Karty historii

18

kurier galicyjski * 28 października – 17 listopada 2011 nr 20 (144)

Książę Józef antoni Poniatowski

krZYsZtOF sZYMaŃski

opracowanie

ilustracje archiwum

wym brzegu Łaby. 12 października,

nym mostem przez Wisłę. 20 maja

Jak tu nie wierzyć we wróżby

już blisko Lipska, oddziały polskie

nocnym atakiem opanowana zosta-

i przepowiednie, w które od razu

ła forteca w Zamościu i wreszcie 27

zostały zaskoczone przez oddziały

uwierzyć trudno, ale po latach wy-

maja zajęty został Lwów. 15 lipca

wroga. Poniatowski wskoczył na ko-

pełniają się w tragicznych okolicz-

Poniatowski wkroczył zwycięsko

nia, przebił się i sprowadziwszy na

nościach. W młodości, po udanych

do Krakowa. Doprowadziło to do

czas kawalerię, uratował sytuację.

ćwiczeniach wojskowych, 21 lipca

załamania się ofensywy armii au-

W bitwie pod Lipskiem, 16 paździer-

1784 Cyganka miała księciu prze-

striackiej i opuszczenia przez nią

nika, mianowany przez Napoleona

powiedzieć: „...Do wysokich w życiu

Warszawy.

marszałkiem Francji, co było jedy-

twym dojdziesz godności, lecz sro-

Wojna austriacko-polska uwień-

nym takim wyróżnieniem dla cudzo-

ka, (niem. Elster) będzie przyczyną

czona została traktatem pokojowym

ziemca. W przeciągu długotrwałej

twej śmierci”. Po prawie 30 latach

z 14 października, powiększającym

bitwy prowadził ułanów i piechotę do

proroctwo wypełniło się…

obszar  Księstwa  Warszawskie-

walki, organizował z Macdonaldem

go o tereny Nowej Galicji i cyrkułu

ostatnie próby obrony, był parokrot-

zamojskiego. Dzięki sukcesom w

nie ranny. Zdołał przekroczyć rzekę

Młodość w austrii

samodzielnym prowadzeniu dzia-

Pleisse, chociaż utonął pod nim koń.

i warszawie

Urodził się w 7 maja 1763 w

łań wojennych Poniatowski zdobył

Był to 19 października i Poniatowski

Wiedniu, w pałacu Kinskich przy

bezwzględne zaufanie i szacunek

wykonywał swój ostatni rozkaz –

Freyung 4. Syn Andrzeja Poniatow-

Napoleona i Francuzów, a jego imię

osłonę odwrotu armii francuskiej.

skiego, marszałka-lejtnanta (gene-

odbiło się echem w Europie. W Pol-

Mając za sobą przedwcześnie wy-

rała dywizji) w służbie austriackiej

sce miał ogromny autorytet; szcze-

sadzony most na Elsterze, znowu

i Teresy z książąt Kinskich, rodu

gólnie uwielbiany był przez wojsko,

ciężko raniony, rzucił się z koniem

czesko-austriackiego. Wychowany

gdyż potrafił dbać o warunki bytowe

do wezbranej rzeki i został omył-

w Wiedniu i Pradze, stał się Pola-

żołnierzy, jak też nawiązywać do-

kowo ostrzelany przez Francuzów

kiem z wyboru, dzięki opiece stryja,

skonały kontakt z szeregowymi.

stojących na drugim brzegu. Zgi-

króla polskiego, z którym pozostał

nął, zastrzelony przez sojuszników.

blisko związany aż do jego śmier-

Francuscy historycy potwierdzili ten

wyprawa napoleona

ci. Matka była damą dworu Marii

fakt dopiero w roku 2005.

na Moskwę

Teresy, a sama cesarzowa została

w kwietniu 1811 Poniatowski

matką chrzestną starszej siostry

udał się na cztery miesiące do Pary-

Pogrzeb i miejsce

Józefa, Marii Teresy. Z matką roz-

ża – oficjalnym powodem były uro-

1798 zmarł na przymusowej emi-

czerwca zwyciężył jeden z korpu-

Poniatowskiego w historii

mawiał po francusku, a z rodziną

czystości chrztu syna Napoleona. W

Zwłoki jego sprowadzono z Lip-

gracji w Petersburgu jego stryj, król

sów rosyjskich – Arkadija Markowa.

ojca i służbą po polsku, posługiwał

Paryżu w spotkaniach z cesarzem

ska do Polski we wrześniu 1814.

Stanisław August Poniatowski. Po-

Ta pierwsza od czasów Jana III

się swobodnie oczywiście niemiec-

i jego generałami uczestniczył w

Złożono je w podziemiach kościoła

niatowski udał się tam na pogrzeb

Sobieskiego zwycięska bitwa armii

kim. Już jako młodzieniec spędzał

przygotowaniach do wojny z Rosją.

św. Krzyża w Warszawie. Zgodnie

stryja i pozostał kilka miesięcy ce-

polskiej stała się okazją do ustano-

także czas w Warszawie ze stryjem

Uważał, że optymalna dla Wielkiej

z wolą Senatu Rządzącego Wol-

lem pozałatwiania niezbędnych for-

wienia orderu Virtuti Militari, którym

królem Stanisławem.

Armii w wyprawie na Moskwę była-

nego Miasta Krakowa oraz zgodą

malności prawnych i spadkowych,

król nagrodził w pierwszej kolejności

Młody Józef od dziecka szkolo-

by trasa południowa, przez Ukrainę

cara Aleksandra, w lipcu 1817 roku

jak i uregulowania stosunków z ca-

Poniatowskiego i Kościuszkę.

ny był z myślą o służbie wojskowej.

(gdzie klimat był cieplejszy i łatwiej

zwłoki księcia zostały uroczyście

rem Pawłem i jego dworem. Stam-

W 1792 r. w liście do króla ks.

Po śmierci ojca, który umarł, gdy

byłoby koordynować ewentualną

złożone w katedrze na Wawelu.

tąd wrócił do będącej wtedy pod

Józef wyraził opinię, że aby ocalić

Józef miał 10 lat, wstąpił do wojska

akcję z Turcją). Napoleon na tę

Zapoczątkowało tradycję chowania

panowaniem pruskim Warszawy.

Polskę i zachować ją jako wielką

austriackiego, gdzie w 1780 został

opcję się nie zgodził. Poniatowski

tam bohaterów i wieszczów. Wkrót-

Przez całe życie otoczony pięk-

potęgę, powinien był on już na po-

porucznikiem, a w 1788 doszedł do

otrzymał dowództwo części V Kor-

ce po śmierci Poniatowskiego rozwi-

nymi kobietami, nigdy się nie ożenił.

czątku tej kampanii, poruszyć cały

stopnia pułkownika i został adiutan-

pusu Wielkiej Armii liczącego ok.

nął się w Polsce swoisty kult postaci

Miał dwóch synów z dwóch nieformal-

kraj, poprowadzić osobiście na ko-

tem cesarza Józefa II. W 1788 wal-

32-36 tys. żołnierzy.

księcia, stanowiący polską wersję

nych związków, z których najważniej-

niu szlachtę (do walki), uzbroić mia-

czył w wojnie austriacko-tureckiej.

Podczas kampanii 1812 w dro-

legendy napoleońskiej. On sam był

szy był ostatni, z Zofią Czosnowską,

sta i uwolnić chłopów.

24 kwietnia został poważnie ranny

dze na Moskwę walczył w awangar-

zawsze inspiracją dla bojowników o

z domu Potocką, matką młodszego

Wynikiem wojny polsko-rosyj-

prowadząc szturm na oblężoną

dzie i odznaczył się wielokrotnie:

wolność Polski, a w szczególności

syna Karola Józefa Poniatowskiego.

skiej był niestety II rozbiór Polski.

twierdzę Šabac w Serbii. Poniatow-

pod Smoleńskiem 17 sierpnia, Bo-

dla powstańców z listopada 1830,

Była ona jednak chrztem bojowym

ski ocalił tu życie o kilka lat młodsze-

rodino 7 września, Czyrykowem 29

z których wielu walczyło wcześniej

polskiej kadry dowódczej i rozpo-

księstwo warszawskie

mu koledze, księciu Karolowi Filipo-

września, Winkowem. Po Borodino

pod jego komendą. W tragicznie

W listopadzie 1806, kiedy Pru-

częła cztery dekady najbardziej

wi Schwarzenbergowi, przyszłemu

przyszłość kampanii widział czarno

szarych czasach upadku niepod-

sacy zagrożeni przez Napoleona

intensywnych walk o niepodległość

pogromcy Napoleona w bitwie pod

i doradzał wstrzymanie dalszej ofen-

ległej Polski, postać błyskotliwego

gotowali się do opuszczenia War-

Polski.

Lipskiem, w której polski książę po-

sywy. Po wkroczeniu do Moskwy, w

arystokraty-wojownika-polityka, któ-

szawy, Poniatowski na wezwanie

niósł śmierć.

przeciwieństwie do Napoleona, był

ry przeżył życie wśród elity Europy,

króla Fryderyka Wilhelma III zgo-

Powstanie

już przeświadczony o ostatecznej

śmiercią gardził, przykład dać po-

dził się zarządzać stolicą i stanął

kościuszkowskie

porażce, co jednak nie wpłynęło na

trafił i z prostym żołnierzem się bra-

na czele milicji miejskiej, organizo-

Wezwany listownie przez Sta-

w armii polskiej

Poniatowski w 1789, na życze-

jego wolę walki – nadal prowadził

tał, podnosiła na duchu i dodawała

wanej przez zamożną część spo-

nisława  Augusta,  Poniatowski

nie króla i sejmu wezwany został do

osobiście natarcia kawalerii. Ciężko

ojczyźnie blasku. Ponowny rozwój

łeczeństwa miasta. Po dłuższych

przybył z za granicy i 27 maja 1794

służby w wojsku polskim. Otrzymał

kontuzjowany 29 października w bi-

kultu księcia jako polskiego boha-

pertraktacjach i perswazji Józefa

roku i stawił się koło Jędrzejowa w

(wraz z Kościuszką i trzema innymi)

twie po Wiaźmą, próbował kontynu-

tera nastąpił na początku XX wieku,

Wybickiego, Poniatowski zdecy-

obozie Kościuszki. Książę przyłą-

stopień generał-majora i dowództwo

ować aktywną służbę, ale po kilku

wraz z odżywającymi tendencjami

dował się wystąpić po stronie Na-

czył się do powstania jako żołnierz-

IV Dywizji, stacjonującej w woje-

dniach zmuszony był do zdania ko-

niepodległościowymi. Jego postać

poleona i przyjąć na siebie odpo-

ochotnik, nie domagając się od by-

wództwach bracławskim i kijowskim.

mendy korpusu i udania się na za-

była wzorem dla wielu polskich oso-

wiedzialność za nowo powstające

łego podwładnego żadnej posady.

Był to okres obrad Sejmu Czterolet-

chód w powozie z dwoma rannymi

bistości wojskowych, z Józefem Pił-

wojsko.

Bił się dzielnie w czasie oblężenia

niego uwieńczonych uchwaleniem

przybocznymi (do końca życia do

sudskim na czele.

W lipcu powstało i otrzymało

stolicy przez Prusaków. W obronie

Konstytucji 3 maja. Sam książę

zdrowia w pełni nie powrócił). Przy

nadaną konstytucję Wielkie Księstwo

Powązek 26 sierpnia dowodził z

był entuzjastycznym zwolennikiem

przeprawie przez Berezynę ledwie

Warszawskie, w którego rządzie Po-

największym poświęceniem i na-

Pomnik

Konstytucji, która została przefor-

uniknął niewoli rosyjskiej, ale osta-

W 1829 r. w Warszawie za-

niatowski został ministrem wojny.

rażeniem życia, był wtedy ranny,

sowana poniekąd podstępem i w

tecznie 12 grudnia udało mu się

prezentowano naturalnej wielkości

Dowódcą naczelnym sił zbrojnych

przygnieciony przez postrzelonego

drodze zamachu. Zamek królewski

dotrzeć do Warszawy.

model klasycystycznego pomnika

Księstwa Poniatowski został dopiero

konia. Udział ks. Poniatowskiego w

był otoczony przez wojsko Ponia-

dłuta Bertela Thorvaldsena. Prace

21 marca 1809, na krótko przed wy-

powstaniu był jednak trudny z po-

towskiego, a on sam znajdował się

nad pomnikiem zostały ukończone

buchem wojny austriacko-polskiej.

wodu pokrewieństwa z pogardza-

Śmierć pod Lipskiem

na sali z grupą ułanów – wszystko

Po katastrofie armii napoleoń-

w sierpniu 1831, a więc w ostatnich

Poświęciwszy się całkowicie

nym królem, braku dobrej współ-

dla uniemożliwienia przeciwnikom

skiej Poniatowski podjął od razu

miesiącach powstania listopadowe-

rozwojowi i organizacji nowej armii

pracy wojskowej z Kościuszką, Za-

ustawy ewentualnej akcji zbrojnej.

pracę nad odtworzeniem wojska

go. Ukończony odlew najpierw zo-

polskiej i jej infrastruktury, ks. Józef

jączkiem i Dąbrowskim.

W okresie poprzedzającym wy-

polskiego. Częściowo uformowaną

stał przewieziony przez Rosjan do

stopniowo zdobywał sobie zaufanie

Po klęsce powstania ks. Józef

buch wojny polsko-rosyjskiej 1792

armię wyprowadził z Warszawy 5 lu-

Modlina, a następnie po 1840 wy-

ogólne i przywiązanie wojska. Na

pozostał przez jakiś czas w War-

Poniatowski poświęcił się organiza-

tego, unikając posuwających się na

wieziony przez Iwana Paskiewicza

wiosnę roku 1809 stawił czoło dwu-

szawie, ale po odmowie przyję-

cji i poprawie stanu małej, zaniedba-

zachód wojsk rosyjskich, z czasem

do Homla. Odzyskany w ramach

krotnie przeważającym siłom inwazji

cia posady w armii carycy, dostał

nej armii polskiej. 6 maja 1792 otrzy-

docierając do Krakowa.

akcji rewindykacji zabytków i dzieł

austriackiej pod wodzą Ferdynanda

polecenie opuszczenia stolicy i w

mał dowództwo nad całością wojsk

W Krakowie książę zwlekał

sztuki, w 1923 ustawiony został w

d Este; a w nierozstrzygniętej bitwie

kwietniu 1795 wyjechał do Wiednia.

koronnych nad granicą rosyjską na

jeszcze parę tygodni, przeżył ostat-

Warszawie na placu Saskim. Znisz-

pod Raszynem 19 kwietnia, zaim-

Po śmierci Katarzyny II car Paweł I,

Ukrainie i już wkrótce dowodził tym

nie dramatyczne wahania nad wy-

czony podczas II wojny światowej

ponował swoim i przeciwnikom bo-

lepiej nastawiony do Polaków, zwró-

wojskiem w wojnie z Rosją. Wobec

borem słusznej drogi, przygotowy-

nowy odlew pomnika, ofiarowany

haterstwem osobistym.

cił Poniatowskiemu skonfiskowane

wielkiej przewagi przeciwnika, zgod-

wał żołnierzy do następnej próby.

po wojnie przez Duńczyków, sta-

Dalsze działania wojenne, pro-

wcześniej majątki i usiłował znowu

nie z ówczesnymi regułami sztuki

Poprowadził kilkunastotysięczną ar-

nął na Krakowskim Przedmieściu

wadzone z brawurą, ale umiejętnie

zatrudnić go w armii rosyjskiej, od

wojennej, starał się głównie o za-

mię przez Austrię do Saksonii, gdzie

przed dzisiejszym pałacem prezy-

pozwoliły na zdobycie 14 maja Lu-

czego ks. Józef wykręcał się pod

chowanie podległych mu oddziałów

jako dowódca VIII korpusu Wielkiej

denckim.

blina. 18 maja zdobyto Sandomierz

pozorem złego stanu zdrowia wy-

wojska. W bitwie pod Zieleńcami 18

Armii, walczył pod Lützen i na le-

z jego jedynym w tym rejonie głów-

nikłego z niewyleczonych ran. W

kg