img
Wyjęte z karty pamięci
28
kurier galicyjski * 14 – 27 października 2011 nr 19 (143)
KOBIETA W OBRONIE TREMBOWLI
wojska wyruszył na Kamieniec
Podolski, który nie wytrzymał potęgi
militarnej Turków, sprzymierzonych
z Kozakami Doroszenki. Na prośbę
mieszczan załoga wojskowa opuściła
miasto i 18 sierpnia 1672 r. Kamieniec
poddał się. Wjazd Mahometa IV wraz
z Doroszenką do Kamieńca jest do-
kładnie opisany w starodrukach, nie
tylko polskich. Przypomnimy jednak,
ALEKSANDER NIEWIŃSKI
że na rozkaz Turków splądrowano
aleks.niewinski@wp.pl
wszystkie cmentarze, wyrzucając
z grobów i grobowców nieboszczy-
Artykuł o Annie Dorocie
ków. Natomiast zabłoconą drogę
Chrzanowskiej, która w swo-
wjazdową moszczono ikonami, zra-
im czasie obroniła Trembow-
bowanymi w kościołach i cerkwiach,
lę przed najazdem tureckim,
przerobionych później na meczety.
przygotowywałem  jeszcze
Podobno, żeby nie dopuścić do
na początku br. jako prezent
kozackiego buntu, Doroszenko wy-
dla wszystkich pań przed 8
prosił u Turków pozostawienie w Ka-
marca. Niestety redakcja KG
mieńcu trzech cerkwi. Ale dzwony
nie miała wówczas do tego
i wszystkie krzyże pozrzucano…
głowy, zajęta była bowiem
W czasie tego pierwszego ataku
dyskusją z pewną pielę-
Turków na Podole w zamku trembo-
gniarką z Iwano-Frankow-
welskim zamknęło się wielu ludzi z
ska, zapowiadającą (KG nr
okolic. Przerażeni losem mieszkań-
3 z lutego br.) wyburzenie
ców zdobywanych zamków, obrońcy
wszystkich zabytków w cen-
Anna Dorota Chrzanowska na zamku w Trembowli, obraz Leopolda Löfflera
Trembowli w 1672 r. poddali się bez
trach miast galicyjskich. Do
walki. Turcy odstawili ich do obozu
wyburzeń na szczęście nie
sułtana, który wspaniałomyślnie
pięknem swojej postawy, szlachet-
Trembowli, naprzeciwko zamku – po
ginem, na hetmana lewobrzeżnej
doszło, ale dyskusja z pielę-
wszystkich uwolnił (po złożeniu mu
nością, dobrocią i natychmiast fascy-
drugiej stronie rzeki.
Ukrainy. Ten hetman, na odmianę od
gniarką (też, jakby nie było,
hołdu).
nują. Na pewno mistrz słowa, tworząc
Miasto, wysunięte dość daleko w
swoich poprzedników, rychło skorzy-
kobietą) pokrzyżowała moje
te obrazy, korzystał z „prototypów”,
stepy podolskie, niejednokrotnie ucier-
stał z zaproszenia do Moskwy. Prawie
szczere zamiary.
znanych w naszej historii. Nie bra-
piało od najazdów tatarskich, później
od razu po wyborach, we wrześniu
Anna Dorota Chrzanowska
Możemy jednak poważniej za-
kowało im, pomimo walorów wyżej
tureckich. Tatarzy napadli na Trem-
1665 r., odwiedził Moskwę z wielką
w obronie Trembowli
Trzy lata później Trembowla
myślić się nad rolą kobiet w naszej hi-
wymienionych, również bohaterstwa
bowlę w 1453 r. i w 1467 r. Ucierpiała
delegacją (ponad 500 osób), gdzie
znów znalazła się na szlaku armii
storii, polityce i ogólnie – stosunkach
podczas zagrożenia Ojczyzny. Nie
Trembowla również od chrześcijań-
prosił cara by ożenił go z „moskiew-
dowodzonej przez Ibrahima Szysz-
międzynarodowych. Temat jest coraz
wszystkie opisywane tam kobiety
skich Wołochów w 1498 r. Wzięli oni
ską dziewczyną”, przysłał na Ukrainę
mana. Obrońcami dowodził Jan Sa-
bardziej modny. W Europie (także w
były jednak Polkami z pochodze-
w Trembowli wielu jeńców, których wy-
metropolitę z Moskwy, znaczniejsze
muel Chrzanowski. Trwały zacięte
Polsce) toczy się całkiem poważna
nia. W tym Anna Dorota Chrzanow-
mordowali w Podhajcach. Kolejne na-
ilości wojska moskiewskiego i nadał
walki o zamek. Obrońcy zaczęli my-
dyskusja na temat tzw. parytetów –
ska, która potrafiła czynnie obronić
jazdy tatarskie miały miejsce w 1516 r.
mu majętności bliżej moskiewskiej
śleć o kapitulacji, aby uratować swe
to jest procentowego udziału kobiet
Trembowlę, miasteczko na Kresach
oraz w 1575 r. W 1594 r. Trembowlę
granicy. Ponadto „bił czołem (…)
życie. Ich rozmowy usłyszała żona
Wschodnich dawnej Korony Polskiej.
zajął zbuntowany Kozak Nalewajko.
w życiu publicznym. Sprawa zajmuje
wszystkimi gorodami”, czyli dobro-
komendanta Anna Dorota Chrza-
Anna Dorota z domu de Fre-
W związku z tymi klęskami zro-
swoje miejsce w wypowiedziach li-
wolnie zobowiązał się skasować au-
nowska. „Dzielniejsza od owych”
zen była z pochodzenia Niemką.
dziła się potrzeba zbudowania so-
derów państw europejskich i Amery-
tonomię ekonomiczną na podległych
pospieszyła do męża, „nie zważając
U współczesnych zdobyła sobie
lidnego zamku – miejsca schronie-
ki Północnej, tak jakby było to jakieś
mu terenach na rzecz moskiewskie-
na padające kule”. Doniosła mu o
wdzięczność i szacunek, u potom-
nia okolicznej ludności. Zamek taki
novum. A przecież rola kobiet w na-
go carstwa… Wszystkie prośby het-
zamiarach upadających na duchu
nych znalazła sobie stałe miejsce w
wzniósł Aleksander Bałaban, staro-
szym kręgu cywilizacyjnym zawsze
mana zostały spełnione. Ożeniono
obrońców. Wówczas Chrzanowski z
panteonie najdzielniejszych kobiet.
sta trembowelski. Budowę ukończo-
była niepoślednią...
go z córką sokolniczego Sałtykowa,
pałaszem w ręku zmusił lękliwych do
no w 1631 r. Zamek ten, którego ru-
a nawet darowano mu sobole. Po
powrotu na stanowiska. Jednakże
iny zachowały się do dzisiaj, stanowił
powrocie na Ukrainę, z początkiem
Z dziejów Trembowli
Według
wkrótce sam komendant podobno
Historia ta dotyczy drugiej połowy
wydłużony pięciobok z trzema basz-
1666 r., wprowadził on twarde rządy,
mentalności narodowej
stracił wiarę w zwycięstwo i chciał
XVII stulecia, ale warto zagłębić się w
tami. Na jego dziedzińcu znajdował
Ogólną wiedzę o kobietach tej czy
które z czasem wywołały oburzenie
poddać zamek. Wtedy Anna Dorota
historii Trembowli i ziemi, na której za-
się obszerny pięciopiętrowy pałac
innej narodowości najłatwiej można
ludności. Odczuwszy niekorzystną
miała zagrozić, że w razie kapitulacji
łożono to piękne niegdyś miasteczko.
z ciosanego kamienia. Ten nowy
zaczerpnąć z odpowiedniej literatury
dla siebie sytuację, Brzuchowiecki
wysadzi zamek w powietrze, a siebie
Trembowla położona na Podo-
zamek, zaliczony do najsilniejszych
pięknej czy poezji. Większość tych
starał się z opóźnieniem stanąć na
i jego zabije. Podobno sama popro-
lu, nad rzeką Gniezną w pobliżu jej
warowni na kresach ówczesnej Rze-
obrazów przesiąknięta jest przede
czele opozycji przeciwko Moskwie.
wadziła zbrojny wypad obrońców na
ujścia do Seretu, w odległości około
czypospolitej, skutecznie opierał się
wszystkim wpojoną przez naturę
Jednak 8 czerwca 1668 r. na lewym
szańce tureckie.
30 km na południe od Tarnopola.
oblężeniom tatarskim. Trudniej było
miłością i pragnieniem przedłużenia
brzegu Dniepru zjawił się Piotr Do-
Dzięki jej bohaterskiej postawie,
Według źródeł ukraińskich, pierw-
jednak przeciwstawić się potędze o
życia. I choć wizje te nie pozbawione
roszenko (1627-1698), który w tym
toczono dalsze walki, a obrońcy
sza wzmianka o Trembowli datuje
wiele silniejszej – Turkom. Jeszcze
są najczęściej nutek romantyzmu, nie
czasie był hetmanem prawobrzeż-
doczekali odsieczy króla Jana III
się na rok 1097. W XII w. powstało
trudniej Turkom, sprzymierzonym z
zawsze jednak kobietom towarzyszy
nej Ukrainy (w latach 1665-1676).
Sobieskiego. Król pochwalił Chrza-
tu odrębne księstwo trembowelskie.
Kozakami…
szczęście. Np., Katarzyna w znanym
Zbuntowani Kozacy zabili Brzucho-
nowskiego: „Pokazała Trembowla,
Panował tu wówczas wnuk Jarosła-
poemacie Tarasa Szewczenki przez
wieckiego, a Doroszenkę ogłosili het-
że i Turkom obronić się można, kto
wa Mądrego, Wasylko (zm. w 1124 r.).
własną szczerą, lecz dość naiwną
manem po obu brzegach Dniepru.
Tło stosunków
cnotliwie miejsca poruczonego bro-
W późniejszych czasach Ruś Halicko-
miłość zostaje obłąkaną. Zmusza
Zostawiony na lewobrzeżnej Ukra-
międzynarodowych
ni”. W nagrodę za wytrwałość w boju
Pierwszy potężny atak Turków
Włodzimierska staje się terenem walk,
to poetę nawet do uprzedzenia po-
inie, jako przedstawiciel hetmana
król mianował Chrzanowskiego star-
sporów i skrytobójstw. Po ostatnim
na Podole, w którym ucierpiała rów-
tomków na przyszłość: „Кохайтеся
Doroszenki – Demko Mnogogrisznyj
szym lejtnantem. Sejm natomiast
księciu tej prowincji Jerzym Trojde-
nież Trembowla, nastąpił w 1672 r.
чорнобровi, та не з Москалями...”
rok później, za namową Łazarza Ba-
nadał mu szlachectwo (Chrzanow-
nowiczu, według testamentu, władzę
To wydarzenie poprzedzały znane
(Kochajcie się czarnobrewe, lecz nie z
ranowicza, arcybiskupa czernihow-
ski był z pochodzenia mieszczani-
wydarzenia na Ukrainie. W rezultacie
obejmuje w 1340 r. jego szwagier Ka-
Moskalami...). Nie było to pojedyncze
skiego, ponownie podporządkował
nem). Później Chrzanowski został
wojny, rozpoczętej przez Bohdana
zimierz Wielki, król Polski. Za czasów
zwrócenie uwagi na różnice charak-
się Moskwie…
komendantem Lwowa. Wdzięczni
jego panowania już w 1360 r. w Trem-
Chmielnickiego w 1648 r., Ukraina zo-
terów narodowych w literaturze XIX
Aprobaty i zaspokojenia wła-
mieszkańcy Trembowli wznieśli
stała w czerwcu 1663 r. podzielona na
bowli wzniesiono zamek jako siedzi-
w. Z kolei Nikołaj Niekrasow (1821-
snych ambicji Doroszenko nie zna-
Annie Dorocie Chrzanowskiej dwa
części: lewobrzeżną i prawobrzeżną
bę starostw królewskich. Opiekunem
1878) np. podkreślał „amazońskie”
lazł ani w Moskwie, ani w Warsza-
pomniki – jeden w centrum miasta,
(wobec Dniepru). Wyznaczano wtedy
Trembowli był także Władysław Ja-
zdolności rosyjskich kobiet: „Коня на
wie. Sicz Zaporoska też była mu
drugi obok zamku.
giełło, który w 1389 r. nadał mu prawo
także dwóch kozackich hetmanów,
скаку остановит, в горящую избу
przeciwna. Dlatego wiosną 1672 r.
Niestety w 1678 r. Tatarzy zdo-
magdeburskie. Jeden z mieszkańców
podlegających odpowiednio: carowi
войдет...” (Konia w skoku wstrzyma
Doroszenko ogłosił się lennikiem
byli zamek i miasto. Od tego czasu
moskiewskiemu i królowi polskiemu.
Trembowli, Bartosz, waleczny rycerz,
i do płonącej izby wskoczy...)
Mahometa IV, sułtana Turcji. Ścią-
zamek popadł w ruinę i za czasów
Iwan Brzuchowiecki został wy-
wsławił się w bitwie pod Grunwaldem
Polakom natomiast wciąż im-
gnął w ten sposób na Podole i Wołyń
austriackich z materiału, pochodzą-
i zdobył tam krzyżacką chorągiew.
brany hetmanem w Nieżynie, „pod
ponują cudowne sienkiewiczowskie
ordy Krymską i Biełogorodską. Sam
cego z tej budowli zbudowano m.in.
W nagrodę za to król zezwolił mu
opieką” wojska moskiewskiego, na
obrazy kresowych kobiet. Bohaterki
Mahomet IV, chętny planom podbicia
koszary…
na założenie nowego miasta, nowej
czele z carskim posłem Wielikoga-
jego powieści promieniują moralnym
Europy, na czele 300-tysięcznego