img
11
w warszawie
kurier galicyjski * 18–28 listopada 2011 nr 21 (145)
zamiast
na pięciometrowy, potężny kata-
Po nabożeństwie kondukt udał
Przy oczyszczeniu gruzowiska
falk. Następnego dnia arcybiskup
się na pl. Saski. Po drodze konduk-
Pałacu Saskiego wywieziono ponad
Bolesław Twardowski odprawił po-
towi towarzyszyły tysiące warsza-
40 tys. m³ gruzu. Otoczenie Grobu
PostsCriPtUm...
żegnalne nabożeństwo, a po nim
wiaków, a nad konduktem przelaty-
Nieznanego Żołnierza wyłożono
duchowieństwo ormiańskie, greko-
wały eskadry samolotów. W kościo-
płytami chodnikowymi i przebu-
katolickie i rzymskokatolickie odpra-
łach biły dzwony. Laweta z trumną
dowano jezdnię przed grobem. W
wiło egzekwie.
została zatrzymana przed pomni-
listopadzie 1945 naczelny dowód-
Po ceremonii w katedrze ufor-
kiem księcia Józefa Poniatowskie-
ca Ludowego Wojska Polskiego,
mowano kondukt i ulicami Lwowa
go. Kawalerowie Virtuti Militari
marszałek Polski Michał Rola-Ży-
skierowano się na dworzec kolejo-
przenieśli następnie trumnę przed
mierski, wydał rozkaz przygotowa-
wy. Na czele konduktu jechał na ko-
salutującymi oddziałami i złożyli
nia projektu odbudowy Grobu Nie-
niu gen. dyw. Jan Thullie, za nim 14.
obok miejsca spoczynku. O godzi-
znanego Żołnierza. Przedstawiono
Pułk Ułanów, poczty sztandarowe,
nie 13:00, po komendzie dowódcy
propozycję pozostawienia grobu w
duchowieństwo trzech obrządków,
uroczystości, przy biciu dzwonów
takim stanie, w jakim jest po odgru-
laweta armatnia z trumną, dostojnicy
kościelnych trumna została opusz-
zowaniu ażeby wszyscy mieli oka-
wojskowi i cywilni, orkiestra wojsko-
czona do grobowca. Minister spraw
zję przekonać się o zbrodniach hi-
wa, kompania honorowa, a kondukt
wojskowych złożył do grobowca akt
tlerowskich Niemiec. Projekt został
zamykał oddział policji konnej.
erekcyjny oraz 14 żalników z ziemią
odrzucony.
Lwów na czas przejścia konduk-
z pozostałych pobojowisk, a tak-
Władze wojskowe powierzyły
tu był odświętnie udekorowany, a
że srebrny wieniec od prezydenta
odbudowę Grobu architektowi Zyg-
na ulicach towarzyszył mu szpaler
Rzeczypospolitej i jedwabny całun
muntowi Stępińskiemu, który jako
mieszkańców i żołnierzy. W fabry-
w wizerunkiem orła białego. Minutę
zamysł przyjął odbudowę Grobu
kach włączono syreny, dzwoniły
po złożeniu trumny do grobowca
jako ruiny-symbolu odnawiając trzy
dzwony w kościołach.
nastąpiła cisza, przestały bić dzwo-
środkowe arkady kolumnady.
1 listopada 1925 r., o godzinie
ny i oddano 24 wystrzały honorowej
Arkady od strony Ogrodu Sa-
8:48 nastąpił odjazd ze Lwowa do
salwy armatniej. Grobowiec nakry-
skiego zostały wypełnione zdobny-
Pierwsza dama Rzeczypospolitej Polskiej Anna Komorow-
Warszawy pociągu nadzwyczajne-
to płytą nagrobną.
mi kratami według projektu Henryka
ska odsłania tablicę pamiątkową
go. Pociąg prowadzony był parowo-
Prezydent Wojciechowski jako
Grunwalda. Na kratach umieszczono
zem udekorowanym emblematami
pierwszy oddał honory Grobowi
najwyższe odznaczenia wojskowe:
nana pieśń reprezentacyjna Wojska
eLŻBIeTA LeWAK
narodowymi i żałobnymi. Trumna
Nieznanego Żołnierza i złożył wie-
Krzyż Virtuti Militari (pominięto rok
Polskiego. Złożono wieńce.
tekst i zdjęcia
spoczywała w ostatnim wagonie –
niec od narodu, a następnie zapalił
jego ustanowienia 1792), na środ-
Odsłonięcia tablicy dokonała
tym samym, którym do kraju przyje-
wieczny znicz. Przy grobie została
kowej Krzyż Grunwaldu, nad którym
Jadwiga Zarugiewiczowa – jed-
pierwsza dama Polski Anna Komo-
chały zwłoki Henryka Sienkiewicza.
zaciągnięta warta honorowa.
góruje orzeł (bez korony) oraz Krzyż
na z tych matek, których losem było
rowska.
Wagon poprzedzający był wypełnio-
Walecznych (z mylnym rokiem 1918
przeżycie śmierci swego dziecka.
Przemówienie okolicznościowe
ny ponad setką wieńców ofiarowa-
zamiast 1920). Zamiast czterech
Grób Nieznanego Żołnierza
Jej syn, Konstanty Zarugiewicz,
wygłosił sekretarz Rady Ochrony
nych przez lwowian. Trzy pozostałe
przedwojennych zniczy przed tabli-
w czasie
obrońca Lwowa, zginął pod Zadwó-
Pamięci Walki i Męczeństwa An-
wagony zajmowała 56-osobowa
cami wstawiono cztery duże kotły z
II wojny światowej
rzem w sierpniu 1920 roku. Jego
drzej Kunert. Wspomniał w nim m.in.
eskorta honorowa z komendantem
W czasie okupacji Grób Nie-
ziemią z pobojowisk II wojny świa-
ciała nigdy nie odnaleziono. Ona
o papieżu Janie Pawle II, który naj-
pociągu gen. bryg. Walerym Mary-
znanego Żołnierza był miejscem
towej, które zostały posadowione na
zaś – pięć lat po śmierci syna –
piękniej mówił o Grobie Nieznanego
ańskim.
szczególnie ważnym i czczonym
osiach skrajnych arkad.
wybrała do wiecznej chwały zwłoki
Żołnierza: „Grób ten znajduje szcze-
Trasa pociągu wiodła przez
przez Polaków. Przechodzący przed
Inaczej niż przed wojną rozwią-
bez odznaczeń, tylko z maciejówką.
gólne uzasadnienie (…). Przemawiał
Zwłoki ochotnika.
swoją śmiercią żołnierz, świadczył o
Żółkiew, Rawę Ruską, Bełżec, Kra-
grobem zwyczajowo oddawali mu
zano sprawę składania wieńców
2 listopada br. naprzeciwko Gro-
prawach człowieka”. Sekretarz zacy-
snystaw, Lublin i Garwolin. Na trasie
cześć poprzez prosty gest uchyle-
i wiązanek. Obowiązywała wtedy
bu Nieznanego Żołnierza w Warsza-
tował też wiersz Artura Oppmana pt.
przejazdu planowano liczne postoje
nia czapki. Często z narażeniem
zasada składania wieńców obok
wie, na ścianie budynku Dowództwa
„Żołnierz nieznany”, który to znalazł
po około 15 min. Pociąg za Lwo-
życia, dla podtrzymania ducha na-
płyty grobowca, natomiast po wojnie
Garnizonu Warszawa odsłonięto ta-
się również na tablicy, obok not bio-
wem jechał wśród rzeszy lwowskich
rodowego składano na płycie grobu
wieńce te składa się bezpośrednio
blicę poświęconą Jadwidze Zarugie-
graficznych Jadwigi Zarugiewiczo-
kolejarzy trzymających zapalone
kwiaty Za taki gest groziło areszto-
na grobowej płycie.
wiczowej – matce, która „nie miała
wej i jej syna oraz herbów Lwowa
pochodnie, a przy torach na całej
wanie oraz osadzenie w więzieniu
możliwości modlitwy nad grobem
i Warszawy – dwóch jedynych miast
trasie towarzyszyły mu nieprzebra-
na Pawiaku, wywiezienie do Au-
Ponowne osłonięcie
swojego dziecka” – mówił gen. bry-
polskich, odznaczonych krzyżem Vir-
ne tłumy. Pociąg po 22 godzinach
schwitz, a nawet natychmiastowe
Uroczystość ponownego odsło-
gady Wiesław Grudziński.
tuti Militari. „Niech ta tablica będzie
jazdy wjechał do Warszawy na
rozstrzelanie.
nięcia Grobu Nieznanego Żołnierza
W złożeniu wieńców przy Grobie
symbolem naszej czci dla wszystkich
Dworzec Gdański.
Od maja 1942 Ogród Saski był
odbyła się 8 maja 1946 o godzinie
i tablicy udział wzięli pierwsza dama
matek bezimiennych żołnierzy, którzy
terenem nur für Deutsche (tylko
20. W czasie uroczystości złożono
Polski Anna Komorowska, minister
polegli w walkach o wolną i niepodle-
dla Niemców). W czasie powstania
do kotłów ziemię z 24 pobojowisk, a
Ceremonia pogrzebowa
sprawiedliwości Krzysztof Kwiat-
głą Rzeczypospolitą” – powiedział.
warszawskiego plac Saski przez
gen. dyw. Marian Spychalski zapalił
w Warszawie
kowski, sekretarz Rady Ochrony
„Dokładamy jeszcze jedną ce-
Oficjalne przekazanie zwłok
cały czas pozostawał w rękach
znicz.
Pamięci Walk i Męczeństwa Andrzej
giełkę do naszej historii w dniu dzi-
nastąpiło 2 listopada 1925 o go-
niemieckich. Niemcy zdając sobie
17 stycznia 1982, podczas uro-
Kunert, wiceprezydent Warszawy
siejszym” – podsumował gen. bryga-
Jacek Wojciechowicz, przedstawi-
dy Wiesław Grudziński.
dzinie 6:00 na Dworcu Głównym.
sprawę, że Polakom może bardzo
czystej zmiany warty przed Grobem
ciele oraz prezes Fundacji Ormiań-
Pod tablicą złożono wieńce. Za-
Gen. Maryański przekazał trumnę
zależeć na zdobyciu tego rejonu,
Nieznanego Żołnierza, zgodnie z
skiej Koła Zainteresowanego Kulturą
płonęły znicze. Uroczystość dobiegła
oraz 126 wieńców gen. Sikorskie-
rozlokowali tu doborowe jednostki
decyzją ministra obrony narodo-
Ormiańską Marta Axentowicz-Bo-
końca.
mu i gen. Suszyńskiemu. Kondukt z
gen. Reinera Stahela, których po-
wej, Kompania Reprezentacyjna
hosiewicz oraz członkowie rodziny
W Internecie można również
Dworca Głównego prowadził ksiądz
tencjał wojskowy przewyższał moż-
WP, po raz pierwszy, po wieloletniej
Zarugiewiczów.
obejrzeć relację video na stronie
prałat Niewiarowski. Na czele szła
liwości powstańców.
przerwie, wystąpiła w rogatywkach
Uroczystość rozpoczęła się
Fundacji Ormiańskiej KZKO. Należy
orkiestra oraz 30. Pułk Piechoty. Za
28 grudnia 1944 oddział Spreng-
według wzoru z okresu II Rzeczy-
zmianą warty przy Grobie Niezna-
wejść na stronę:
trumną szli przedstawiciele rządu
skommando pod dowództwem mjra
pospolitej.
nego Żołnierza, został odśpiewany
www.fundacjaormianska.pl
i wojska. Trasa wiodła do katedry
Wegnera wysadził w powietrze pa-
18 kwietnia 1989 w Grobie Nie-
hymn narodowy oraz została wyko-
i znaleźć odpowiednią zakładkę.
św. Jana. Przed katedrą na kondukt
łac Saski. Budynek został zniszczo-
znanego Żołnierza została złożona
oczekiwał bp Gall, który następnie
ny, ale monumentalna kolumnada
ziemia z mogił katyńskich. Uroczy-
wprowadził trumnę po czerwonym
nad Grobem Nieznanego Żołnierza
stość została zorganizowana przez
kobiercu na katafalk, znajdujący
nie runęła w całości. Nad grobow-
wojsko. Odkrytym samochodem, w
się na środku katedry. Do godziny
cem stały dwie kolumny. Następ-
asyście oficerów i Kompanii Repre-
11:00, kiedy to zaczęło się nabożeń-
nego dnia ponowiono wysadzanie,
zentacyjnej urna z prochami wje-
stwo, do katedry przybywali oficjele
wtedy sklepienie arkad zapadło się
chała na pl. Zwycięstwa.
– prezydent Rzeczypospolitej, Mar-
i płyta nagrobna została przysypana
3 maja 1991, podczas obcho-
szałkowie Sejmu i Senatu, prezes
gruzem.
dów 200-lecia Konstytucji 3 Maja,
Rady Ministrów i ministrowie. Przy-
odsłonięto 14 nowych tablic przed-
Po zniszczeniach
był także nuncjusz papieski Lorenzo
stawiających miejsca bitew z lat
wojennych
Lauri. Podczas mszy przy katafalku
W trakcie odgruzowywania stwier-
972–1683, 1768–1921 i 1939–1945.
stanęła warta honorowa – cztery po-
dzono, że Niemcy wywiercili otwory
Dwie tablice zostały poświęcone lot-
sterunki oficerskie. Miejsca najbliżej
także w ocalonych filarach, ale po-
nikom i marynarzom.
katafalku zajęte były przez matki
mimo takiego przygotowania nie
Znaczenie Grobu Nieznanego
poległych żołnierzy, wdowy i sieroty
umieszczono w nich ładunków i nie
Żołnierza podkreśla wprowadzony
po żołnierzach oraz przez inwalidów
wysadzono. Wskazuje to na celowe
w protokole dyplomatycznym obo-
wojennych. Uroczystą mszę cele-
ich pozostawienie, na zawsze jed-
wiązek odwiedzenia go przez dele-
brował kardynał Kakowski, zaś pa-
nak pozostanie tajemnicą, dlaczego
gacje zagraniczne składające wizy-
triotyczną homilię wygłosił ks. prałat
tak się stało i filary nie zostały osta-
ty w Polsce.
Tablica poświęcona Jadwidze Zarugiewiczowej na budynku
Antoni Szlagowski.
tecanie wysadzone.
kg
dowództwa Garnizonu Warszawa