10

grób nieznanego żołnierza

kurier galicyjski * 18–28 listopada 2011 nr 21 (145)

TU LEŻY ŻOŁNIERZ POLSKI

PolegŁy za ojCzyznę

Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie zlokalizowany jest w centralnym punkcie stolicy Polski, na placu

Marszałka Józefa Piłsudskiego. Grób zaliczany jest do narodowych imponderabiliów, symbolizujących naj-

większe poświęcenie.

portu miał czuwać 40 Pułk Piechoty

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI

„Dzieci Lwowskich”.

opracowanie

zdjęcia archiwum

ekshumacja zwłok

Idea uczczenia żołnierzy pole-

bezimiennego żołnierza

Z Cmentarza Orląt Lwowskich

głych na polu bitwy narodziła się we

zostały zabrane zwłoki Nieznanego

Francji po I wojnie światowej. Inicja-

Żołnierza i przewiezione do War-

torem powstania pierwszego grobu

szawy

nieznanego żołnierza był Francuz

Podczas procedury ekshuma-

– Fryderyk Simon, który podczas

cyjnej na cmentarzu obecni byli

wojny stracił trzech synów. Przykład

przedstawiciele Ministerstwa Spraw

francuski stał się impulsem dla po-

Wewnętrznych i Ministerstwa Robót

wstania podobnej patriotycznej tra-

Publicznych. 29 października 1925

dycji i w innych krajach. W Polsce

rozkopano trzy mogiły żołnierskie, na

pierwsze zabiegi mające na celu

których widniały tabliczki z napisem

wybudowanie pomnika-grobu pod-

Tu leży Nieznany Obrońca Lwowa.

jęto już w 1921.

Znajdujące się w trumnach kości

Pojawiło się wtedy wiele inicja-

Grób Nieznanego Żołnierza – stan z lat 30. XX wieku

nie sugerowały, iż są to szczątki żoł-

tyw społecznych uczczenia pole-

nierskie, z wyjątkiem jednych, które

głych, takich jak projekt kardynała

Nieznanemu Żołnierzowi, poległemu

dyskusję. Ostatecznie Rada Mini-

wskazywały na zwłoki austriackiego

Aleksandra Kakowskiego, wybudo-

Wybór miejsca ekshumacji

za Ojczyznę.

strów przesądziła o wyborze twórcy

kaprala.

wania pomnika-kapliczki w katedrze

bezimiennych zwłok

Nieznany pozostawał funda-

pomnika, którym został artysta rzeź-

Równolegle ze sprawą budowy

W takich okolicznościach pod-

św. Jana, czy gen Malczewskiego

tor płyty. Inicjatywę przypisywano

biarz Stanisław Ostrowski.

Grobu Nieznanego Żołnierza została

jęto decyzję o rozkopaniu kolejnych

i grupy wysokich rangą oficerów

mylnie Ignacemu Paderewskiemu.

rozstrzygnięta kwestia wyboru pobo-

trzech grobów. W pierwszej trum-

uczczenia poległych Polskim Żałob-

Tajemnicę odkryto dopiero cztery

jowiska, z którego będą pochodziły

nie znaleziono zwłoki sierżanta, w

nym Krzyżem. Komitety wsparcia

Prace projektowe

lata później. Płytę ufundowało Zjed-

Pierwsze próby projektowe Sta-

zwłoki bezimiennego żołnierza. 4

drugiej kaprala, w trzeciej nie było

zbierały na ten cel pieniądze: np

noczenie Polskich Stowarzyszeń

nisław Ostrowski przeprowadził 14

kwietnia 1925 w Ministerstwie Spraw

żadnych stopni wojskowych, od-

redakcja dziennika Polska Zbrojna,

Rzeczypospolitej. W 1925 podobna

marca 1925 bezpośrednio pod arka-

Wojskowych w Warszawie przygo-

kryto tam zaś maciejówkę z orzeł-

otrzymała od czytelników 11 mln

inicjatywa złożenia płyty Nieznane-

dami Pałacu Saskiego. Projekt prze-

towano losowanie pobojowiska.

kiem. Zamknięte trumny ustawiono

marek polskich na Polski Żałobny

mu Żołnierzowi miała miejsce w 22

widywał, że środkowa część mieścić

Wybór pobojowisk został dokonany

następnie przed kaplicą cmentarną.

Krzyż.

miastach Polski.

będzie płytę nagrobną wykonaną z

przez Biuro Historyczne Ministerstwa

Wyboru dokonała jednej z trumien

W listopadzie 1923 prezydent

Złożenie płyty w Warszawie zmo-

szarego polskiego kamienia, a miej-

Spraw Wojskowych. Pola bitew mu-

dokonała Jadwiga Zarugiewiczo-

Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław

bilizowało Komitet do działania. 23

sce obok niej było przeznaczone

siały spełniać określone kryteria. Lo-

wa – matka żołnierza poległego na

Wojciechowski roku wydał polecenie

grudnia 1924 zebrał się on na obra-

na wieńce i wiązanki. Otwory arka-

sowanie pobojowiska miało charakter

polach Zadwórza i pochowanego w

kierownikowi Ministerstwa Spraw

dy z inicjatywy ówczesnego ministra

dowe od strony Ogrodu Saskiego

nadzwyczaj uroczysty. Szef Sztabu

nieznanym miejscu, pochodząca z

Wojskowych, gen. broni Stanisławo-

spraw wojskowych gen. broni Włady-

miały zostać zamknięte ozdobnymi

Wojska Polskiego gen. Stanisław

rodziny polskich Ormian. Po otwar-

wi Szeptyckiemu, powołania Tym-

sława Sikorskiego. Dyskutowano róż-

kratami. Przed pomnikiem, od stro-

Haller poprosił najmłodszego na sali

ciu trumny okazało się, że wybór

czasowego Komitetu Organizacyj-

ne lokalizacje pomnika. Ostatecznie

ny placu Saskiego, stanąć miały

kawalera orderu Virtuti Militari o do-

padł na żołnierza bez szarży, z ma-

nego Budowy Pomnika Nieznanego

jednak sprawę przesądziło złożenie

brązowe urny oraz znicze w formie

konanie aktu losowania. Ogniomistrz

ciejówką. Był to znak, że wybrano

Żołnierza. Na czele komitetu stanął

płyty na pl. Saskim i zadecydowano

trójnogów.

Józef Buczkowski z 14. Pułku Artyle-

ochotnika, bowiem żołnierze re-

gen. broni Tadeusz Rozwadowski,

zgodnie, że Grób Nieznanego Żoł-

Trzonem Grobu Nieznanego Żoł-

rii Polowej wyciągnął kartkę i wybór

gularnego wojska nosili rogatywki.

jego zastępcą został gen. dyw. Lu-

nierza w Warszawie zostanie wznie-

nierza była środkowa arkada ko-

padł na Lwów. Pod przewodnictwem

Lekarz dokonujący oględzin orzekł,

cjan Żeligowski.

siony na pl. Saskim. Wybór poparł

lumnady. Była ona przeznaczona

Ministra Spraw Wojskowych ustalo-

że pochowany miał przestrzeloną

Na pierwszym posiedzeniu Ko-

prezydent Stanisław Wojciechowski

na głęboki na 1,5 m grobowiec. Grób

no, że bezimienny żołnierz zostanie

głowę oraz nogę. Były to przesłan-

mitetu, w dniu 7 grudnia 1923, zdecy-

oraz władze wojskowe i rządowe.

nakryto granitową matowa płytą na-

ekshumowany z Cmentarza Orląt we

ki pozwalające uznać, iż poległ na

dowano, że ma on przygotować za-

Było wiele projektów architektonicz-

grobna, gdzie wyryto słowa:

Lwowie, gdzie przeniesiono ciała 275

polu chwały, oddając życie za Oj-

rys realizacji pomnika, ale ostateczną

nych dotyczących zagospodarowania

bezimiennych bohaterów poległych

czyznę. Ustalono, iż był w wieku

decyzję podjąć miał Prezydent Rze-

TU LeŻY ŻOŁNIeRZ POLSKI

pl. Saskiego, które wywołały burzliwą

na polu chwały. Nad całością trans-

około 14 lat.

czypospolitej Polskiej. Działalność

POLeGŁY ZA OJCZYZNĘ

Wybrane zwłoki złożono do

w 1923 zaowocowała rozpoczęciem

nowej, sosnowej trumny, którą na-

akcji mającej na celu zebranie środ-

stępnie zaplombowano w trumnie

ków na jego realizację. Apelowano o

cynowej i wreszcie całość umiesz-

dobrowolne opodatkowanie się – 1%

czono w zdobionej orłami czarnej

z pensji – na rzecz pomnika; rząd nie

trumnie dębowej. Na grób, z które-

był bowiem w stanie pokryć z budże-

go wydobyto nieznanego żołnierza,

tu państwa kosztów związanych z

nałożono płytę jemu poświęconą

budową. W 1924 roku wbrew oczeki-

i upamiętniającą jego przeniesienie

waniom na szybkie załatwienia spra-

do Grobu Nieznanego Żołnierza w

wy Grobu Nieznanego Żołnierza nie

Warszawie.

nastąpiły żadne działania ze strony

Komitetu. Na temat budowy grobu

milczały nawet gazety.

Pożegnanie we Lwowie

Nieoczekiwanie i w sposób za-

i przejazd do Warszawy

30 października 1925 w uro-

skakujący dla wszystkich, rankiem 2

czystym kondukcie pogrzebowym

grudnia 1924 pod pomnik ks. Józefa

z trumną na lawecie armatniej, w

Poniatowskiego (stojący wówczas

asyście orkiestry konnej Ułanów

na placu Saskim) zajechała cię-

Jazłowieckich i oddziałów piechoty

żarówka, z której zniesiono płytę z

oraz kawalerii przeniesiono ciało

piaskowca o wymiarach 1 × 2,5 me-

bezimiennego żołnierza do bazyliki

tra i grubości 15 cm i złożono przed

katedralnej. Trumna została wynie-

cokołem pomnika. Na płycie wyryty

siona za pomocą specjalnej windy

był krzyż, a poniżej niego słowa –

Uroczystości ekshumacyjne na Cmentarzu Orląt Lwowskich, 1925 rok