie o to cho-

faszystowskim” (s. 62). Przy tym cał-

(s. 48). Historia podziemia nacjona-

Praktycznie sparaliżowała działal-

bickiego) sąsiadują z portretami

dziło.

kowicie nie wspomina o formowaniu

listycznego opisana jest dokładnie

ność centralnych organów władzy. W

trzech dysydentów (Lewka Łukia-

i ewolucji wizerunku wojny w sowiec-

i dość poprawnie. Przy tym nie ma

czasie procesu sądowego, inspirowa-

nenki, Wasyla Stusa i Wiaczesława

O. I. Pometun, N. M. Gupan, Histo-

kim i posowieckim okresie.

nawet wzmianki o antypolskiej ope-

nego przez opozycję, Sąd Najwyż-

Czornowoła). Takich „widoków z

ria Ukrainy. Podręcznik dla 11 klasy

Problemem wykładni jest nudny

racji UPA na Wołyniu w 1943 roku (o

szy Ukrainy uznał wyniki drugiej tury

bliska” jest w podręczniku 12. Zostali

szkół ogólnooświatowych. – Kijów:

potok słów z uniwersalnymi opisami

jej opisie w poprzednim podręczniku

wyborów za nieważne i wyznaczył

nimi uhonorowani też czterej prezy-

Oswita, 2011