Sławni lwowianie

26

kurier galicyjski * 14 – 27 października 2011 nr 19 (143)

PANI Z MAGICZNą LATARNIą

na maluczkich troski,

podjąć panny z dobrych domów –

Choć spracowana sama do ostatka,

ubogie szlachcianki, pracujące dla

Z słowem otuchy śpieszyła,

„przysporzenia domowi dochodów”,

jak matka,

a praca „i głową, i ręką” oznacza, że

Niezniechęcona nigdy,

muszą mieć bardzo dobre wykształ-

choć w jej drodze,

cenie lub zawód. „Praca pierwszych

Kamienie, ciernie raziły ją srodze,

pionierek równouprawnienia jest bar-

I posłannictwo pełniąc wzniosłe –

dzo ciężka” – pisała potem, a wśród

BEATA KoST

boże,

największych przeszkód wspomina-

Rzucały iskry na przyszłości zorzę

„Pierwsze fale ruchu ludowego

ła walkę z opinią publiczną. Po stu-

–

wyrzuciły na powierzchnię bardzo

diach pracowała w renomowanych

Do kresu w życia pielgrzymce

niewiele kobiet” – pisał o początkach

warszawskich szkołach dla dziew-

tej zaszła –

ruchu ludowego w Polsce Wincenty

cząt – na pensji Henryki Czarnockiej

… Zgasła.

Witos. Wśród najbardziej zaanga-

i Izabeli Smolikowskiej.

Rozbici w różne stronnictwa,

żowanych postaci mamy Marię z

Kiedy poznała Bolesława Wysło-

na grobie

Bouffałów Wysłouchową. Nazywano

ucha, znanego działacza i pioniera

Twym się łączymy, zbliżamy

ją harfą, aniołem, pochodnią i pło-

ruchu ludowego, młoda para wymy-

ku sobie

mieniem czynu, pisano, że umysł

śliła, że po ślubie przeniosą się do

I przyrzeczenia składamy

jej choć krytyczny nigdy nie był

Galicji Wschodniej. Wysłouch miał

Ci zgodnie,

suchy „przez co poezją stawał się

tam sporo znajomych, którzy mo-

Że w jasne będziem

każdy jej wykład rozumowy”. Była

gli ułatwić im pobyt, ale najbardziej

rozniecać pochodnie

uczuciową, gorącą patriotką, ale od

nęcące były swobody, którymi w po-

Te iskry, któreś wśród nas

wielu osób zaangażowanych w ruch

równaniu z innymi zaborami cieszył

rozsiewała (…)

niepodległościowy różniło ją to, że

się już wówczas zabór austriacki.

w chłopach i robotnikach widziała

W swoich listach Maria będzie pod-

część narodu, bez którego realizacja

kreślała ciepłe i przyjazne przyjęcie

Była jedną z pierwszych kobiet,

zamierzeń niepodległościowych po-

„przybyszów z Kresów Północnych”.

zajmujących się dziennikarstwem

zostanie mrzonką inteligentów. Ciepło

Od 1885 roku na stałe zamieszkała

i publicystyką. Najbliższe jej były

i serdecznie wspominana w relacjach

przykład podawała ruch kobiecy w

Zaangażowała się wraz z księż-

we Lwowie. Przyjęła posadę nauczy-

tematy traktujące kwestie kobiece

i wspomnieniach. Kasper Wojnar pisał

Królestwie, który był zorganizowany

ną Jadwiga Sapieżyną w kampa-

cielki języka i literatury polskiej na

– prawa do rzetelnego nauczania,

o Marii Wysłouchowej, że była nie-

prężniej niż na terenie zaboru au-

nię promującą towary produkcji

pensji Wiktorii Niedziałkowskiej. Jej

studiowania, wybierania drogi ży-

wiastą pełną wdzięku i niezwykłego

striackiego.

krajowej. Podróżowała po Śląsku

praca dydaktyczna i pedagogiczna w

ciowej. Stała się symbolem walki o

uroku, jej patriotyzm i całkowite od-

W 1900 roku ukazuje się artykuł

Cieszyńskim, zebrane materiały et-

szkole Niedziałkowskiej była świet-

prawa kobiet i l enfant terrible końca

danie się sprawie było naturalne bez

Wysłouchowej „Chłopi – bohatera-

nograficzne i folklorystyczne ogłasza-

nie oceniana, była nauczycielką z

lwowskiego wieku.

pozy i wyniosłej dumy. Niestrudzenie

mi”, po opublikowaniu zarzucono

ła na łamach „Tygodnia” i „Ludu”. Jej

powołania. Uczyła historii i literatury

Upamiętniono Marię we Lwowie

walczyła o poprawę oświaty na ga-

jej agitację rewolucyjną. Biskupi

opowiadania i artykuły zainspirowały

polskiej, wprowadzała nowatorskie

w 1906 roku, kiedy założono Komi-

licyjskiej wsi pod koniec XIX wieku,

wydawali listy pasterskie z zakazem

Władysława Orkana, który pod ich

metody nauczania. Wysłouchowa

tet Pracy Oświatowej nadano mu

czym przyczyniła się ogromnie do

czytania „Przodownicy” (bp. Ignacy

wpływem zaczął pod koniec życia

uważała, że obowiązkiem nauczy-

imię Marii Wysłouchowej. Staraniem

rozbudzenia świadomości narodowej

Łobos). „Wysłouchowa jest kobietą

pisać powieść „Czantoria”.

cielki jest zaszczepienie własnym

komitetu próbowano też wskrzesić

wśród chłopów. Drażniła konserwa-

bez Boga, nie naszej wiary, lecz ma-

W sierpniu 1894 roku Polskie

uczennicom dążenia do wolności –

„Zorzę”.

tywne lwowskie mieszczaństwo – „w

sonką” pisał „Krakus”. Redakcja kra-

Towarzystwo Demokratyczne zor-

zarówno wolności ojczyzny, jak też

Była patronką ulicy na warszaw-

filisterskim światku Lwowa nazwisko

kowska żądała od niej podpisywania

ganizowało we Lwowie wiec chłop-

spraw związanych z emancypacją

skiej Pradze, niestety, kilkanaście

jej było synonimem nitrogliceryny,

artykułów pseudonimem, aby nie

ski – okazją stała się Powszechna

płci. Dla wielu z nich stała się dro-

lat temu w ramach „dekomunizacji

bomb i dynamitu”.

drażnić opinii. Konflikt między Marią

Wystawa Krajowa. Był to moment

gowskazem – hasła postępu, spra-

ulic”, urzędnikom warszawskim wy-

Urodziła się w Inflantach na tere-

Wysłouchową, a redakcją krakow-

narodzenia się Stronnictwa Ludowe-

wy ludu, kwestia niepodległościowa

dawało się, że nazwisko Wysłoucho-

nie współczesnej Łotwy. Była córką

ską pogłębiły dalsze zmiany. Wy-

go, które oficjalnie ukonstytuowało

zmieniły kierunek życia całej plejady

wej brzmi komunistycznie. Wpisano

Zofii Marcinkiewicz i Hipolita Bouf-

słouchowej zależało na drukowaniu

się rok później w Rzeszowie. 28 lip-

polskich kobiet.

ją na „listę dekomunizacyjną” obok

fała. Majątek Udrejniki, w którym

listów i relacji kobiet wiejskich, „Listy

ca 1895 r. Maria Wysłouchowa brała

W 1885 roku z inicjatywy Marii

Juliana Marchlewskiego, Nadieżdy

zamieszkał po ślubie młody sędzia

włościanek” zamieniono jednak na

udział w zjeździe rzeszowskim. Nie

Wysłouchowej powstała we Lwowie

Krupskiej, Karola Świerczewskiego.

Hipolit Bouffał z małżonką stał się

kącik porad. Wysłouchowa chciała

zdecydowała się na pracę w zarzą-

Czytelnia Naukowa dla Kobiet.

Ulica Wysłouchowej w Warszawie

też miejscem narodzin Marii. Po po-

też pismo przenieść z Krakowa do

dzie – polityka nie interesowała jej

W 1886 zrealizowano we Lwo-

zniknęła.

wstaniu styczniowym Hipolit Bouffał

Lwowa i związać je z ruchem ludo-

wcale.

wie pomysł Marii Wysłouchowej w

stracił stanowisko sędziego powiato-

wym, czemu sprzeciwiały się dzien-

Praca Wysłouchowej przyno-

sprawie organizacji Towarzystwa

Moje lwowskie

wego, majątek został skonfiskowa-

nikarki krakowskie.

siła znakomite efekty. Żyła szybko,

Oszczędnościowego Kobiet. W sierp-

reminiscencje

ny. Uwięzienie ojca i utrata majątku

Po rezygnacji z pracy w „Przo-

w ciągłym pospiechu starała się

niu 1899 roku na Zjeździe Kobiet

– to początek biedy w domu, zmiana

downicy” sama rozpoczęła wydaw-

jak najwięcej zrobić dla innych. Jej

Polskich w Zakopanem Maria Wy-

w pięknej krasie od stuleci

miejsc zamieszkania i brak stabiliza-

nictwo miesięcznika „Zorza” („pismo

znajomi podkreślali niezwykły urok i

słouchowa wystąpiła z referatem

rzeźbą wykuty w kamieniu

cji w rodzinie. Matka Marii musiała

miesięczne z obrazkami”). Wreszcie

solidne wykształcenie. Mówiła szyb-

„O doli i niedoli kobiety wiejskiej”.

dotyka obłoki

zacząć zarabiać na życie – uczyła

realizuje Wysłouchowa swoje ma-

ko, płynnie, okrągłymi zdaniami, z

W swojej wypowiedzi przedstawiła

na pensji dla dziewcząt, udzielała

rzenie o gazecie dla ludu. Pismo

polotem, co chwila wstawiając swoje

pomysł założenia pisma dla kobiet

wieże świątyń w stylowym tańcu

lekcji prywatnych. Mieszkali w domu

ukazywało się we Lwowie trzy lata,

ulubione: „Ach, panie!”. Na przeszko-

z ludu. Jej propozycję przyjęto en-

biegną do nieba

krewnej Oktawii Bouffałowej.

od kwietnia 1900 roku, dopóki scho-

dzie intensywnej pracy stanęła cho-

tuzjastycznie i natychmiast przystą-

zapraszają niemym błaganiem

Maria uczyła się w Petersbur-

rowana Wysłouchowa radziła sobie

roba. W ostatnich latach życia cho-

piono do pracy. Kilka tygodni póź-

na medytację

gu. Zdała na Żeńskie Wyższe Kur-

z prowadzeniem redakcji. Mimo, iż

rowała bardzo poważnie na serce.

niej ukazało się pierwsze w Galicji

katedra łacińska z kaplicą Boimów

sy Pedagogiczne. W Petersburgu

miało krótki żywot, zyskało sobie

Zmarła we Lwowie 20 marca 1905

pismo „Przodownica”. Wysłouchowa

przywołuje nadzieję

poznała też przyszłego męża Bole-

ogromną popularność w kraju i na

roku. Miała zaledwie 47 lat. „O dobre

przygotowywała pierwsze numery,

w pełnym wymiarze

sława Wysłoucha. Spotkanie praw-

emigracji – gazetę wysyłano do

wspomnienie rodaków duch jej prosi”

miała spore doświadczenie – wraz

dopodobnie miało miejsce podczas

Szwecji, Brazylii, Panamy, Wiednia i

– pisano po jej śmierci we lwowskim

z mężem Bolesławem wydawała

ulica zlewa światłem

obchodów pięćdziesiątej rocznicy

Pragi. Podkreślano jasny prosty styl

nekrologu. Na Cmentarzu Łyczakow-

wcześniej „Przyjaciela Ludu” i „Prze-

pośpiechu

mnoży strojne zjawiska

powstania listopadowego.

pisma, dobrą redakcję i aktualną

skim żegnały ją tysiące osób. Jakub

gląd Społeczny”. Pierwsze numery

z anonimowym statusem

Przyjaciółka Wysłouchowej, Maria

tematykę. Ogromna ilość korespon-

Bojko mówił: „Proś tam, Mario, mi-

przyniosły falę krytyki ze strony krę-

przechodnia

Weryho, wspominała jej o benedyk-

dencji również świadczyła o popu-

łego Pana Boga, aby błogosławił

gów konserwatywnych i kościelnych.

wietrzny goniec niesie zgiełk

tyńskim uporze i cierpliwości w pracy

larności czasopisma. W tym czasie

naszej biednej ojczyźnie, aby nam

Krakowski „Czas” umieszczał teksty

z milionów głosów utworzone

i studiach. Dokształcała się z wielkim

Maria również zakładała kółka rol-

dał dużo serc podobnych Twojemu”.

ośmieszające ruch kobiecy i samą

rzeka chowa się pod morgami

entuzjazmem i z całą świadomością

nicze, teatry amatorskie, działała

Chłopski poeta Ferdynand Kuraś

Wysłouchową. Zainteresowanie pi-

zabudowań

faktu, że chce i musi zapracować na

w Towarzystwie Szkoły Ludowej.

poświęcił jej serdeczny wiersz:

smem rosło jednak i zanim wydano

własne utrzymanie. Wielki wpływ na

Pracowała przy organizacji zjazdów

pierwszy numer zgłosiło się ponad

miasto w melanżowej odsłonie

Zacna Niewiasta,

Marię wywarła Kasylda Kulikowska,

i uroczystości rocznicowych.

dwa i pół tysiąca prenumeratorów.

zaprasza na ucztę duchową

Która pomiędzy lud,

która miała tak wiele zasług dla rów-

Lwowski dom Wysłouchów przy

Wysłouchowa starała się uczyć

z bogatą historią

w zaułki miasta

nouprawnienia kobiet. Wysłouchowa

ulicy św. Marka 18 słynął z gościn-

kobiety i jednocześnie propagować

w tle

i wśród mieszkańców

doskonale zdawała sobie sprawę, że

ności – działacze ludowi z różnych

idee narodowe. Zachęcać do samo-

słomą krytej wioski,

tylko własną pracą może utrzymać

stron Polski wyznaczali sobie spo-

kształcenia poprzez popularyzowa-

HENRYKA DEDERKo

Czuła niezmiernie

siebie, a podobny wysiłek muszą

tkania u Marii i Bolesława.

nie literatury i naukę historii. Jako

Czułczyce, Polska