wędrówki Kuriera

24

kurier galicyjski * 18–28 listopada 2011 nr 21 (145)

KUTY nad CZEREMOSZEM

(opowieść pierwsza)

Zegar na ratuszu w Kutach zatrzymał się o godzinie 15:00. Nie jest zepsuty ani zniszczony, jest atrapą, więc

kiedykolwiek się nań nie spojrzy zawsze widnieje ta sama godzina. Na zniszczonym rynku niebieska budowla

ratusza z atrapą zegara, herbem Ukrainy i bożonarodzeniowym wiankiem z bombkami w letni lipcowy dzień robi

przedziwne wrażenie i daje pole do popisu wyobraźni. Godzina trzecia otwiera i zamyka cały wielki przedział

czasu, z którego wyłaniają się kuckie historie i legendy: zwyczajne życie miasteczka z karnawałami, odpustami

i pogrzebami. Małe sprawy Ormian, Żydów, Polaków i Rusinów, których historie bardzo często nie zazębiają się

zupełnie, mimo iż przez stulecia żyli obok siebie.

i przepoconymi kożuchami. Długie

Kiedy Owidiusz szedł przez zie-

zimy wśród nich były pewnie nie

mią huculską zatrzymał się ponoć

do zniesienia; zaczyna łapać ich

właśnie tu, pod tą górą. Było to tak

akcent, mówi wstawiając ich słowa.

dawno, że nikt, nawet najstarsi huculi

Łatwo sobie wyobrazić, jak zmęczo-

pamiętać tego nie mogą. Powiedzmy,

ny pobytem w barbarzyńskiej części

że w obliczeniach poety był to czwar-

tek dies Jovis, a godzina właśnie 3

imperium, zapuszcza się na dalekie

po południu post meridiem. I było to

wycieczki. Na przykład, do Kut.

W wieku XXI do Kut można do-

na początku nowych czasów. Pomię-

jechać marszrutką z Kołomyi lub

dzy rokiem 9 a 17, kiedy Publius Ovi-

BeATA KOST

Czerniowiec. W wieku XIX, kiedy

dius Naso wygnany z Rzymu przez

docent prywatny Jan Hanusz jedzie

cesarza Oktawiana Augusta przeby-

Na początku były góry, drzewa

do Kut badać język polskich Ormian,

wał na tej ziemi. Co prawda mieszkał

i woda. Góry okoliczne wyrosły wiel-

najpierw porusza się koleją, a potem

w dzisiejszej rumuńskiej Konstancy

kie i groźne, zwieńczyły je podobne

powozem ze stacji kolejowej w Za-

nad Morzem Czarnym (starożytny

do ruin formy skalne. Lasy stulet-

błotowie. Jak jedzie do Kut Publius

Tomis w Dacji), ale nasi przodkowie

nie, buki, dęby i świerki weszły na

Ovidius Naso dwa tysiące lat temu?

lubili sobie wyobrażać, że bywał na

ich stoki. Spod gór wypłynęły rzeki

Gdzie kończą się słynne publiczne

Pokuciu i Polesiu.

i strumienie. Czeremosz z połączo-

drogi imperium rzymskiego, znaczo-

Historia zesłania poety zaczyna

nymi wodami Białą i Czarną płynie

ne starannie kamieniami milowymi?

się około 8 roku naszej epoki. Julia

tutaj jednolity i głośny. Progi wynu-

Fakt, że poeta pokonał taką sporą

Młodsza wnuczka Augusta zostaje

rzają się z pieniącej się wody, z wody

odległość z Konstancy do Kut nie

oskarżona o rozpustę, w tym sa-

wystają głazy, wypełniając łożysko

zdziwi chyba znawców starożytno-

mym roku Owidiusz zostaje skaza-

rzeki. Rzeka uderza o kamienie,

ści – wszak Rzymianie podróżowali

ny na banicję, zapoczątkowując tym

napotyka opór, przedziera się przez

swobodnie po wielkiej przestrzeni

samym długą litanię niepokornych

nie, tworząc malownicze zakręty.

imperium, pokonując imponujące

Ratusz w Kutach

intelektualistów, zsyłanych w najod-

Czeremosz wypływa na dolinę, tu na

odległości. Wędrowali kupcy, turyści

leglejsze zakątki państw i imperiów.

dole siedzieli Ormianie, Rusini, Żydzi

którą złapałam, jedzie przez Kosów

A jednak dobrze, że ta prze-

i kuracjusze, którzy jeździli do wód;

Co rozsierdziło cesarza? Być

i Polacy, wyżej Huculi wypasali owce

i zatrzymuje się dosłownie przy każ-

rdzewiała puszka jeździ i to w miarę

wojska imperium maszerowały na za-

może powodem był romans z wnucz-

i spławiali drzewo. Huculi wydeptali

dym słupie. Półtorej godziny na taką

szybko. Taki Owidiusz na przykład,

chód i wschód, i wreszcie przemiesz-

ką Oktawiana Augusta Julią Młodszą,

płaje, a ci z dołu wymościli gościńce.

odległość w wieku XXI wydaje się

mimo że pierwszym poetą Rzymu

czać się musieli zesłańcy – jak nasz

czy może twórczość Owidiusza wy-

Drogi te przecięły i połączyły Kuty z

odrobinę przesadne. Okropny ścisk,

był, nie miał możliwości szybkiego

poeta. Niech więc będzie, że przybył

dawała się cesarzowi zbyt frywolną,

resztą świata, przez wioski Tudiów,

bo wszyscy spóźnieni próbują zmie-

przemieszczania się. Jego podróż

nad Czeremosz i usiadł zmęczony na

wszak Oktawian dążył do umoralnie-

Rożen, Roztoki, Chorowcową, Ber-

ścić się w przepastnych wnętrzach

na wschód była długa i obfita w

łące pod górą. Zamiast świętych ga-

nia obyczajów ludu rzymskiego? Sam

winkową do Uscieżyk, a stamtąd po-

marszrutki. Dziewczyna wyglądająca

rozmaite nauki. Przede wszystkim

jów – niekończące się lasy i połoniny,

poeta mówił, że „pieśń i występek”

nad Biały Czeremosz przez osadę

na turystkę dopytuje się kierowcy czy

pokory. Stracił dom i odtąd poru-

zamiast akweduktów uroczyska, za-

były powodem zesłania. W grudniu

Dowhopole, Polany, Fereskulę, Hry-

daleko do Kosowa, kierowca filozo-

szał się jako wieczny wędrowiec.

miast wąskich Rzymskich zaułków

8 roku wyrok staje się prawomocny.

niawę do Burkutu; z Uścieżyk przez

ficznie spogląda za okno i mówi, że

Jak podróżował? Z Rzymu płynął

płaje przecinające stoki, zamiast roz-

Poeta opuszcza swój dom niedaleko

Czarny Czeremosz do Jasienowa,

„wże Kosiw”. Na następnym zakręcie

przez morze – pogoda zresztą była

ległych placów – carynki.

Kapitolu i swoją podmiejską willę nad

Krzyworówni, Żabiego i Burkutu i

jest znak na którym widać, że „wże”

fatalna, zima na morzu, wiatry i bu-

Dokoła niego tylko szum wody,

Tybrem na północ od miasta. Zosta-

z powrotem przez Kosów do Kut.

to jeszcze 19 kilometrów. Potem

rze – omal nie stracił życia podczas

głosy ptaków i błogosławiony spo-

wia Rzym, który był jego światem; nie

Bo z Kut droga wije się do wnętrza

jeszcze 8 km taksówką do Kut. W

podróży. Dostaje się wreszcie do

kój; już wie, że „Caesar in hoc potuit

wie jeszcze, że nigdy nie powróci do

gór. Jedna z tych gór nazywana jest

taksówce wieje z każdej strony –

Tomidy, gdzie pozostanie do koń-

iuris habere nihil” (Tristia III, 7, 48).

wiecznego miasta.

Owidiuszem. Przed II wojną świato-

przeciąg w samochodzie! – i coś kle-

ca swoich dni wśród Getów i Sar-

Jedynie nad poezją władza nie może

Trzydziestokilometrowy odcinek

wą letnicy w Kutach lubili powtarzać

kocze za mną, wydaje mi się, że tylna

matów. Drażnili go barbarzyńcy,

mieć władzy.

z Kołomyi trwa i trwa bez końca.

legendę, że Owidiusz bywał tutaj

część wozu za chwilę odpadnie.

śmierdzący czosnkiem, alkoholem

***

Ostatnia marszrutka do Żabiego,

przed wiekami. Kazimierz Wierzyń-

Kilka stuleci temu mieszkańcy

ski również słyszał tę opowieść:

rozległych terenów Rzeczpospoli-

Góry nasze są wierne, muszą stać,

tej szukali odpowiedzi na pytanie,

więc stoją,

skąd się wywodzą; szlachta polska,

A jednak błądzi po nich i przenika

ruska i litewska wybrała wreszcie

wszędy

swój rodowód: sarmacka legenda

Jakiś duch, który młodość

dobrze nadawała się na początek.

zaczarował moją,

Terra felix Sarmatów nadawała się

Jakiś szept, który krąży

też na schronienie dla poety, tak oto

w podziemiach: legendy,

barok przyniósł legendę o Owidiuszu-

gdy żył pewien poeta na wygnaniu

Polaku. Poszukiwano jego śladów, w

w Dacji,

1581 roku niejaki Woynowski przygo-

który polubił drzewa, chodził często

tował podróż, w trakcie której miał być

w lasy,

odnaleziony grób poety. Wyprawa

słuchał liści dębowych i słodkiej

wyrusza w kierunku Konstancy. Czy

akacji.

szukali po drodze śladów Owidiusza

Od możnych świata zaznał dość

w Kutach? „Sława jego szła za nim

w życiu goryczy,

po lasach, po górach, powój ją powo-

Lecz wybrał leśne pustki, nie kielich

jowi, liść liściom podawał” – pisze o

cykuty,

wędrówce Owidiusza na Pokucie po-

Szedł i czekał, aż serce rytm

eta Wierzyński. Anegdota historyczna

słowom odliczy

mówi, że Owidiusz bywał na Kresach

I płynął z pól wołoskich poezją

południowo-wschodnich Polski i że

przez Kuty.

nawet mówił i pisał po polsku.

Nowy most nad Czeremoszem, dawna granica polsko-rumuńska